Аны тулпар аты къушжетер, ата къуш, ана къуш, ата бёрю, ана бёрю, эки билгич уку, сора къадар китабы



бет1/12
Дата20.06.2016
өлшемі1.22 Mb.
#149232
  1   2   3   4   5   6   7   8   9   ...   12


Б А Т Ы Р А С
ДАСТАН

Б И Р И Н Ч И Б А Ш Ы


АЛТЫН ТЕРЕК - БАЙ ТЕРЕК, ТЕЙРИ ТАУУ – МИНГИ ТАУ, АЛПЖЮРЕК БАТЫР АСБЕК,

АНЫ ТУЛПАР АТЫ – КЪУШЖЕТЕР, АТА КЪУШ, АНА КЪУШ, АТА БЁРЮ, АНА БЁРЮ,

ЭКИ БИЛГИЧ УКУ, СОРА КЪАДАР КИТАБЫ

Жети кёкню кётюрюп,

Боранлары ёкюрюп,

Булут къашларын тюйюп,

Буз тегерейин кийип,

Сюеледи Минги Тау,

Таула бийи – мёнгю тау.
Таракъ-таракъ къаяла

Тёрт да жанындан алып,

Юслеринде мияла

Бузлары кюнде жанып,

Сюеледи Минги Тау,

Таула бийи – мёнгю тау.


Этеклеринде аны

Ёхтем миллет жашайды.

Къызы – жургъа, уланы –

Боз бёрюге ушайды.

Сабийлери – оюнлу.

Къартла – сабыр, оюмлу,

Жолоучугъа, къонакъгъа –

Жарыкъ кёллю, союмлу.

Келинлери – намыслы,

Жокъду къоркъгъан, буюкъгъан.

Къыйналмайын бир жукъдан,

Жашайдыла насыплы.


Кёпдюле къалалары,

Бекдиле къалалары,

Ташдандыла юйлери,

Алп Асбекни бийлери.

Таудан тенгизге дери

Барады аны жери.


Тюмен-тюмен аскери,

Жауну къоймайды бери.

Ёзенлеге, таулагъа

Ёшюн ургъан жаулагъа

Арсарсыз тюбейдиле, ол

Тыяды да алларын:

«Жау къонасыз!» - дейди ол,

Къусдурады къанларын.


Ариу бла келгенни

Хан къонакълай кёреди.

Къарыу бла киргенни

Къара жерге кёмеди.

Жаудан къоркъмаз аскери

Таудан тенгизге дери

Халкъны тынчлыгъын сакълап

Турады, жауну жокълап.

Хар улан – бирер батыр,

Не душман да сукъланыр:

Чырайлы, субай жашла.

Быланы къарындашла

Сунар кибик – ушашла.
Жылтырай сауутлары,

Тепсей тулпар атлары,

Учуп кетерик кибик…
Жохар жоллары – жибек,

Нартюх жибекча – алтын.

«Атды эрни къанаты»

Дегенни уста билип,

Багъадыла атлагъа,

Жарау этелле, минип,

Жол таныта алагъа.
Тизгинлери - жыйылып,

Этеклери – къыйылып,

Къылычлары – биленип,

Сюннелери – эгелип,

Мюйюзден – садакълары,

Гидалары да – жютю.

Атып ийген окълары,

Зууулдап, гъаршха жете.


Жарыкъ жана отлары,

Игиди къууатлары.

Толу къазанла къайнай,

Жашла безирей, ойнай,

Кёбелейни да тепсей,

Къарс урадыла, эй-хей!


* * *

Жети кёкню кётюрюп,

Боранлары ёкюрюп,

Булут къашларын тюйюп,

Эмеген тюе кибик,

Сюеледи Минги Тау,

Таула бийи – мёнгю тау!
Таракъ-таракъ къаяла

Тёрт да жанындан алып,

Юслеринде мияла

Бузлары кюнде жанып,

Сюеледи Минги Тау,

Таула бийи – мёнгю тау!


