Қарағанды – 2010 Әож 616. 3 Кбж 54. 13 я 73 е 83 пікірсарапшылар: А. А. Кикимбаева

Эмальдық мүшенің тіс бүртігіне бағытталған жасушаларын ішкі эмальдық эпителий деп атайды. Олар қалыңдығы 30 нм-дей, тіс бүртігінің мезенхимасынан оқшаулаушы базальдық мембрананың үстінде бір қатарға орналасады. Ішкі эмальдық эпителийдің жасушалары бірте-бірте биіктей келіп, ұзындығы 25-30 мкм, диаметрі 4-5 мкм цилиндр тәрізді жасушаларға айналады. Ішкі эмальдық эпителийдің ультрақұрылымы олардың дифференцировкасы кезінде көп өзгеріске ұшырайды. Преэнамелобластылар деп аталатын бұл жасушаларда дифференцировканың ерте сатысында аз дамыған эндоплазмалық торлары және көптеген бос рибосомолары болады. Жасушалардың табақшалы комплексі көптеген кіші, орташа көлемді көпіршіктерден құралады. Митохондриялары цитоплазмаға жайыла орналасқан. Дифференцировкадан өте түскен сайын ішкі эмальдық эпителийдің жасушалары белсенді түрде белок түзейтін жасушаларға ұќсай түседі. Олардың ядрошығында және цитоплазмасында РНК жинақталып, цитоплазмасында белоктық қосындыларға, гликогенге, сиаломуцинге, байланысқан липидтерге гистохимиялық реакция күшейе түседі. Бұл жасушалардан эмаль түзейтін энамелобластылар немесе амелобластылар пайда болады.

Эмальдық мүшенің шетіне қарай орналасқан ішкі эмальдық эпителий сыртқы эмальдық эпителийге айналады. Бұл жасушалар эмальдық мүшенің сыртына орналасып, оныњ сыртқы қабырғасын түзейді, тіс қалтасының мезенхимасымен шектесіп жатады. Сыртқы эмальдық жасушалар кейін кері дамиды. Олар жазықтанады, ядролары тығыздана түсіп, бүріседі, ядрошығы жойылады. Электронды-микроскопиялық зерттеу кезінде сыртқы эмальдық эпителийдің жасушаларында табақшалы комплекс және түйіршікті эндоплазмалық тордың нашар дамығандығы анықталады. Өзара және эмальдық мүшенің пульпасының жасушаларымен олар десмосомалар арқылы байланысқан. Сыртқы эмальдық эпителийдің қасында орналасқан эмальдық мүшенің пульпасының жасушалары жазықтанған, бір-бірінен кішкене кеңістіктер арқылы бөлінген. Олар құрылысы жағынан сыртқы эмальдық эпителий жасушаларын еске салады. Эмальдық мүшенің ортасына қарай жасушалар жұлдызша тәрізді болады.

Сыртқы эмальдық эпителий және оны қоршап жатқан тіс қалтасы мезенхимасының арасында қалыңдығы 10-12 нм, электронды-тығыз қабаттан тұратын базальдық мембрана орналасады.

Ішкі эмальдық эпителийге түйісе орналасқан пульпа жасушалары эмальдық мүшенің аралық қабатын құрайды. Бір-біріне жақын орналасқан, 2-3 қатар жазық немесе текшелі жасушалардан тұрады. Дамудың ерте кезеңдерінде эмальдық мүшенің эпителийінің, тіс және вестибулярлық табақшалардың жасушаларында гликогеннің мөлшері көбірек болады. Эмальдық мүшенің аралық жасушаларында болатын ферменттердің де белсенділігі (әсіресе фосфатазалардың) жоғары деңгейде болады; жасушаларда РНК-ның, аргининнің, гистидиннің, негізгі қосынды белоктардың да мөлшері мол. Бұл жасушалар белокты өнім өндіріп, энамелобластылардың қатарын толықтырады. Сонымен, эмальдық эпителий 4 қатарға бөлінеді: ішкі эмальдық эпителий, аралық қабат, эмальдық мүшенің пульпасы,.сыртқы эмальдық эпителий.

