Қарағанды мемлекеттік медицина академиясы г. П. Аринова көз шарасының аурулары

Қатерсіз жаңа өсінділер томограммаларда біркелі немесе қуысты құрылымды анық тегіс жиектері бар, домалақ немесе сопақтау, тығыздығы жоғары ошақтар түрінде көрінеді.

Кавернозды гемангиома КТ жиектері анық, бірақ тегіс емес тығыз ошақ түрінде көрнектеледі. Өсінді көлеңкесі ұсақ қуысты болады.

Невринома конфигурациясы кавернозды гемангиомаға ұқсас. Ол өсінді жиектері анық, көлеңкесі біркелі емес, бірақ тығыздығы төмендеу.

Менингиома және глиома тәрізді көру нервісінің өсінділері КТ мәліметтері бойынша бастапқы кезінде көру нервісінің кез келген жерінде орналасуы мүмкін. Көру нервісінің менингиомасы W. Rothfus (1984) мәліметтеріне сәйкес томограммаларда төрт пішінді болуы мүмкін: цилиндр тәрізді, ұршық тәрізді, эксцентрлі және аралас. Көбінесе бұл өсінділер сопақ немесе домалақ пішінді болғандықтан томограммаларды талдауды қиынға түсіреді. Бұл осы өсінділерге тән ортадан тыс орналасуына, шекарасының анықтығына, қоршаған тіндерден нақты шекаралануына байланысты.

Көру нервісінің глиомасы көру нервісі бұғанасының бүкіл бойында жуандалумен сипатталады, осы жағдайда нерв ұршық тәрізді қалыпқа ие болады. Оның шекарасы тегіс, нұсқасы анық, құрылымы бір қалыпты емес болады.

Жас безінің жаңа өсінділері КТ-да сопақ пішінді, жиектері тегіс анық ошақтар түрінде көрнектеледі.

Дермоидті сулы ісіктер томограммаларда көз шарасы қабырғасына тақалып орналасқан, жиектері тегіс және анық ошақ көлеңкесі сияқты көрінеді, ошақ құрылымы бір қалыпты төмен немесе теріс тығыздықты, ол ішіндегі кілегейлі зат болғанына байланысты.

Көз шарасының қатерлі ісіктері томограммаларда көлеңке түрінде көрнектеледі, олардың тығыздығы, шекарасы және пішіні белгілі дәрежеде жаңа өсінділердің құрылымына байланысты. Бұндай жаңа өсінділерге бір қалыпты емес, ұяшықты жиектері тегіс емес және анық емес құрылым көлеңкесі тән.

Псевдотумор. Біріншілік идиопатиялық миозиттің томографиялық көрінісі, ережеде, бір немесе бірнеше көз қимылдатқыш бұлшық еттердің үлкеюімен сипатталады, тығыздығы едәуір жоғары. Зақымдалған бұлшық еттер ұршық тірізді пішінін сақтап, құрылымы бір қалыпты болуы мүмкін, бірақ шекарасы анық болмайды. Бұлшық еттің жуандалуы склераға жалғасқан жерден басталады да, көз шарасының түбінедейін жетеді.

Көз шарасының васкулиты томограммаларда шекарасы бірыңғай емес қуыс-қуысты көлеңкелер түрінде көрнектеледі. Ошақ көз шарасының зақымдалмаған тіндерінен шекараланған.

Көз шарасының тамырлы патологиясына күдіктенген жағдайда міндетті түрде ренгенконтрасты препарат енгізіледі.

Бұл әдіс негізінде адам денесінің сыртқы бетінен шығатын инфрақызыл сәулелерді тіркеу жатады, ол адам денесінің сыртқы бетінен жалпы жылу шығаруының 45 пайызын құрайды. Өлшеу құралдары құрылысы бойынша екі түрге бөлінеді: жанамасыз термография (жылу бөліну бейнесі электронды-сәулелі трубка экранында көрнектеледі) жанамалы термография (дене бетінің температурасы электронды термометрмен немесе сұйық кристаллдарды жанастыру арқылы өлшенеді, ал олардың түстерінің өзгерістері индикатор-кестелерімен салыстырылады).

Терең орналасқан патологиялық процесстерде, соның ішінде жаңа өсінділерде беткелі температурасының өзгеру себептері көп жылдар бойы талданып келеді. Температуралық алаңдар өзгеруінің төрт себептері бар деп жорамалданады. Ең алдымен оларға - патологиялық ошақтарда зат алмасу процесстері өзгеруі мен миотикалық белсеңдігі жоғары және үдемелі өсуіне тән жаңа өсінділерде зат алмасуы күшеюі жатады. Глюкозаны аэробты жолмен ыдырататын клеткаға қарағанда өсінді клеткасы өзіне тән көп мөлшерде жылу қуаты бөлінетін белсеңді анаэробты гликолиз - температура өзгеру себебі болуы мүмкін және жылу бөлінуін күшейтетін өсіндіде қан айналымының күрт күшеюі де себебпші болуы мүмкін. Көз шара аймағының температурасы қалыпты жағдайда 19 – 33 градус аралығында. Бет аймағының анатомо-топографиялық ерекшеліктері, соның ішінде көз шара аймағы мен ішіндегі құрылымдары қалыпты жағдайдағы тұрақты гипертермия аймақтары болуын түсіндіріледі: жылы аймақтар – қабақтар беті, қабақтың сыртқы жабыспасы, көз шарасының жоғарғы-ішкі аймақтары; суық аймақтары – қас аймақтары, қабақтардың кірпіктік жиектері, көздің алдыңғы беті.