Къыркъ суу келеди андан,

Къыркъ да уллу чырандан,

Талай таш жагъаларын…

Къыркъ да озгъур душмандан

Сакълай босагъаларын,

Турады, аслан кибик,

Алпжюрек батыр Асбек.
Киши да этмез хыны,

Уруп кирмез элине:

Темир жоннган сырпыны

Таймай аны белинде.

Белибаууну жези

Къулач болады тамам.

Ол узалса, сюннеси

Айгъа тиеди, баям.

Жел кётюре солууу,

Жол береди къая да.

Состар ташланы, уууп,

Муру этип къояды.


Темир токъмагъы тийсе,

Тауну эки этеди,

Саяуун атып ийсе,

Къая тешип ётеди.


Такъыясын, къалкъанын

Къум, букъу басып турмаз…


Ашда андан къалгъаны

Киштикни да тойдурмаз.

Ууанык уча азлыкъ

Этеди, бир олтурса,

Излемезча аш-азыкъ,

Сау ай ашамай турса.


* * *
Жети жол айырылгъан,

Жети да суу къошулгъан

Тау этеги ёзенде

Жылтырай-жана кюнде,

Турады Алтын Терек,

Чыкъ тюше, къырау ура,

Аны сугъаргъан черек

Гинясуу кибик бара.


Чапракълары – алтындан,

Бутакълары – кюмюшден.

Жети кюннге атлыла

Айланадыла кючден

Ол Тейри Терегини

Гюрен тёгерегине.


Алтын Терекни учу

Жулдузла санай тура.

Жулдузчукъла уа, учуп,

Учунуп, ойнай тура.


Жети айырыды терек.

Хал аланны да жюрек

Кючюдю, ёхтемлиги,

Жерине сюймеклиги,

Журтуна кюймеклиги,

Аны сыйы, хурмети,

Ариу къылыгъы, бети,

Кёлю, сыры, ниети.


Ёз жерингде къауданны,

Бёркюп чыкъгъан шауданны,

Ташны окъуна жаны

Барды, унутма аны.


Хар аланны да жюрек

Басхычыды ол Терек!


Ол терекни башында,

Жулдузлагъа къаршыда

Эки къуш, салып уя,

Турадыла, дюн-дуния

Тынчлыгъын сакълап, мында.
Жети жол айырылгъан,

Жети да суу къошулгъан

Жерде тынгысыз къушла

Сакълайдыла жерлерин.

Къан къазауат урушла

Кирмесинле деп бери.

Билмей тургъанлай жетип,

Къалмасынла душманла,

Мында ат оюн этип

Кетмесинле деп ала…


Ортасында уа – эки

Мингжыллыкъ билгич уку

Кёзлерин ауур жукъу

Басханлай, ауур, эски

Къадар Китабын алып,

Окъуйдула терекде,

Ай, сейир нюрюн чачып,

Бара жулдузлу кёкде.


Хакъдан, керти боллукъдан

Айтадыла укула,

Беш да уллу тюрк халкъдан

Айтадыла укула.


Тюбюнде – эки бёрю,

Бири – кече, бири – кюн,

Душманла, ётюп бери,

Халкъны тонамаз ючюн,

Кёз къакъмай къарайдыла,

Келгенни марайдыла,

Терк тутадыла, жетип.
Пилни да онгсуз этип

Къоядыла. Пил, къоян

Кибик, бошду алагъа.

Деу келсе да алайгъа,

Къоркъа билмезле андан.
Алан журтуна антлы

Бёрю – Ата Бёрюдю.

Алан халкъына антлы

Бёрю – Ана Бёрюдю.

Жана мыдых кёзлери,

Селегейлери агъа.

Аяз да ётмез бери,

Сормагъанлай алагъа.


Ол терекни тюбюнде

Жюз жыллыкъ салкъын табар.

Ол терекни тюбюнде

Тёречиге тёр да бар.