Тіс бүртігінің дифференцировкасы оның көлемінің ұлғаюымен, қан тамырларының пайда болуымен анықталады. Эмальдық мүшенің эпителийінің әсерінен тіс бүртігінің шеткері аймақтарының мезенхималық жасушалары дентинобластыларға немесе одонтобластыларға айналады. Олар кейін дентин түзеуге қатысады. Дентинобластылар ішкі эмальдық эпителийден тек жұқа базальдық мембранамен бөлектенеді.

Эмбриогенездің 3-ші айының аяғында эмальдық мүшелердің мойындарына мезенхима тарап, ол кері дамиды. Сондықтан сүт тістерінің бастамалары тіс табақшасымен байланысын үзеді. Тіс табақшасы бұл кезеңде жартылай бұзылады, мезенхима өсе бастайды. Тіс табақшасының артқы бөлігі және бос шеті сақталып, әрі қарай өсуін жалғастырады. Оларда эмбриональдық дамудың 4-ші айынан бастап тұрақты тістердің бастамасы пайда болады. Кейде эмальдық мүшелердің мойындарының орнында эпителиальды жасушалардың топтары сақталынуы мүмкін. Оларды эпителиальды маржандар (Серрес денешіктері) деп атайды.

Осымен қатар төменгі және жоғарғы жақтарда сүт тістерінің бастамаларының айналасында сүйек альвеоласын түзейтін сүйек табақшалары (тосқауылдары) қалыптасуын жалғастырады.

Эмбриогенездің 4-ші айының аяғында тіс тіндерінің даму кезеңі басталады.
ТІС ТІНДЕРІНІҢ ГИСТОГЕНЕЗІ
Тіс тіндерінің гистогенезі кезеңінде, нәресте туғанға дейін, тіс сауытының дентині, эмалі, пульпасы дамиды (5 сурет). Постнатальдық кезеңнің 1-ші жылының аяғында, тістің шығуымен қатарласа, дамып келе жатқан түбірлердің дентині, цементі дамиды.

Дентиннің дамуы (дентиногенез). Тістің гистогенезі кезінде алғашқы құралатын тін дентин болып табылады. Дентиногенездің алдында дентинобластылардың құрылымдық қайта құралуы өтеді. Олардың ядросы жасушаның тіс бүртігіне қараған полюсіне ауысады. Түйіршікті эндоплазмалық тордың көптеген каналдары, Гольджи комплексі ядроның -үстіне, жасушаның орталық және апикальдық аймақтарында орналасады. Апикальдық полюсінен цитоплазмалық өсінді өсіп шығады да, ұзарып тармақталады.

Дентинобластылардың дентин бөле бастауына энамелобластылар әсер етеді. Дентинобластылардың бөліп шығарған тропоколлагендері мен протеогликандары экзоцитозбен жасушаның апикальды бөлігі арқылы дентинобластылардың және энамелобластылардың қабаттарының арасына бөлінеді. Дентиннің түзелуінің алдында оларды бөліп тұратын базальды мембрана бұзылады. Дентинобластылардың өндіретін заттарынан жасушалардан тыс жерде жіңішке коллаген талшықтары және дентиннің негізгі заты құралады.

Б – дамып келе жатқан тіс пульпасы

В - энамелобластылар

Г - эмаль

Д – мезенхима

Тіс бүртігінің ұшында, дентинобластылар мен ішкі эмальдық эпителийдің жасушаларының арасында гематоксилин-эозинмен қызғылт түске боялатын жұқа, жұмсақ тіс материалы пайда болады. Бұл жас, әлі әктенбеген дентин немесе предентин. Ол радиальды бағытталған преколлаген талшықтарынан және негізгі заттан тұрады. Талшықтарды кейде радиальдық дентин талшықтары немесе КОРФ талшықтары деп атайды. Олар сәл кешірек коллаген талшықтарына айналады.

Радиальды Корф талшықтары бар предентиннің қалыњдығы 60-80 мкм-ге жеткенде оны жаңадан пайда болған, талшықтары тангенциальды бағытталған предентин қабаты шетке ығыстырады. Бұл талшықтар бірден коллагенді талшықтар түрінде пайда болып, пішінделмеген дентин талшықтары немесе Эбнер талшықтары деп аталады.

Кейін тангенциальды талшықтарға бай бұл қабаттар пульпа маңының дентинін құрайды, ал предентиннің сыртқы қабатының радиальды талшықтары болады да ол плащтық дентинді құрайды.