Бір жақты экзофтальмы бар науқасты зерттегенде негізгі мәселе процесстің жаңа өсінді немесе өсінділік емес екендігін ажырату. В.П. Лохманов зерттеулері бойынша, көз шарасы өсінділерінің бір қатар термографиялық белгілері бар.

Қатерсіз, анық капсуласы бар өсінділер зақымдалған көз шарасы бетінде жылу таралуының екі түрімен көрнектеледі. Көбінесе (2/3 науқастарда) термограммада біркелкі құрылымды дөңгелек жылы жерлерге ауысуы анық гипотермия аймақтарын анықтауға болады. Науқастардың 25 % өсінді орналасқан жерде гипертермия байқалады. Ол аймақ шекарасы анық емес, температура көрсеткіштері бойынша қоршаған тіндерге ауысуы біркелкі.

Көз шарасының қатерлі біріншілік, екіншілік және метастаздық өсінділері айқын жайылған, тері бетіне түсетін ауданнан кең гипертермия аймағы ретінде көрнектеледі. Гипертермия аймағы біркелкі. Орташа температура 1 градусқа жоғарылайды. Зерттеулер 4 пайыз науқастарда дәлелденген емес.

Ультрадыбысты зерттеу әдісі негізінде УД-толқындардың қандай тін арқылы өткенде, сол биологиялық тінге тән шапшандықпен таралу қабілеті жатады. Зерттелетін тіндерде УД-толқындар сигналдарының қайтарылу және басылуын бағалау және ол көрсеткіштерді зерттелген нормалармен салыстыру УД-диагносимка негізінде жатады. УД-зерттеуде тек қана УД-толқын өтетін жұмсақ тіндер жөнінде дәл мәлімет алуға болады.

Көз шарасы ауруларында эхограммалардың негізгі екі түрі кездеседі. Ф.Е. Фридман зерттеулері көрсеткендей, бірінші түріне артқы комплекс эхосигналдар амплитудасының өзгеруі тән. Осындай эхограммалар суб және декомпенсация сатысындағы, біріншілік идиопатиялық миозитімен қосталатын эндокринді офтальмопатиясы бар науқастарда болады. Басқаша айтқанда, артқы комплекстің ұзаруы және эхосигналдардың жоғары амплитудасы клеткалық деформация және ісінумен қосталатын көз шарасындағы патологиялық процесстерге тән, оны В-сканирование дәл суреттейді. Патологиялық процесстің фибротизация сатысына өтуі, бұл кезде бұлшық ет және май шелі склерозданған тіндерге айналады, өте пәс амплитудалы артқы комплекс эхосигналдарының қысқаруымен сипатталады. Сонымен, түрлі саттағы эндокринді офтальмопатия мен псевдотуморды ажырату қиын. Анық көрінетін данекер тінді қаңқасы бар қатерлі ісік және фибротизация сатындағы жалған өсінді аурудағы эхограммаларда ұқсас болады.

Екінші түрдегі эхограмманың белгісі – эхограмманың артқы комлексінде екі және одан көп биік амплитудалы тұрақты эхосигналдардың болуы. Бұл сыртында капсуласы бар өсінділерге тән, өйткені қосымша эхосигналдар капсула мен қоршаған шара тіндері шекарасында пайда болады. Бұл эхосигналдар арасындағы арақашықтық жаңа өсіндінің көлемі туралы мәлімет береді, ал орналасуы - өсіндінің көз артқы полюсынан қандай қашықтықта екендігін көрсетеді. Бұндай анық көрінетін шекарасы бар эхограмманы көз шарасының дермоидті, қанды және паразиттік кисталарында байқауға болады.

Акустикалық сканерлеу (В-әдісі). Оның техникалық ұтымды қасиеттері – тіндер шекараларынан шыққан эхосигналдар экранда зерттеліп жатқан аймақтың екі кеңістікті көрінісін түзетеді. Көз шарасы ауруларындағы акустикалық сканограммалар өзіне тән белгілеріне ие деп есептеледі. Олар: екі көз шарасының көз артқы аймақтарының симметриялы болмауы, көз артқы аймағының кеңеюі немесе қысқаруы, ондағы эхосигналдар санының азаюы. Көз шарасындағы көлемді процесстің қосымша белгілеріне Ф.Е.Фридман көз артқы аймағында, ішінде түрлі акустикалық тығыздығы бар контурлардың болуын, сонымен бірге көздің артқы полюсы пішінінің өзгеруін жатқызады.

Аспирациялық биопсия

Бұл әдіс жалпы онкологияда өсінділердің цитологиялық диагностикасы үшін кең қолданылады. Бірақ, көз шарасы ауруларында қолданылмайды, ол көз шарасының күрделі анатомиялық құрылысына, оның ішінде көз үшін маңызды құрылымдардың болуына байланысты.