Жанында уа – Къушжетер.

Ол – Асбекни тарпаны.

Элия кёрсе аны,

Ол да сукъланып кетер.

Кишнесе - тенгизлени

Толкъунларын кётюре,

Чапса – жашил тюзлени,

Акъ тауланы тепдире.

Э К И Н Ч И Б А Ш Ы
АЛАН ЭЛЛЕЗНИ ХАНЫ – АЛП АСБЕК, АНЫ КЪАРАТОН КЪАТЫНЫ – АЙКЪЫЗ, ДЕМЕНГИЛИ КИЧИУ ХАРРА, ТЮП ДУНИЯНЫ ПАТЧАХЫ – БУРЧ, АНЫ ОБУР КЪЫЗЫ - АЗИЙНА, ТЕНГИЗ ТАЙЧЫКЪ СОРА ТОКЪСАН ТОГЪУЗ БАШЛЫ ГЫБЫТ СУРХУЗУК
Жети кёкню кётюрюп,

Боранлары ёкюрюп,

Булут къашларын тюйюп,

Буз тегерейин кийип,

Сюеледи Минги Тау,

Таула бийи – мёнгю тау.


Таракъ-таракъ къаяла

Тётр да жанындан алып,

Юслеринде мияла

Бузлары кюнде жанып,

Сюеледи Минги Тау,

Таула бийи – мёнгю тау.


Этеклеринде аны

Ёхтем миллет жашайды,


Къызы – жургъа, уланы –

Боз бёрюге ушайды.


Алп Асбекни бийлери,

Бек къутлуду кюйлери:

Сыйыннгысыз маллары,

Жокъду санап санлары.

Ийнеклери – сютлюле,

Бугъалары – этлиле;

Эгиз таба къойлары,

Тохтамайды тойлары.

Жылкъылары уа – тенгиз

Толгъунла кибик, - кемсиз.

Эчкилери да – семиз.

Ала жыл сайын эгиз

Тёлю келтиредиле,

Кёлюн кётюредиле.


Да алай болгъанлыкъгъа,

Байлыкъдан тойгъанлыкъгъа,

Жашамайды къууанып,

Жокъду аны уланы.

Ол, къайгъы басып башын,

Ашаялмайды ашын,

Тынч, ырахат олтуруп.
Бирде, секирип туруп,

Чыгъып кетеди юйден,

Минип тулпар атына.

Айкъыз – аны алтыны,

Къууанмайды сабийден,

Ол да къаратон – къара,

Сагъышлары ауара

Этип, ауана кибик,

Жашайды, къара кийип.

Жарыкъ бети саз болуп,

Толу кёлю аз болуп,

Онгуп ариу кёзлери,

Мудахдыла сёзлери.

Ышармайды, кюлмейди,

Не этерге билмейди.

Ашагъаны уу болуп,

Жашайды ол, къуу болуп.
Байрым ташха ай сайын

Барып турду жай сайын.

Къурманлыкъ этден элтип,

Байрымгъа юлюш этип:

«Келдим санга ай кече,

Байрым бийче, бай бийче,

Ма санга окъа», - деди,

Кесине жаш тиледи.

«Байрым бийче, бай бийче,

Келдим санга ай кече.

Ма санга чилле», - деди,

Кесине къыз тиледи.


Алай Байрым да анга

Болушалмады, тангнга

Дери тилек этсе да,

Алтын, кюмюш элтсе да.


Айкъыз энди тюнгюлюп,

Тюйюмчекча тюйюлюп,

Тохтагъанды ёнгелеп,

Къадарына ёпкелеп.


* * *
Жауун аллы кёк кибик,

Тунтуюпду алп Асбек.

Жай чилледе Терк кибик

Къутурупду алп Асбек.

Аны къара къашлары

Тюйюлюп, сагъышлары,

Къоргъашинлеча, ауур…
Жанынг окъуна аурур.

Ариу ала кёзлери -

Бирер къутургъан бёрю!