Дентиннің өсуі барысында дентинобластылар оның ішінде өзінің өсінділерін қалдырып отырады. Өсінділер радиальды бағытталған дентиннің түтікшелерінің қуысында орналасады. Дентинобластылардың денелері дентиннің негізгі затының құрамына кірмейді, яғни дентин жасушасыз тін түрінде дамиды.

Эмбриональдық дамудың 5-ші айының аяғында дентиннің әктенуі жүре бастайды. Әктену үрдісіне дентинобластылар белсенді түрде қатысады. Олар өсінділерінің бойымен қаннан минеральдық заттарды дентиннің негізгі затының ішіне тасымалдайды.

Дентиннің негізгі затының құралуы оныњ әктенуінен жылдамырақ жүретін болғандықтан, дентиннің ішінде үнемі жұқа предентин қабаты болады. Дентиннің әктенуінің алдында дентинобластылардың сілтілі фосфатазасы қаннан келген гексозофосфатты гексозаға және фосфатқа ыдыратады. Кейінгі кальций хлоридпен бірігіп ерімейтін фосфорлы қышқыл кальций (гидроксиапатит) кристалдарын түзейді. Түзелген кристалдар дентиннің негізгі затында, түтікшелердің қабырғасында, фибриллярлық құрылымдарда тұнады. Негізгі заттың ішінде апатит кристалдарының комплексі пайда болады. Оларды калькосфериттер деп атайды. Калькосфериттер созыла орналасқан, радиальды бағытталған кристалдардан тұрады. Калькосфериттер бір-бірімен біріге келіп, дентинге шар тәрізді пішін береді. Шарлардың (глобулалардың) арасында әктенбеген, кейде аз әктенген дентин аймақтары орналасады. Олар интерглобулярлың дентин деп аталады.

Осылай пайда болған әктенген дентин табақшасы тіс қаңқашағы делінеді. Біртүбірлі тістердің тіс бүртіктерінің ұшында тек 1 тіс қаңқашығы түзіледі, ал көп түбірлі тістердегі қаңқашықтардың саны болашақ шайнау төмпешіктерінің санына сәйкес болады. Бұл әктенген дентин аймақтары өсе келе бірігіп кетеді. Алдымен дентин тістің бүртігінің үстінде түзіліп, әктенеді. Ал тіс сауытының бүйірлік аймақтарында дентиннің құралуы сәл кешірек өтеді. Сондықтан бұл жерлердегі дентин қабаты жұқарақтау болып келеді.

Энамелогенездің басталуы эмальдық мүшеде көптеген өзгерістердің өтуіне себеп болады. Эмальдық мүшенің сыртқы қабатында көптеген қатпарлар пайда болып, оған тіс қалтасының мезенхимасы орналасады. Бұл мезгілде дентинмен қапталған тіс бүртігінің ұшы эмальдық мүшенің затына тереңдей орналасып, оның пульпасын ығыстыра бастайды. Энамелобластылар сыртқы эмальдық эпителиймен және тіс қалтасының капиллярларымен жақындаса түседі. Эмаль түзеуге қажет материалдар осы жерден алынатын болады. Дентиннің түзелуі басталған соң бұрынғы қоректенуді қамтамасыз ететін тіс бүртігінің тамырларымен байланыс үзіледі. Бұл жағдай энамелобластылардың морфологиялық және физиологиялық полярлығының өзгеруіне себеп болады. Энамелогенезге дейін жасушаның ядролы базальдық полюсі тіс бүртігіне, ал Гольджи комплексі орналасқан апикальдық бөлігі эмальдық мүшенің пульпасына бағытталған. Эмаль түзеле бастағанда жасушаның ядросы, органеллалары (Гольджи комплексі, центросома) оның қарама қарсы бөліктеріне орын ауыстырады Осының нәтижесінде бұрынғы апикальдық бөлігі базальдық, ал бұрынғы базальдық бөлігі апикальдық болып қайта құралады. Апикальдық бөлігі ұзара түсіп, өсінділер береді. Өсінділердің ішінде бір саусақ пішінді ұзын әрі жуан Томс өсіндісін және 3-4 қысқа өсінділерді ажыратады. Бұндай жасушалар эмаль бөлуге қабілетті. Бұл жасушалар эпителийден дамыған, анық байқалатын полярлығы және биік призма тәрізді пішіні бар. Олардың базальдық бөлігінде ядроның астында митохондриялар орналасқан. Ядроның үстінде түйіршікті эндоплазмалық тор анықталады, ал жасушаның орталық аймақтарын секреторлық түйіршіктер мен Гольджи комплексі алып жатыр. Цитоплазмада көптеген бос рибосомалар байқалады.