Көз шарасы жаңа өсінділерінің негізгі емі – дербес, сонымен бірге сәулелік және химиотерапиямен қоса қолданылатын хирургиялық ем. Операция жасау мақсаты - көз шарасы тіндері мен құрылымдарын аз мөлшерде зақымдап, көз қызметтік қабілеттерін сақтап өсіндіні толығымен алып тастау. Операция нәтижесінде экзофтальмнің кішіреюі немесе мүлдем жойылуы, көз қызметтерінің сақталуы, жақсы косметикалық пішін күтіледі.

Қолданылатын оперативтік тәсілдерді келесі тәртіппен топтастыруға болады:

• 
  тері арқылы және конъюнктива арқылы тілу қолданылатын тәсіл
  
• 
  сүйек беткі қабаты астыңғы және үстіңгі орбитотомия
  
• 
  сүйектік орбитотомия
  
• 
  қостас орбитотомия
  

І - сүйек беткі қабаты астылық немесе субпериосталды кеңістік

ІІ - сүйек беткі қабаты және фасция аралығындағы кеңістік

ІІІ – бұлшық еттік шұңқыр және көз шара тіндерінің бетіндегі фасция аралығындағы кеңістік

ІV – бұлшық еттік шұңқыр ішіндегі кеңістік

V – төрт бұлшық еттермен шекараланатын кеңістік: ішкі тік, жоғарғы тік және леватор мен жоғарғы қиғаш бұлшық еттер.

Офтальмолог-хирург үшін ерекше мағынасы бар жерлер: ішкі және сыртқы хирургиялық кеңістіктер, өйткені сол жерлерде маңызды анатомиялық құрылымдар орналасады.

ІІ және ІІІ аймақтар сыртқы хирургиялық кеңістікті құрайды, ол жерде борпылдақ, жеңіл ығысатын майлы шел, жоғарғы шаралық вена, маңдай артериясы, маңдай нерві орналасады. Сыртқы тік бұлшық еттен сыртқа қарай көз жас артериясы, венасы және нервісі орналасқан. Көз жас безінің шаралық бөлігі қоршаған тіндерден капсуламен шекараланған. Сыртқы кіші хирургиялық кеңістікте алдыңғы және артқы тор сүйек нерві, тор сүйек артериясы мен венасы, шығыршықтық нерв орналасқан.

Бес хирургиялық кеңістіктер ішінде тамырлар мен нервтерге мол - ішкі хирургиялық кеңістік. Циннов шеңбері арқылы ол жерге көру нервісі мен көз артериясы, мұрын-кірпікті нерв енеді. Көздік артерия, ішкі күре артериясының бас ми бөлігінің тармағы болып көз шарасының артқы үштен бір бойымен өзек ішіндегі бөлігінде көру нервісінің төменгі-сыртқы бетімен өтеді. Мұрын-кірпіктік нерв көз шара түбінде көру нервісінің сыртымен өтіп, оның жоғарғы бетін кесіп өтеді де, көз шарасының медиалды бөлігіне шығып жоғарғы көздік вена жанында орналасады. Көру нервісінің жоғарғы-сыртқы бетінде көздің артқы полюсынан 10-18 мм қашықтықта цилиарлы түйін орналасқан. Көз қимылдатқыш нерв ішкі хирургиялық кеңістікке сыртқы тік бұлшық ет бұтақтары арасымен енеді. Оның жоғарғы тармағы жоғарғы тік бұлшық ет астымен өтіп леваторға бір тармағын береді. Төменгі тармағы төменгі тік және төменгі қиғаш бұлшық еттерге қарай бағытталады. Сыртқа бұратын нерв циннов шеңберінің төменгі-сыртқы секторы арқылы өтіп сыртқы тік бұлшық еттің ішкі бетіне жайылады. Бұлшық еттік шұңқырдың май шелі көру нервісінен жұқа дәнекер қабықшамен шекараланған.

Сыртқы тері арқылы тілу - жаңа өсінді сыртқы және ішкі хирургиялық кеңістікте орналасқанда (көз жас безінің өсінділері, гемангиомалар, дермоидтік кисталар, жалған өсінділер, менингиомалар, көру нервісінің өсінділері) қолданылады.

Өсінді ішкі хирургиялық кеңістіктің ортаңғы және артқы бөліктерінде орналасқан жағдайда қабақ арқылы тілу тәсілінің бірі қолданылуы мүмкін.

Жоғарғы тері арқылы тілу өсінді сүйек беткі қабаты астында орналасқанда және сыртқы хирургиялық кеңістіктің жоғарғы бөлігінде орналасқанда қолданылады (псевдотумор, дермоидтік кисталар, қатерлі лимфомалар, гистиоцитомалар, гемангиомалар).

Төмеңгі тері арқылы тілу өсінді сыртқы хирургиялық кеңістіктің төменгі жағында, кейде ішкі жағында орналасқанында қолданылады (нейрофиброма, остеома, гистиоцитома, лимфасаркома, гемангиома).

Өсінді сыртқы хирургиялық кеңістіктің ішкі сегментінде, сыртқы кіші кеңістік аймағында орналасқанында ішкі тері арқылы тілу қолданылады (дермоидты киста, фиброма, параглиома).

Процесстің сыртқы хирургиялық кеңістікте, көз артында орналасуында (көру нервісің ішкі жағында), конъюнктив арқылы тілуді қолданған жөн.