Жаралы къаплан кибик,

Суууталмады къанын.

Ол, отдан кёлек кийип,

Талады ёксюз жанын.

Сора, тёзюп болмаздан,

Кече бла арбаздан,

Атына къамчи уруп,

Кетип къалды, къутуруп.

Ёзен туманла таба

Кетди алп, аты чаба…

Жарый башлагъынчы кёк,

Баргъанлай турду Асбек.

Ол дагъыда ай барды,

Эки ай да барды ол.

Харра жашагъан тарда

Чыракъ отун жарды ол.

От тиргизип, ёлтюрген

Кийигин уча этди.

Къандагъайча ёкюрген

Бир кичиу Харра жетди:
-Ха! Атышмы, тутушму?! –

Деди Харра, кюкюреп, -

Ха! Жыртышмы, жулкъушму?! –

Деди Харра, титиреп.


-Тутушайыкъ! Атышхан

Къатынла да этерле.

Алан журтда тутушхан

Этиучюдюле эрле!


Экиси да, жаланлап,

Тутушдула киришде.

Асбекни къабып, талап,

Харра къаты кюрешди.


Тёбелени батдырып,

Чунгур эте эдиле.

Бийик тауланы уруп,

Гуппур эте эдиле.

Къая киришден кетип,

Тау этекге жетдиле,

Дуппурланы тюзетип,

Ёзен-ёзен этдиле.

Асбек, онглуракъ болуп,

Харраны жерге урду,

Кёзлери къандан толуп,

Харра ачы къычырды.

Тёрт саны уа ууалып,

Къая ташха жыгъылды:


-Башлыкъ бла суу алып,

Бир уртлат, - деп, жалынды.


Угъай демеди Асбек,

Кёл кенгдирмеди анга…


-Къаламы табар кибик,

Жол юйретейим санга, -

Деп, сёлешди батыргъа,

Ичип келтирген сууун. –

Ай чыгъып, кюн батаргъа

Бу шаудан суууда жууун.

Менден чачылгъан къанны

Ууу кюйдюрюп къояр.

Бош ашырма заманны,

Хайда, терк жууун да, бар!

Тулпар атым къалама

Сени элтир да барыр.

Къабыргъада къамама

Тийме сен. Тийсенг – урур!

Байма. Алай байлыгъым

Тюйюл алтын хазнамда.

Барды бир кёк тайчыгъым,

Керти байлыгъым – анда.

Тайчыкъ – санга аманат.

Тёрт туягъы да – налмас.

Заман келсе, аллай ат

Жер жюзюнде табылмаз:

Кёкню учар, жол барыр,

Сууда жюзер, балыкълай.

Ол – аргъамакъ, сен – батыр,

Душман отундан сакълай,

Къыдырырсыз тауларын,

Тюзлерин да Аланны,

Журтугъузну жауларын:

Гунт бла Хызнак ханны

Ууатырсыз, ёмюрде

Эс тапмаз кибик ала.

Ууатырсыз, темирден

Сюеселе да къала!


Хайда энди! Ассылыкъ

Этмегенинг – намысынг.

«Кет, Тейри ургъан сылыкъ!» -

Демегенинг – насыбынг.

Сен къоркъур жалан бир зат

Барды. Ол да – къатыным.

Чекдирир санга азап,
Сакъ болмасанг. Къатдырып

Къояр ол, къамчи уруп.

Халыныча, суууруп

Алыр сени жанынгы,

Эмер жюрек къанынгы.

Аламат ариуду ол,

Сен ётгюр да, сакъ да бол.
Алай сёлешип, Харра

От кёзюн ауур жумду.


Асбек, тешинип, къара

Сууда таза жууунду.

Жууунду да, атына

Минип, Харраны атын

Сюрюп, къала къатына,

Келди. Къаладан къатын,

Бир ариу къатын чыгъып,

Аллына келди тыншчыкъ.