Эмальдың белоктары эндоплазмалық тордың рибосомаларында және полисомаларда түзеледі де табақшалы комплекстің вакуольдерінде жинақталады. Біраздан кейін олар мембранамен қапталған секреторлық электронды-тығыз түйіршіктерге айналып, Томс өсіндісінің бүйірлік және орталық бөліктеріне және қысқа өсінділерге ауысады. Бұл жерлерден гликопротеидтерден тұратын түйіршіктер экзоцитоз үрдісімен жасуша аралық кеңістікке бөлінеді де, эмальдың органикалық негізін құрайды. Тістің дамуының бұл мезгілінде органикалық негіз құрылымдарсыз (структурасыз) гель болып табылады. Кейін ол фибриллярлық торға айналады.

Эмальдың органикалық негізі жинақталған сайын энамелобластылар шетке ығыса түседі.

Энамелогенез кезінде Томс өсіндісі тек 1 призманың ғана органикалық негізін, ал қысқа өсінділер призма аралық кеңістіктің органикалық негізін қалайды.

Эмальдың дамуы және минеральдануы үзіліссіз жүретін үрдіс. Эмальдың минеральдануы дентинмен эмальдың байланысы аймағында басталып, эмальдың бетіне қарай жайылады. Осыған байланысты эмальдың ішкі қабаттары көбірек минеральданады. Эмальдық негізде кальцийдің тұздары табақша тәрізді болатын гидроксиапатиттердің кристалдары түрінде тұнып, кейін эмальдық призмаларға айналады.

Энамелобластылардың тәулік бойғы түзілу ритмі болады. Олардың белсенділік және тыныштық кезеңдерін ажыратады. Осыған байланысты эмальдық призманың ұзына бойына ашық және күңгірт жолақтар пайда болады (6 сурет). Бұл жолақтар тұздардың ең көп және ең аз тұнған кезеңдерінің көрінісі. Призманың аттас аймақтарының аралары шамамен бірдей болып 4 мкм. болады.

6 сурет. Эмальдың жолақтары және дентин түтікшелері
Эмальдық призмалардың пайда болуы және әктенуі эмальдық мүшенің бүкіл аймақтарында бір мезгілде жүрмейді. Бұл үрдіс тіс бүртігінің ұшынан басталып, энамелобластылардың қызмет атқаруының тыныштық кезеңіне сәйкес белгілі бір уақыт аралығынан кейін, тістің бүйірлік және мойын бөліктеріне қарай жүреді. Осыған байланысты эмальдың ішінде оның өсу жолақтары (Ретциус жолақтары) пайда болады. Бұл жолақтар эмальдық призмаларды үшкір бұрышты бағытта кеседі. Бұл жолақтардың ішінде неонатальдық жолақты ажыратады. Ол нәрестенің жаңа жағдайға, тамаққа бейімделуінің көрінісі.

Эмалогенездің аяқталумен қатар эмальдың үстінде жұқа мөлдір гомогенді қабықша түзеледі. Бұл алғашқы кутикула немесе Насмит қабықшасы. Оның пайда болуы энамелобластылардың протеогликандарды өндіруіне байланысты. Тістің шығуы басталысымен жасушалардың кері дамуы жүреді.

Эмальдың жетілуі, яғни оның толық әктенуі тіс шыққаннан кейінгі 1-ші жылда белсенді түрде жүреді, ал толығымен минеральдануы 3 жылдан кейін аяқталады. Минеральдық заттарды эмальға жеткізуші сілекей болғандықтан, оныњ жоғарғы қабаттары көбірек әктенеді.
ТІСТІҢ ТҮБІРІ МЕН ЦЕМЕНТІНІҢ ДАМУЫ
Тістің түбірінің дамуы оның шығуының алдында басталып, 2-3 жыл жүреді. Тістің шығу кезеңінде оның сауыты толық қалыптасқан. Эмальдық мүшенің сауытты қоршап тұрған бөлігі көптеген регрессивті өзгерістерге ұшырайды. Эмальдық мүшенің жасушалары дифференцировкаларын жоғалтып жазық эпителий жасушаларының қабатына айналады. Осылай пайда болған редуцияланған эмальдық эпителий эмальдың екінші реттік кутикуласын құрайды. Ол эмальды сыртқы дәнекер тіннен бөлектей отырып, тістің шығуынан кейін тіс-қызыл йек байланысын түзеуге қатысады.