КӨЗ ШАРАСЫНЫҢ ҚАБЫНУЛЫ АУРУЛАРЫ

Көз шарасының жедел қабынулы ауруларының дамуының алғаш себебі, оның анатомо-топографиялық ерекшеліктері. Көз шарасының бөлек орналасуына қарамастан, жиі жағдайда, ол инфекциялық процестің қабаттас аймақтардан өту объектісі болып табылады. Көз шарасының жұқа қабырғалары, олардың үшеуі мұрын қосалқы қуыстармен шектеседі, іштен туған немесе жүре пайда болған саңылаулары, көз шарасы мұрын қосалқы қуыстарымен қатынасатын тамырлар мен нервтерге арналған көптеген тесіктер, көптеген веналық анастамоздардағы клапандардың болмауы – осылардың бәрі көз шарасына бактериалды инфекцияның ену жолдары. Іріңді процесс самай астылық немесе қанаттаңдай шұңқыршасынан төменгі шаралық саңылау арқылы таралуы мүмкін. Инфекция таралуы жедел қабыну фонында қанаттаңдай өрімдер веналарынң тромбофлебиті себебінен де болуы мүмкін. Бұл кезде, қанаттаңдай шұңқыршасында төмеңгі көз венасымен венозды өрімді байланыстыратын анастомоз - инфекция енетін жолы болып табылады. Жоғарғы жақ қуысы шырышты қабат веналарының көз шарасы веналарымен байланысатынын ұмытпау керек. Олардың флебиті немесе трмбофлебиті көз шарасы тіндерінің іріңді қабынуының себепкері болуы мүмкін [1,7].

Көз шарасындағы қабынулы процесстердің себептері көп: мұрын қосалқы қуыстарының жедел және созылмалы қабынулары, жедел тұмау аулулары; периостит немесе остеомиелитпен қостаса өтетін туберкулез сияқты созылмалы инфекциялар; көз шарасы қабырғаларының, қабақтардың, көз сыртқы тіндерінің жарақаттық зақымданулары; мұрын қосалқы қуыстарына немесе ауыс қуысында қателі өткізілген операциялар. Одонтогенді себептерінен абсцесстер көз шарасының барлық жедел қабынулы ауруларының 1,5 пайызын құрайды. Жалпы жедел инфекция кезінде қан мен таралу себебінен болған көз шарасы абсцесстері баяндалған. Мұрын инфекциясынан болған көз шарасының қабынулары 7 пайыз науқаста белгіленген [1,8,5].

Көз шарасының қабынулы ауруларына көз шарасының субпериосталды абсцессі, абсцессі немесе флегмонасы (целлюлиті) жатады.

Субпериосталды абсцесс көз шарасы периосты мен сүйек қабырғасы аралығында ірің жиналуымен сипатталады.

Себептері: көз шарасы сүйектерінің сынуы, мұрын қосалқы қуыстарының қабынулы аурулары.

Субпериосталды абсцесс, басқа көз шарасының қабынулы ауруларындай жедел басталады, процесс бірінші 48 сағат ішінде жалпы дене қызуының жоғарылауы мен әлсіреу фонында дамиды да жалпы интоксикация белгілері пайда болады. Жергілікті симптоматика жоғарғы қабақтың және көз шара жиегі терісінің ісінуімен сипатталады. Процесс үдейе келе қабақ терісі қызарып ісік тығызданады. Экзофтальм мен көз қимылының процесс орналасқан жаққа шектелуі пайда болады.

Абсцесстің жоғарғы шара қабырғасы астында орналасуы птоз пайда болуына әкеледі, астындағы қабырғаның бұзылу мүмкін. Абсцесстің көз шарасына еніп өтуі көз шара ішінің флегмонасына әкеледі. Көз шара түбіндегі субпериосталды абсцесс көз шара түбінің синдромымен қосталуы мүмкін немесе кавернозды қуыс тромбозын, субдуралды эмпиемасын, менингит туғызуы мүмкін. Рентгендік немесе КТ зерттеуінде абсцесс орналасқан жеріне сәйкес көз шарасы сүйегінің немесе қырының ыдырап бұзылуын анықтауға болады.

Іріңді шығарып абсцессті уақытылы ашу, қуысын кең әсерлі антибиотик ертінділерімен жуу, абсцесс пен қоса көз шара қуысын ішіндегі қысымын түсіру мақсатымен дренаждау соқырлық болдырмауына мүмкіндік береді.

Ретробульбарлы абсцесс көз шарасында жергілікті іріңді ошақ түзілуімен сипатталады. Жайылған процесс көз шарасының целлюлиті немесе флегмонасы деп есептеледі, ол әдетінде метастаздық инфекционды процесс деп саналады. Целлюлит түрлі жаста болады, бірақ көбінесе 2 жасқа дейінгі балалар ауырады.

Көз шара абсцессі диффузды целлюлиттің бірнеше сағатта шекаралануы нәтижесінде немесе субпериосталды абсцесстің 24-48 сағат ішінде еніп өтуі нәтижесінде дамиды. Жалпы жағдайы ауыр: дене қызымы жоғары, интоксикация белгілері болады. Экзофтальм, хемоз күрт күшейеді немесе күрт пайда болады. Қабақтар терісі қызарады, олардың ісініп қатаю дәрежесі кейде ашу мүмкінсіздігіне әкеледі. Бет жұмсақ тіндері зақымдалған жағында едәуір ісінеді. Көз алға шығып, ығысады, қимылы біршама қосарланудан кейін жойылады. Бірнеше сағаттан кейін соқырлық дамуы мүмкін. Негізгі себебі тор қабық немесе хориоидеа, көру нервісі тамырларының эмболиясы немесе тромбозы нәтижесіндегі жедел неврит.