Керти, жаннет чыпчыгъы

Кибик эди къатынчыкъ.


Атдан тюшдю да, батыр

Салам берди ариугъа.

Ишни болушун айтыр

Эдим дегенлей: - Угъай! –

Деди ариу, - билеме

Айтырынгы кесим да.

Къууаннгандан ёлеме,

Жигит, айып этсенг да.

Азатлагъанса мени,

Тёгюп Харраны къанын,

Бюгюнден ары сени

Къарауашынгма, - жанынг

Ыразылай эт, къонакъ

Къанга салайым – сюйсенг;

Къойнум да, бойнум да – акъ,

Нёхюнг болайым – сюйсенг.


-Андан эсе, эгечим

Бол! - деди Асбек батыр.

Ариу къуртхадан кечим

Тиледи Асбек батыр.

Сора, атын къантарып,

Кирди ариу къалагъа.

Жол ырмах этип, арып,

Ол таянды тахтагъа.


Юй тюбюнде – оюулу,

Тюе жюнден кийизле.

Тёрт къабыргъада – уллу

Мазандаран кюйюзле.

Хар кюйюзде – Харраны

Болат сауут-сабасы…


Муну къатында ханны

Неди юйю, къаласы!

Харакети, хазнасы –

Айтып-айталмаз кибик…


Жукъу, булутча басып,

Къалкъып башлады Асбек.


Ариугъа да кереги

Ол эди: кюлге аунап,

Къуртха бет алды. Иги

Болду къуртхагъа, бир тап.


Ол, кюбюрюне чабып,

Жек къамчисин чыгъарды,

Бетине къурум жагъып,

Тепсей, тёгерек барды.


Бираздан, киштик кибик,

Бий Асбекге жанлады…


Чачындан тутуп, Асбек

Аны хаман къыллады:


-Тынар халынг жокъ эсе, -

Къылычын сермеди ол, -

Урайыммы? Огъесе

Къояйыммы?! – деди ол.


-Къой! Тёкме да къанымы,

Бу жол къой! – деп тиледи. -

Мени аман жанымы

Сен не этесе? – деди.


Алгъындан ариу болуп,

Ол Асбекге къарады.

Кёк кёзчюклери толуп

Жалыннганы жарады.


«Я, тейри! – деди батыр, -

Бу ариулукъгъа къара!

Бу мени, пара-чара

Этип, ашаргъа хазыр

Эди бусагъатчыкъда,

Энди турады жиляй.

Мёлек кибик затчыкъгъа

Дерт жетдирмейим, угъай!

Кёзюм къыймаз жояргъа,

Бир ариуду, хур кибик».


Бу жол тиймей къояргъа

Сюйдю анга сур Асбек.


Жек къачмисин сыйырып,

Айтды къуртхагъа былай:


-Къойсанг къуртха сырынгы,

Турмазса тыкъсый-жиляй!


-Мен къор болайым санга! –

Деди ол а, ышара. –

Келчи, этейим саугъа,

Келчи, кесинг бир къара!


Ариуканы ызындан

Асбек жер юйге тюшдю…


Кесине бош базыннган,

Кёп да бармай, сюрюшдю,

Тентиреди, абынды,

Кетди терен уругъа.

Къуу саламлай къабынды,

Алдатды да ариугъа.


Обур, къарап башындан,

Кюле, хыликкя этди:

-Энди уру ташына

Кериле тур! – деп, кетди.


Бир ауукъдан къайтып, ол

Жек къамчисин сурады:

-Бер! – дегенни айтып, ол

Алп Асбекге къарады.


Аны къарамы тешип

Бара эди, буруулай.

Жюреги, аугъа тюшюп,

Чыхыр болуп, сууурлай,

Жукъ айталмады Асбек,

Тыкъсыды, кюйдю, бишди.

Хыйла билмеген жюрек,

Обур аууна тюшдю.


-Сен тёзалгъан, мен а нек

Тёзалмайма? Жата бер!