Эмальдық мүшенің регрессивті өзгерістері оның ішкі эпителийінің сыртқы эпителийге ұласатын шеткері аймақтарында болмайды. Тіс түбірінің дамуы басталысымен эмальдық мүшенің шеттері тез өсе бастайды. Мезенхимаға ене орналасып эпителиальдық түбірлік қынапты (Гертвиг қынабы) түзейді. Ол эмальдық мүшенің 2 қатар жасушаларынан құралады: ішкі және сыртқы. Эмальдық мүшенің пульпасы және оның аралық қабаты жоқ. Ішкі эмальдық эпителий жасушалары эпителиальдық түбірлік қынап аймағында аласа күйін сақтап, энамелобластыларға айналмайды.

Эпителиальдық түбірлік қынап тістің болашақ түбірінің пішінін қалыптастыруға жауапты. Дамудың келесі сатыларында тіс бүртігінің мезенхималық жасушалары ішкі эмальдық жасушалардың ықпалымен дентинобластыларға айналады да түбір дентинін бөле бастайды. Түбірдің алғашқы қабаттары пайда болғаннан кейін эпителиальды түбірлік қынапқа тіс қалтасының мезенхимасы кіріп оны бұзады.

Тіс қалтасының дентинге түйісе орналасқан мезенхималық жасушалары цементобластыларға айналады. Олар түбірдің үстіне цемент өндіреді. Цементтің өсуі периостальды остеогенез жолымен жүреді. Пайда болған цемент дөрекі талшықты сүйек тініне ұқсайды. Цементобластылар гликопротеидтер мен тропоколлагендерді бөледі, олардан цементтің жасуша аралық заты және коллагенді талшықтар түзеледі.

Бірінші болып бала 4 айға толғанда жасушасыз цемент құралады. Алдымен цементобластылардың арасында қысқа дентиннің жоғарғы бетіне перпендикулярлы бағытталған коллаген талшықтарының шоғырлары пайда болады. Біраздан кейін талшықтар ұзарады, жуандайды, цементобластыларды ығыстыра бастайды. Осыдан соң өтетін әктену үрдісі бұл жасушаларға тиіспейді.

Жасушалық цемент бала өмірінің 6 айының аяғында пайда болады. Оның түзелуі жылдамырақ өтеді. Цементобластылардың айналасында құрамындағы талшықтары тор түрінде ұйыса орналасқан негізгі заттың кең қабаты түзеледі. Әктену үрдісіне цементобластыларда қатысады. Олар цементоциттерге айналады.

Тістің түбірі толық қалыптасқаннан кейін де біраз уақыт бойы цементтің қалыңдауы, сәл кешірек оның адамның жасына байланысты қайта құралуы жүреді.

Түбір қалыптасқаннан кейін эпителиальды қынап өсуін тоқтатады, шеңберлене тарылып, тек нерв пен тамырларды ғана өткізетін жіңішке тесік құрайды.

Тіс қалтасының қалған мезенхимасынан периодонттың борпылдақ және тығыз дәнекер тіні дамиды.

Түпкілікті тістердің бастамасының дамуы эмбриональдық дамудың 4-айының аяғы – 5-айының басында жүзеге асады. Түпкілікті тістердің өскіндері де тіс табақшасынан және астыңғы мезенхимадан түзіледі. Түпкілікті тістің ұрығы әрбір сүт тістерінің бастамасынан соң орналасады. Сүт тістерінің жарып шығуы балаларда 6-7-ші айда басталады. Бұл кезге қарай тістің сауыты ғана қалыптасып, түбірдің қалануы енді-енді бастау алады. Үлкен азу сүт тістері (молярлар) түпкілікті кіші азу тістерімен (премолярлар) алмастырылады.

Түпкілікті үлкен азу тістердің бастамасының дамуы баланың 1-4-ші жасында жүзеге асады, әуелі екі тіс те (сүт және түпкілікті) ортақ альвеолада орналасады. Содан соң олардың арасында сүйек тосқауылы пайда болады.