Рентгендік зерттеуде көз шарасы қараутуымен қатар бір немесе бірнеше мұрын қосалқы қуыстарының мөлдірлігі күрт төмендейді. КТ-да көз шарасында шекарасы анық емес диффузды қарауту анықталады, көз сыртқы бұлшық еттері мен көз артқы полюсы ажыратылуы қиынға түседі. Ережедегіде, мұрын-көмекей бөліністері, қабақтар шырышты қабаты, қан бактериологиялық зерттелгенде, науқастың ауыр жағдайына қарамастан теріс нұсқа береді.

Целлюлиттің де абсцесстің де емі мүмкіндігінше ерте басталуы қажет. Науқас келгеннен бастап бірінші сағаттарда тамыр арқылы кең спектрлі антибиотиктер енгізілуі тиіс. Көрудің күрт нашарлауында немесе абсцесстену белгілерінде абсцесс пен шара қуысын дренаждап шұғыл хирургиялық кірісу көрсетілген. Мұрын қосалқы қуыстарының патологиялық өзгерістерінде оларды дренаждап антибиотик ертінділерімен жуу қажет. Синуситтерді емдеу ұзақтығы отоларингологтармен белгіленеді.

Көз шара абсцессін және целлюлитін антибиотиктер көмегімен емдеуі нәтижелі болғанмен, сепсис, созылмалы остеомиелитке өту, соқырлыққа дейін жететін күрт көрудің төмендеуі сияқты ауыр асқынулар, пайда болу қауіптілігі, қабақтардың тыртықты өзгерістері мен қылилық дамуы сақталады. Сондықтан целлюлит кезінде қарқынды антибиотикпен емдеуді мүмкіндігінше ерте бастау қажет.

Адамдарда кездесетін өсінділер ішінде тамырлы өсінділер бірінші қатарда емес, жиілігі 1-7 пайыз құрайды. Бірақ көз шарасының жаңа өсінділері ішінде көп кездеседі де 25% жетеді [2].

Кавернозды гемангиома өсуінің ерекшеліктері деп капсуласы болғандықтан қоршаған тіндерден шекаралануын, өсінді тамырларының қоршаған көз шара тіндерінің тамырларына еніп өтпеуін есептеуге болады. Дәнекер тінді жақсы бөлшектелген стромасында үнемі жалпы қан айналымына қосылатын жаңа кеңістіктер түзелуімен өтетін қайта құрастырылу жүріп жатады. Бұл өсіндінің көлемінің үлкеюіне әкеледі де оның «өсуі» деп қабылданады.

Кавернозды гемангиоманың клиникалық белгілері оның орналасуына байланысты. Көп жағдайларда, ол бірте-бірте дамитын, науқас немесе айналасындағы адамдар кездейсоқ байқайтын, экзофтальм түрінде көрнектеледі. Бұндай жағдай сырқаттың өте баяу дамитына байланысты. Экзофтальм әрқашанда стационарлы-тұрақты болады.

Өсіндінің ішкі хирургиялық кеңістікте орналасуында білікті экзофтальмнан алдын көздің артқы полюсына басым әсерінен рефракцияның әлсіреуі мүмкін. Өсіндінің көзге жақын орналасуы көз түбінде шыны тәрізді қабықшаның (Брух мембранасы) қатпарлануына және парамакулярлы аймақта дистрофиялық құрғақ ошақтар түзелуіне әкеледі. Кавернозды гемангиоманың икемді болғандығына қарамастан көз репозициясы қиынға түседі. Көз шара түбінде өсіндінің тереңдеу орналасуы зақымдалған көз шарасында, сәйкес жағында бас ауырсынуымен қосталады. Әдеттегідей бұндай науқастарда көру дискісінің іркілуі немесе көру нервісінің біріншілік атрофиясы ерте дамиды. Ауырсыну симптомы пайда болу механизмінде негізгі рольді көру нервісінің комрессиясы атқарады деп ойлауға болады, яғни шын мәнінде ауырсыну нерв қабаттарына байланысты.

Егер де өсінді бұлшық еттік шұңқырдан тыс орналасса көз ығысуымен қосталатын экзофтальм дамиды. Кавернозды гемангиома капсулалы болғанмен – 50% науқаста бұлшық еттік шұңқырдан тыс орналасуында көз қимылының өсінді орналасқан жағына қарай шектелген.

Кавернозды гемангиомаларға көбінесе экзофтальм, көз репозициясының қиындалуы және көз түбіндегі өзгерістер тән. КТ-да өсіндінің капсуласын, қуысты құрылымын анықтау – кавернозды гемангиома диагнозын дәрігерге дәл қоюына мүмкіндік береді.

Өсіндінің емі тек қана хирургиялық. Болжамы жақсы.

Капиллярлы гемангиома – іштен туған өсінді, ол бала туылған бойы немесе өмірінің бірінші жылдарында байқалады. Өмірінің бірінші айларында байқалатын өсінді A. Garner (1988) пікірі бойынша өз бетімен регрессияға ұшырауға бейімді. Әдетінде өсінді қабақ терісінде, конъюнктивада орналасады да, көз шарасына екіншілікті таралады.