Сынсытдынг, батыр Асбек,

Улур кибик, хата кёр! –

Деди да, ол жигитге,

Кёлюн чёкдюре, кюлдю.

Алпны тенг этип итге,

Алай сындыра билди.


Ыйыкъ озду арада,

Озду эки ыйыкъ да.

Бир жол гуппур, къыйыкъ да

Къуртха келип къарады

Алп Асбекни халына.
Асбек, тилей-жалына,

Сёлеширик сунду ол,

Келиширик сунду ол.
Асбек ёрге турмады,

Хазна эс да бурмады,

Гызма чачлы къуртхагъа,

Жалынып, баш урмады.

Къамчини тасха кючюн

Алгъадан сезип эди, -

Алп Асбек аны ючюн

Къуртхагъа тёзюп эди:

«Кёп бармаз. Чийи чыгъар», -

Деп… Ол да мадар эди.

Жютю къылычы да бар,

Къарыуу да бар эди.

Ташдан, темирден ётген

Къылычы бла тангнга,

Жер тешип, чыгъып кетген

Иш тюйюл эди анга.


Обур айтды: - Къамчими

Бер манга, бери узат!

Бермесенг а – ичинги

Бузарыкъды Сурхузак! –


Сурхузагы уа – тонгуз,

Пил да маталлы бир зат,

Токъсан, дагъыда тогъуз

Башы болгъан Сурхузак!

Жокъ къолу, буту, бели…

Гыбыт маталлы эди.

Кирпи кибик, шинжили,

Ол бир мазаллы эди.

Токъсан дагъыда тогъуз

Баш битип ол гыбытха.


Бу жаныуарны къобуз

Согъа, жаратды къуртха.


Алай этгенди обур,

Секирип жюрюр кибик,

Хар къайда къабар, улур,

Хырылдар, юрюр кибик.

Топ кибик чаба эди,

Дап-дуп этип, деуге да;

Кёрмей бир милдеуге да,

Ташны да къаба эди.


Кёплени кёрген батыр

Элгенмезге кюрешди,

Ачы демлешге хазыр

Асбек таукел сёлешди:


-Жаным ичимде къадар,

Къамчи тиймез къолунга!

Терк табалмасанг мадар,

Башынг тюшер аллынга!

Этеринги этчи! – деп,

Къылычы бла сермеп,

Темир бурууну ачды.
«Урады, жояды!» - деп,

Къуртха, къычырып, къачды.


Токъсан тогъуз да башлы

Сурхузак алпха чапды.

Къычырыгъындан ташла

Тёнгерей, алай къапды.


Асбек, тюйюп къашларын,

Уллу къылычын тартды,

Ол от къусхан башларын

Уруп-уруп чартлатды…


Аслан башы бла бек

Кюрешди Асбек батыр,

Ит башы бла да кёп

Сермешди Асбек батыр.

Бёрю, къаплан башларын

Бир бирине юрдюрдю,

Айыу, къабан башларын,

Чёпленича, юздюрдю.


Дагъы он башын къыйып,

Къарнында къылыч бурду.

Бек ахыр кючюн жыйып,

Сурхузакны аудурду.


Ахырына таянып,

Ауду Асбек кеси да.

Ёлген сунду да аны,

Ой, унутуп несин да,

Къуртха, къамчисин алыр

Муратда, чабып келди:


«Сурхузну жойду батыр,

Алай кеси да ёлдю!» -

Дей, къуртха, алама деп,

Къамчисине узалды.

Алп батыр, хыны сермеп,

Къуртханы тюпге салды.


Биягъы къуртха, мёлек

Сыфатына кирдими?

Биягъы батыр Асбек

Ол ариуну кёрдюмю?


-Бош кюрешме! – деди ол. –

Энди алдатмам санга.

Бир хатериме къор бол,

Энди тюбе хатанга.

Кёп кетгенликге къаным,

Санга къарыр кючюм бар!

Тиширыуса да, аны

Ючюн санга кечим бар.