Түпкілікті тіс өте баяу жетіледі. Сүт тістері түсетін кез келгенде, яғни 6-7 жас шамасында, остеокластылар бұл тосқауылдарды және түсетін тістің түбірін ерітеді, ал түпкілікті тіс тез жетіле бастайды. Сүт тістері секілді, түпкілікті тістер де тіс пульпасындағы дәнекер тіннің негізгі затының түзілуіне байланысты туатын қысымның күшімен сыртқа шығарылады. Тістер жарып шыққанға дейін минеральдық (кальций, фосфор, фтор және басқалар) және қоректік заттар қаннан ғана келіп тұрады. Тістер жарып шыққаннан кейін бұл үрдістерде сілекейдің және соған сәйкес оның химиялық құрамының маңызы артады.
ТІСТЕРДІҢ ҚҰРЫЛЫСЫ
Әрбір тісте оның үш бөлігін ажыратады: жақ сүйегінің альвеоласында орналасқан түбірін, қызылиекпен жабылған жіңішке жолақ түріндегі мойынын, ауыз қуысына шыға орналасқан сауытын (7 сурет). Сауыттың ішінде тіс қуысы, ал түбірде осы қуыспен байланысқан канал болады. Каналдар арқылы тістің қуысына нервтер, қан тамырлары кіреді.

7 сурет.Тістің бойлай кесілген шлифі

2. тіс мойыны

3. тіс түбірі

4. Эмаль

б. алмасып отыратын эмаль жолақтары

5. Дентин

в. дентин каналдары

6. Цемент

г. жасушалық

д. жасушасыз

7. тіс қуысы

8. тіс түбірінің каналы
Тіс қатты және жұмсақ тіндерден тұрады. Тістің қатты тініне эмаль, дентин және цемент жатады, тістің жұмсақ тіні пульпа болып табылады. Эмаль тістің сауытын жауып тұрады. Оның ең жақсы жетілген жері – сауыттың жоғарғы бөлігі, ол жерде эмальдың қалыңдығы 3,5мкм-ге жетеді. Эмальдың құрамында аздаған органикалық заттар (3-4 % шамасында) және бейорганикалық тұздар (96-97 %) болады. Бейорганикалық заттардың негізгі бөлігін кальцийдің фосфаттары мен карбонаттары және 4 % шамасында кальций фториттері құрайды. Эмаль қалыңдығы 3-5 мкм эмальдық призмадан түзілген. Әр призманың бойында ұзынша призмалар түріндегі гидрооксиапатит кристалдары орналасқан жұқа фибриллярлық торлар болады.

Призмалар шоғырлана әрі имектеле орналасады және дентиннің бетіне перпендикулярлы дерліктей бағытта жатады. Көлденең кесіндіде эмальдық призмалар әдетте көпқырлы пішінді болады. Призмалардың арасында азырақ әктелген желімдеуші зат орналасады. Тістің бойлық шлифтерінде олардың бірі – барынша бойлай, екіншілері – көлденеңірек кесіледі де, бұл ашық және қоңыр түсті эмаль жолақтарының кезектесе орналасуына әкеледі. Бойлық шлифтарда одан да гөрі жіңішке параллельді сызықтарды көруге болады. Олардың пайда болуын призмалардың өсу мерзімділігімен және әр түрлі аймақтық әктену қарқынымен, сондай – ақ эмаль құрылымында шайнау кезінде түсетін күш факторының әсерінен туындайтын күштеу сызықтарының көрініс табуымен байланыстырады.

Эмальдың сыртқы жағы кутикуламен жабылған. Ересек адамдарда ол тістің шайнау бетінде жойылады да, тек оның бүйір жақтарында ғана сақталынады.

Эмальдың химиялық құрамы организмдегі өтіп жатқан зат алмасуға, гидррооксиапатит кристалдарының еру қарқындылығына және органикалық матрицаның қайта минералдануына байланысты өзгереді. Белгілі бір дәрежеде эмальдан су, йондар, витаминдер, глюкоза, аминоқышқылдар және тікелей ауыз қуысынан келіп түсетін басқа заттар өтеді. Бұл кезде сілекей тек әр түрлі заттардың келіп түсу кезі ғана емес, сонымен бірге олардың тіс тініне өту үрдісіне қатты әсер ететін фактор ретінде үлкен қызмет атқарады. Оның өткізгіштігі қышқылдардың, кальцитониннің, спирттің, тамақтағы кальций тұздарының, фосфордың, фтордың және басқалардың жетіспеушілігінің әсерінен де артады.