Өсінді орналасу аймағында ісінумен, көгілдір түсімен сипатталады, әсіресе көз шарасында терең орналасуында. Қайталамалы тері астылық, конъюнктива астылық қанталаулар, көз алмасы конъюнктива астында ұсақ тамырлар мен тамырлы түйіндер болуы тән. Ауру басында олар қабақтардың жартылай тәрізді қатпар аймағында пайда болады. Өсіндінің орналасуына тән жері – көз шарасының жоғарғы-ішкі бөлігі. 30-35% науқастарда капиллярлы гемангиома экзофтальммен қосталады. Көз репозициясы бос сақталады.

Емделуі. Хирургиялық ем асқынуларға әкелуі мүмкін. Рентгенотерапия нәтижелі болады. Балаларда соммалы экспозициялы мөлшері 8 ГР аспауы қажет, ересектерде 18-24 ГР аспауы қажет. Сәулелендіру аралығындағы мерзім 2-8 апта.

Батырлмалы диатермокоагуляция беткейлі орналасқан өсінділерде әсерлі, бірақ өсіндінің көз шарасындағы орналасуында жасалуы мүмкін емес.

Криодеструкция да капиллярлы гемангиомалар емдеуінде қолданылады. Гемангиомалар емі үшін глюкокортикоидтар қолданылады.

Нейрогенді өсінділер

Бровкина А.Ф. мәліметтері бойынша бұл өсінділер барлық көз шарасының өсінділері арасында 2 орында және 20% құрайды.

Өсінді - қатты және өрмекті қабаттар аралығында орналасатын арахноидалды түктерден дамиды, көру нервісі бойымен өсуі мүмкін. Өсіндімен зақымдалған көру нервісінің диаметрі 4-6 есе үлкейеді. Өсінді көбінесе 20-60 жаста пайда болады, 70% әйелдерде кездеседі.

Менингиоманың клиникалық белгілері өсіндінің өсу бағытына байланысты. Бірінші белгісі жиі жағдайда көз шарасында және сәйкес жағында бас ауырсынуы болады. Көрудің төмендеуі басында қайталмалы болуы мүмкін, кейін үдейе келіп толығымен жойылады. Көру кеңістігі көпке дейін өзгеріссіз болуы мүмкін немесе өсіндінің центрден тыс өсуіне тән ассиметриялы түсіп қалулары болуы мүмкін. Экзофтальм кейінірек басталады да, бірте-бірте үдейеді. Менингиомада көз репозициясы әрқашанда қиындалған. Көру нервісінің іркілу дискісі ерте дамиды. Өсінді қатты бас ми қабатынан еніп өсіп қоршаған бұлшық еттерге енеді. Көз сыртқы бұлшық еттері қызметтерінің бұзылуы себебінен көз қимылы шектеледі. Өсінді едәуір үлкейгенде қабақтар ісінеді, экзофтальм көз конъюнктивасының қызарған хемозымен қосталады. Көз алмасы шетке ығысуы мүмкін. Бірақ көру өткірлігі көпке дейін жоғары дәрежеде сақталуы мүмкін.

Көру нервісі бұғанасы бойымен өсіп оның тіндеріне енетін менингиомаларда көру ерте, кейде экзофтальм пайда болуынан 2-3 жыл бұрын нашарлайды. Экзофтальм әрқашанда білікті көз сыртқы бұлшық еттер қызметтері толық көлемде сақталған. Көз түбінде көру нервісінің біріншілік атрофиясы дамиды. Өсіндінің көру нервісі фибриллдарына сіңіп өсіп оның бұғанасы бойымен таралуы көру нервісінің өзегінің кеңеюіне әкеледі. Бұндай науқастарда менингиоманы анықтау өте қиынға түседі, өйткені КТ-да көру нервісінің көлемі көрінерліктей, оның өсіндімен зақымдалғаны күдіктенетіндей үлкеймейді.

Емделуі. Кейінгі уақытта көру қызметтері сақталған көру нервісінің менингиомасында емдеудің бірінші этапы ретінде көз шарасын жалпы 40-50 Гр мөлшерде сәулелендіру мақсатқа сай деп саналады. Өсінді көру нервісінің қабаттарымен шектелсе неврэктомия мен қоса орбитотомия жасау әсерлі.

Глиома

Глиома барлық көз шара өсінділерінің 1-2% құрайды. Өсінді 65% жағдайда өмірдің бірінші декадасында дамиды, бірақ глиомалардың 5% ғана 2 жасқа дейін анықталады. Кейінгі жылдарда 20 жастан асқан адамдардағы көру нервісі глиомаларының көптеген саны баяндалған. Әйелдер еркектерге қарағанда жиі ауырады. Көру нервісі глиомасының 20-58% жағдайы Реклингхаузен ауруымен қосталады.

Клеткалық құрылысы бойынша глиомалар - балаларда жиі дамуы себебінен, ювенильді деп атайтын, астроцитомаға және ересектерді жиі зақымдайтын олигодендроглиомаға бөлінеді.

