Араб классикалық Әдебиетінің бейнелі жүйесінің зерттелуі V-VІІ ғ. бәдәуи поэзиясы «Жаһилия»
Ортағасырлардағы иран және парсы әдебиеті
жүктеу/скачать 35.14 Kb.
|
| Ортағасырлардағы иран және парсы әдебиеті
Парсы тіліндегі парсы-тәжік әдебиеті шығыс ирандықтар, оның ішінде тәжіктер мекендеген аумақта пайда болып, кейін батыс ирандықтар (парсы) тұратын аумаққа тарады. VIII-XV ғасырлар Парсы тіліндегі әдебиетті Орталық Азияның, Иранның және Әзірбайжанның өзінде қоныстанған басқа халықтар да жасады. Иранмен шекаралас елдерде (Үндістан, Түркия) да парсы тілінде әдебиет қалыптасты. 635 жылдар шамасында басталып, тек VIII ғасырдың 20-жылдарының аяғында ғана аяқталған араб әскерлерінің Иран мен Орталық Азияны жаулап алуы әлеуметтік-экономикалық, саяси және мәдени өмірде терең өзгерістер туғызған ұзақ және күрделі тарихи процесс болды. жаулап алған халықтардың. Исламның жаулап алуы мен таралуының нәтижесінде жаулаған халықтардың тілдері араб тілімен алмастырыла бастады. Ол дін мен мемлекет тілі ретінде Араб халифатының бүкіл аумағында бірден-бір міндетті әдеби тіл болды. 8-9 ғасырлардағы көрнекті араб тілді ақындар әл-Хирайми, Башшар ибн Бурд (714-783) және Абы Хивас (762-813), шығу тегі бойынша ирандықтар, олардың өлеңдерінде лирикалық, панегирикалық және сатиралық, ең алдымен, қаланың бай қабаттары, махаббат сезімдері көрсетілген. Иранның Отаны үшін. Олардың шығармашылығымен махаббат тақырыбы мен гуманистік идеялар поэзияға еніп, кейіннен парсы тіліндегі әдебиеттің ең құнды бөлігіне енеді. Иран Сириясының жетістіктері иран халықтары әдебиетіндегі араб тілінің үстемдігін жеңуге жол ашты. Бұл бағыттағы жекелеген талпыныстар шубилер қызметінің алғашқы кезеңінде-ақ жасалды. Башшар ибн Бурдтың жас кезінде парсы тілінде өлең шығарғаны туралы деректер бар. Бедуин поэзиясының дәстүрін бұзып, араб тіліндегі өлеңдеріне парсы және Әби Нууас тілдеріндегі сөздер мен тұтас тіркестерді енгізді. Парсы тіліндегі әдебиет 8-9 ғасырлар тоғысында, бастапқыда ирандықтар қоныстанған Хорасан және Мавераннахр (Трансоксиана) деп аталатын аумақта (негізінен Самарканд, Быксапа, Балх, Мерв және т.б. қалаларында) пайда болды. Парсы-тәжік әдебиеті арабтарға қарсы наразылық толқынының шыңында өсіп, ирандық әулеттерге (алдымен Таксирилер мен Саффапидтер, содан кейін Саманидтер) және ана тілі мен ирандық дәстүрді білудің қайта жандануына әкелді. Саманидтер жерінде талғампаз сөздерді білушілер пайда болды, сарай парсы тіліндегі жоғары поэзияны ынталандырды. Ақын жаңадан жанданған ирандық ақсүйектерді қызықтыратын барлық нәрсеге жауап береді. Иранда араб тілінің мемлекеттік, ғылыми және әдеби тіл ретінде үстемдік ету кезеңінде көне ирандық әдеби дәстүрмен байланыстың жоғалуы және араб поэзиясына ғасырлар бойы еліктеушіліктің жойылуы, әрине, ирандық дәуірге қарай парсы тіліндегі поэзияның пайда болуы, метриканың арабтың сандық принципі теорияда да, практикада да барған сайын күшейе түсті. Жаңа парсы-тәжік әдебиеті араб әдебиетінің идеялық-тақырыптық дәстүрінде дамуын жалғастырды. Дәл осы кезде халықтық идеялар мен мотивтер поэзияға кеңінен қол жеткізді. Пыдаки шығармашылығына дейінгі парсы-тәжік поэзиясының алғашқы шығармаларында кейіннен дербес жанрларға ауысатын әртүрлі поэтикалық формалардың қалай пайда болғанын байқауға болады: рубаи, ғазал, қасида, маснави, атап айтқанда, бәлкім, Мацид пен Марвази құрастырған парсы тіліндегі алғашқы поэтикалық «Шах-наме» (10 ғ-дың басы). Бұл 9 ғасырда. эмбриональды түрде ғана пайда болып, өзінің тамаша дамуын Пидаки шығармаларынан тапты. Жеті дидактикалық мәснави жырларының үзінділері сақталған, екеуінің аты белгілі. «Күн тоқырау» – әйел айлакерлігі туралы моральдық шығарма «Синбад-наменің» поэтикалық экспозициясы; «Калила мен Димна» (932) — араб тілінде сақталған паслевиялық аттас шығарманың поэтикалық нұсқасы. Фердойси «Шах-Намада» Пидаки өз өлеңін оқырмандардан араб мәтінін естіп, «көзі бұлыңғыр» жазғанын жазады. «Қалила мен Димна» Пыдаки он екі мың бейт (жұп) болды. Терминдер: Араб өлең өлшемі (аруд) латын, грек өлеңі секілді квантитативті (созылыңқылары әрқилы буындардың ауысып келуі). Қысқа және созылыңқы буындар жиылып бунақ құраса, екі және үш бунақ жарты өлеңді, ал екі жарты өлең міндетті түрде үзілістік арақатынаспен бөлініп – бәйітті (төрт жол) құрайды. Бәдәуи поэзиясында хиджа («сатира»), ғазал («махаббат жыры»), уасф («табиғатты суреттеу»), мадх («мадақ»), фахр («өзін-өзі мақтау»), риса («элегия»), хамрийат («шарап жыры»), тардийат («аңшылық суреттері»), зухд («діни сарындағы жырлар»), нақаид («мысқыл»), насиб («әйел сұлулығын жырлау») секілді т. б. жанрлар болды жүктеу/скачать 35.14 Kb. Достарыңызбен бөлісу:
|