Эмаль мен дентин өзара интердигитациялардың көмегімен байланысады.
Дентин тіс сауытының, мойыны мен түбірінің көп бөлігін құрайды. Ол 28 % органикалық заттардан (негізінен - коллагендер) және 72 % бейорганикалық заттардан (негізінен – кальций фторитінің қоспасы бар кальций және магний фосфаты) тұрады.

Дентиннің көп бөлімін түтікшелермен қамтылған негізгі зат түзейді. Дентиннің негізгі затының құрамында коллаген талшықтары және олардың арасында орналасқан мукопротеиндер болады. Коллаген талшықтары дентинде шоғырлар құрайды және негізінен екі: радиальдық және бойлық дерлік немесе тангенциальдық бағытта орналасады. Радиальдық талшықтар дентиннің сыртқы қабаты – плащтық (жамылғы) дентинде, тангенциальдық талшықтар ішкі – пульпа маңы дентинінде басым келеді. Дентиннің шеткері аймақтарында интерглобулярлық кеңістіктер байқалады.

Ірірек интерглобулярлық кеңістіктер – тіс сауытында, ал кішілері, бірақ көпшілігі – түбірінде орналасып, түйіршікті қабатты түзейді, интерглобулярлық кеңістіктер дентиннің зат алмасуына қатысады.

Дентиннің негізгі заты дентин түтікшелерімен тілімделген. Олар арқылы тіс пульпасында орналасқан дентинобластылардың өсінділері мен тіндік сұйықтық өтеді. Түтікшелер пульпадағы дентиннің ішкі бетінің маңынан басталып, сәуле тәрізді таралады да, оның сыртқы бетінде аяқталады. Дентинобластылардың өсінділерінен нерв импульсын жеткізуде маңызды роль атқаратын ацетилхолинэстераза табылған. Дентиндегі түтікшелердің саны, олардың пішіні мен өлшемдері әр түрлі аймақтарда әрқалай. Олар пулпаның төңірегінде тығызырақ орналасқан. Тіс түбірінің дентинінде түтікшелер ұзына бойы тармақталады. Ал сауытта олар бүйірлік тармақтар бермейді, эмаль төңірегінде ғана ұсақ салаларға бөлінеді. Цементпен шекаралас тұста да дентин түтікшелері өзара байланысқан аркадаларды құрып, тарамдалады. Бірқатар түтікшелер цемент пен эмальға өтіп, әсіресе шайнау төмпешіктері тұсында, колба тәрізді кеңейген құрылыммен аяқталады. Түтікшелер жүйесі дентиннің трофикасын қамтамасыз етеді. Дентиннің эмальмен қосылар тұсында әдетте иректелген жиектері болады да, бұл олардың бірігуіне әсер етеді. Дентин түтікшелерінің қабырғаларының ішкі қабаты дентиннің басқа аймақтардағы заттарына қарағанда көбірек минералданған, преколлаген және аргирофильді талшықтары болады.

Дентиннің көлденең шлифтерінде шеңберленген параллельді сызықтар білінеді. Олардың пайда болуы, шамасы, дентиннің өсу мерзімділігіне байланысты.

Дентин мен дентинобластылардың арасында коллагенді талшықтар мен аморфты заттан құралған предентиннің немесе әктенбеген дентиннің жолақшасы орналасады. Радиоактивті фосфорды пайдаланған тәжірибеде анықталғандай, дентин ерімейтін фосфаттардың предентинде бірте-бірте қабаттануы арқылы өседі. Дентиннің түзілуі ересек адамда да тоқталмайды. Мысалы, дентин түтікшесінің әлсіз бағытталуымен, көптеген интерглобулярлық кеңістіктердің болуымен ерекшеленетін қосалқы (екінші реттік) немесе орынбасушы дентин предентинде, пульпада (дентикльдер) болуы мүмкін. Дентикльдер зат алмасу бұзылғанда, жекелеген қабыну үрдістері кезінде түзіледі, әдетте олар қызметтері дентикльдерді құраумен байланысты дентинобластылардың айналасында шоғырланады. Дентинобластылар олардың даму көзі болып табылады. Тұздың азғантай мөлшері дентинге периодонт пен цемент арқылы өтуі ықтимал.