Глиоманың ерте белгілерінің бірі тоқтамай үдейе келетін көрудің төмендеуі. Кіші балаларда көруі төмендеуімен қоса қылилық пайда болады, нистагм болуы мүмкін. Экзофтальм кешірек пайда болады, білікті немесе өсіндінің центрден тыс өсуінде ығысқан болады. Көз түбінде бірдей жиілікте көру нервісінің іркілген дискісі де көру нервісінің семуінде анықталады. Көру нервісі дискісінің ірклуінде тор қабық тамырларының иірмектенуі мен көгеруі пайда болады.

Көру нервісі глиомасының өзіне тән белгісі көру нервісі өзегінің сүйектік шеңберінің кеңеюі болып табылады. Менингиомадан айырмашылығы – глиома ешқашан қатты ми қабатын еніп өспейді, бірақ көру нервісі бұғанасы бойымен бас қаңқа қуысына хиазмаға жеткенше таралуы мүмкін.

Глиобластома – көру нервісі глиомасының қатерлі түрі. Өсіндінің бірінші симптомдары үлкейген жаста пайда болады. Өсінді тез өседі, соқырлық 5-8 апта ішінде өсінді хиазмаға таралуы себебінен дамиды.

Емделуі. Көруі сақталса, науқасты бақылау мүмкіндігінде сырттан сәулелендіру тағайындалады.

Емдеу жолын таңдағанда келесі ережені пайдалану қажет: көру нервісінң көз шарадағы бөлігінң бір жақты өсіндісі мен көрудің тез нашарлауы анықталса, хирургиялық ем көрсетілген. Егер де өсінді склера шеңберіне дейін таралса, ол КТ-да анық көрінеді, зақымдалған көру нервісі көз алмасымен қоса алынады, ол жөнінде науқас баланың туыстарына операция алдын айту тиіс. Көз түбіндегі венозды стаз және ретинопатия немесе неоваскулярлы глаукома белгілері бас қаңқа арқылы операция жасау қажеттігін көрсетеді, өйткені бұл симптомдар өсіндінің көру нервісі өзегіне таралуын куәләйді. Бірақ бұндай жағдайларда хирургиялық ем жөніндегі шешімді нейрохирург қабылдайды. Екі жақтық глиомаларда, қалған көру қызметін сақтап, өсуін жайлату үшін сәулелендіру қолданылады.

А.Ф. Бровкина (2008) мәліметтері бойынша барлық көз шарасы өсінділерінің 1-6% құрайды. Көз шарасында бұл өсіндінің шығу тегі цилиарлы нервтер болып табылады, бірақ супратрохлеарлы, супраорбиталды, сыртқа бұратын және көз қимылдатқыш нервтерінен өсуі жөнінде баяндалған.

Операция жасауға таяғанда науқастар жасы 15 – 70 жасқа жетеді. Әйелдер еркектерге қарағанда жиірек аурады. Невриноманың ерте белгілері - көз шарасындағы ауырсыну, жоғарғы қабақтың ісінуі, жартылай птоз, қосарлану. ¼ жағадайда экзофтальм, қасаң қабықтың сезімталдығының жоғалуы байқалады. Өсінді орналасуы келген жерде болуы мүмкін, бірақ көбінесе көз шарасының жоғарғы қабырғасы астында орналасады. Өсіндінің орналасуына қарамастан экзофтальм әрқашанда тұрақты, ережедегідей ығысумен қосталады. Үлкен өсінді орналасу жағына қарай көз алмасының қимылын шектейді. Көз түбінің өзгерістері 65-70% науқастарда кездеседі, көбінесе КНД ісінуі байқалады. Көру төмендеуінің себебі ұзақ уақыт өсетін өсінді кезінде дамитын көру нервісінің атрофиясы болып табылады.

Емі тек қана хирургиялық.

Көз жас безінің өсінділері әдебиет мәліметтері бойынша барлық көз шарасы өсінділерінен 5-7,5% құрайды. Көз жас безінің қатерсіз өсінділері (плеоморфты аденома немесе көз жас безінің аралас өсіндісі, онкоцитома) және қатерлі өсіндісі, көз жас безінің қатерлі ісігі (рак).

Өсіндінің емі тек қана хирургиялық. Өсіндіні капсула ішінде алу тиіс, міндетті түрде көз жас шұңқыршасы түбін тексеріп тазалау қажет. Сол себептен өсіндіге жету жолы сүйек беткі қабаты астынан және жеткілікті кең болуы керек. Бұл аденомалардың қайталануына, қатерленуіне бейімді болуына байланысты.

Адамдардың барлық жаңа өсінділері ішінде біріншілік қатерлі өсінділер сирек (0,1%) кездеседі, сонымен бірге көз шарасының біріншілік өсінділер арасында жиілігі 20% құрайды.

Қатерлі өсінділер клиникасы қосарланумен, басында транзиторлы, кейін тұрақты қабақтардың (көбінесе жоғарғы) ісінуімен, зақымдалған көз шарасындағы ауырсынумен көрнектеледі. Экзофтальм тез үдейді. Көз шарасындағы тамырлы-нервтік бұтақтың қысылуы, көз алмасының деформациясы, кенет үдейе келетін экзофтальм мен хемоздағы қабақтарды жаба алмау қасаң қабықтың тез арада бұзылуына әкеледі.