Къылычымы боямам

Бюгюн сени къанынга.

Алай энди аямам, -

От салырма жанынга.


Турду да Алан бийи,

Ариугъа да: «Тур!» - деди.

Къымыжа этип, кийиз

Къамчи бла сермеди.

Отха тюшген киштиклей,

Ол бек ачы къычырды.

Биягъы кечим тилей,

Тобукъларына турду.


-Андан эсе, къамангы

Сууур, - чартласын башым,

Юсюме ой къаламы,

Ташда къойма да ташын.


Кийиз къамчи бла сен

Урма мени! Терсме бек!

Алай, кечмезден эсенг,

Къама ур, батыр Асбек.


«Ол жилян эсе, мен ит

Болмайым», - деди жигит.

-Уй, обур! – деп жекирди,

Дагъыда бир жетдирди.


Жетдирди эсе, кёрдю

Тюшюнде да кёрмезин:

Къуртха алай «ёкюрдю»,

Ташлагъа ура кесин;

Сора ол, жилян болуп,

Къачды хуру ичине.

Асбек, сейирге къалып,

Билди кючюн къамчини.


Къарыусуздан тентирей,

Асбек тышына чыкъды:

-Къушжетер, къайдаса?! – дей,

Келирине ашыкъды.

Жел этип жетди аты,

Асбекни халын кёрдю.

Аллында жерге жатып,

Алп батарны миндирди.

Асбек Харраны къатын

Жуугъан суууна келди.

Къарыуу къайта, аны

Тёрт да саны тирилди.

Токъсан тогъуз жарасы,

Кёз кёре, болду сотур.

Алп атыны жалкъасын

Сылай, шош айтды батыр:


-Энди, къалагъа жетип,

Кёк тайчыкъны сюрейик,

Ол Харра айтхан керти

Эсе, сынап кёрейик.


Тенгиз чайкъалгъанча, жер

Алай тебренди, тепди,

Ачы кишней, Къушжетер

Харраны таласына,

Талада къаласына,

Жел, боран этип жетди.


Къушжетерден секирип

Жерге тюшдю да Асбек,

Темир буруудан кирип,

Бир сейирлик ат керек

Алып чыкъды халжардан,

Къамчи сабы – маржандан,

Ёзенгилери – кюмюш,

Иер къашлары – сата,

Алтын жюгени – кюндюз

Кюнню кёзюн къамата.

Тайны кесин а, излеп,

Кёп кюрешди – тапмады.

Анда таш кюбюр эслеп,

Ол къууанып чапмады.

Анга кереги – алтын,

Кюмюш тюйюл – тайчыкъды.

Алп Асбек кёрген алты

Жер юйю да ачыкъды.

Жетинчи эшиг' а – бек! –

Къалай ачхын? Ойлашды.

Темир буруудан Асбек

Ылытхын алып, ачды

Ачылмагъан эшикни.

Семсиреп къалды Асбек.

Анда жауур эшекни

Кёрюп, ачыуланды бек.


Сора кеси кесине:

-Ай алдатдым! – деп кюлдю.

Къуртха тюшдю эсине,

Хыйла болгъанын билди.


Жауур эшекни батыр

Терк чыгъарды тышына.

Жарсып къарады къотур

Басып тургъан башына.


-Къуртха хыйнысы къуруп,

Къайтсын керти сыфаты, -

Деди да, къамчи уруп,

Тамаша этди батыр.


Тёрт да налмас туякълы

Тайчыкъ ууакъ кишнеди.

Узун, инчге аякълы,

Алтын да жаллы эди.

Асбек, тайны къучакълап,

Эркелетди, сылады.


Таш хуруладан къарап,

Обур къуртха жиляды.


Ачы жиляды, жилян

Къуйругъун булгъай, къуртха.

Аны эшитип, алан

Батыр бурулду артха.

Ол жилян этген обур

Жиляй айтды хунадан:


-Алп батыр, манга къабыр

Къаза кет. Мен дуньядан,

Сыйсыз жашаудан безип,

Ёлюрге хазырма, - деп, -

Былай термилтмей, эзип

Къойсанг, ыразыма, - деп.


Алп Асбек, жаны ауруп,

Къамчисине узалды,

Ачымаз кибик, уруп,

Жарты хыйнысын алды.


-Белинден огъарысы,

Алгъынча, адам болсун,

Тюз белинден арысы

Къолан жилянлай къалсын, -

Деди да, батыр Асбек

Атын жолгъа тюзетди.


Алан журтуна ол кёк

Тайчыгъын сюрюп кетди.


Къарап къалды ызындан

Жылян къуйрукълу къатын,

Рум патчахны къызындан

Ариу а – бет сыфаты.

Кёзлери – эки жулдуз,

Акъ бойну жалан къуртха,

Белинден ёргеси – къыз,

Тёбени жилян къуртха:


-Аман Асбек, мен сени

Жояр амал табарма!

Бош чамландырдынг мени:

Эшигинги жабарма!

Сурхузакны сау этип,

Тогъуз жюрек салырма!

Бюгюн туугъан жашынгы,

Ол таяныр ташынгы,

Ёз башынга жау этип,

Жек къамчими алырма!.. –

Деп, табалап, ызындан

Ачы-ачы къычырды.


Къара къая, зангырдап,

Ол айтханны къайтарды.


Ю Ч Ю Н Ч Ю Б А Ш Ы


КЪУР КЪЫРАЛНЫ ТЁРТ МЮЙЮЗЛЮ ЖИТЧАКЁЗ ИЕСИ – ХЫЗНАК КЪАГЪАН, АНЫ МАЙМУЛ КЪАТЫНЫ – ГЫЗМАК БЛА ДУППУР ТЕНГЛИ ТЮЕ АТЫ, КЪАГЪАННЫ АЛАННГА ЧАПХАНЫ, АЛПЖЮРЕК АСБЕКНИ ЭКИ ЖЮРЕКЛИ, КЪАНГА КЁКЮРЕКЛИ, БОЛАТ СЮЕКЛИ, БЁРЮ СЮТ ИЧИП ЁСГЕН АЛП УЛАНЫ СОРА АНЫ ЖОЛГЪА АТЛАННГАНЫ

Жети кёкню кётюрюп,

Боранлары ёкюрюп,

Булут къашларын тюйюп,

Буз тегерейин кийип,

Сюеледи Минги Тау,

Таула бийи – мёнгю тау.
Таракъ-таракъ къаяла

Тётр да жанындан алып,

Юслеринде мияла

Бузлары кюнде жанып,

Сюеледи Минги Тау,

Таула бийи – мёнгю тау.


Этеклеринде аны

Ёхтем миллет жашайды,

Къызы – жургъа, уланы –

Боз бёрюге ушайды.


Ташдандыла юйлери,

Алп Асбекди бийлери…


* * *
Асбек кетгенли бери,

Айкъыз – бютюн тынгысыз.

Къуш тёшегине кирип,

Жатмайды ариу Айкъыз.

Жукъ да айтмай кетгенин

Бек осал этди Асбек.

Аны алай этгени

Къыйнайды бютюн да бек.


Жарыкъ бети саз болуп,

Ариу кёлю аз болуп,

Онгуп ариу кёзлери,

Мудахдыла сёзлери.

Ышармайды, кюлмейди,

Не этгенин билмейди.

Ашагъаны уу болуп

Жашайды ол, къуу болуп.


Байрам ташха ай сайын

Барып турду, жай сайын,

Къурманлыкъ этден элтип,

Байрамгъа юлюш этип:

«Байрам бийче, бай бийче,



Достарыңызбен бөлісу:
  1   2   3   4   5   6   7   8   9   ...   12




©dereksiz.org 2024
әкімшілігінің қараңыз

    Басты бет