Көз жас безінің аденокарциномасы тез өседі, анамнезі бірнеше айдан 2 жылға дейін созылады. Еркектерге қарағанда әйелдерде 2 есе жиі, 40 жастан асқанда кездеседі. Жоғарғы қабақ түсуі, көздің төменге немесе төменге-ішке ығысуы, экзофтальм ерте пайда болады. Өсінді әсерінен көз деформациясы нәтижесінде миопиялық астигматизм дамиды. Жиі зақымдалған көз шарасында ауырсыну болады, жас ағуы мүмкін. Еніп-сіңіп өсуі өсіндінің айналасындағы бұлшық еттерге, жанындағы сүйектерге еніп өсіп, бас қаңқа қуысына, самай шұңқырына таралуына әкеледі. Қан арқылы ерте метастаздануы немесе айналасындағы лимфа бездеріне метастаз беруі тән.

Көз жасы безі қатерлі ісігінің емі - өте күрделі мақсат. Ем қосталған (хирургиялық немес сәулелік). Көз жас безінің аденокарциномасының барлық түрлерінде өмірге болжамы жаман.

Көз шарасының біріншілік қатерлі ісігі. Өсіндіні эмбриогенез процессінде эпителиалды клеткаларының өсінділік трансформация нәтижесі ретінде қарастыруға болады. Өсінді капсуласыз өседі, құрылысы тәжілі, тығыз, ақшыл түсті. Науқастар жасы 26-70 аралығында, еркектерде жиі кездеседі. Өсінді өте баяу өседі. Бірінші белгілері пайда болғаннан бастап дәрігерге барғанша 4-6 жыл өтеді.

Клиникалық көрінісі өсіндінің орналасуына байланысты. Өсінді көз шарасының алдыңғы бөлігінде орналасқанында бірінші симптомы көздің патологиялық процесс орналасуына қарсы жаққа қарай ығысуы, қимылының күр шектелуі, үлкен дәрежеге ешқашан жетпейтін экзофтальмның жайлап үдейе келеді, бірақ көз репозициясы мүмкін емес болады. Тығыз инфильтративті өсетін өсінді венозды жолдарды қысады. Эписклералды веналарда іркілу пайда болады, офтальмотонус жоғарылайды. Көз алмасы көз шарасында өсіндімен қоршалып қалады, оның сүйек қырлары айналасындағы өсіндімен тегістеліп, сезілмей қалады. Көру қызметтері, екіншілік глаукома дамуына қарамастан, көп уақыт сақталады. Өсінді метастаз бермейді, бірақ науқастар қаза болуы оның бас қаңқа ішіне өсіп енуі себебінен болады.

Басында көз шара түбіндегі өсіндінің өсуі зақымдалған жағында, сәйкес жағында басына берілетін, қосарланумен қосталатын ерте ауырсыну пайда болуымен көрнектеледі. Өсінді өскен сайын толық офтальмоплегия дамиды. Көру қызметтері тез жойылатын көру нервісі дискісінің біріншілік атрофиясы тән. Экзофтальм кеш байқалады және ол үлкен дәрежеге жетпейді.

Емі. Өсінді көз шарасының алдыңғы бөлігінде орналасса, көз шарасының сүйек беткі қабаты астылық экзентерациясы көрсетілген. Терең орналасқан өсінділерді бас қаңқа ішіне ерте таралуы себебінен емдеуі өте қиын. Сәулелендіруге өсінділер бейімділігі жоқ. Өмірге болжамы жақсы емес.

Авторластарымен R.Goldberg (1990) мәліметтері бойынша, көз шарасының катерлі өсінділері бар науқастарда шамамен 34% метастаздық тегі бар немесе қабаттас аймақтардан көз шарасына енген. Көз шарасы метастаздық зақымдалған науқастар жасы 60 дейін жеткен.

Көз шарасына метастаз берген науқастардың 1/3 көбі ауруханаға біріншілік өсінді диагнозымен түседі, ал метастаздық процесс патогистологиялық зерттелуде анықталады, содан кейін біріншілік өсінді процессін ізденуі басталады.

Көз шарасына метастаз беру ошағы кез келген жерде орналасқан, түрлі шығу тегі бар өсінді болуы мүмкін. Өсіндінің біріншілік диагнозы мен көз шарасында метастаз пайда болу аралығында 2-3 жылдан көптеген жылдар өтуі мүмкін. Бұл аралық өкпе обырында 2 айдан аспайды, ал төс безі обырында 16 жылға дейін жетеді деп саналады.

Көз шарасына метастаздың клиникалық белгілері экзофтальмнан, қосарланудан, қылилықтан, қабақтар ісінуінен және қызыл хемоздан құралады. Ауырсыну пайда болу, көз ішкі қысымының жоғарылауы өсіндінің өсу тездігіне және орналасуына байланысты. Метастаздық түйіннің көз артқы полюсына қысым келтіруі көз түбінде Брух мембранасының қатпарлануына әкеледі, науқастардың 50% көз шарасының ауырсынуы қосалады, оған үдемелі тұрақтылық тән. Процесс көз шарасы түбінде орналасқанда клиникалық көрініс басталуы жоғарғы шаралық саңылау синдромымен көрнектелуі мүмкін.

Емделуі. Көз шарасында бір метастаз болса химио- және (немесе) гормонотерапиямен бірге өткізілетін сырттан сәулелендіру жақсы нәтижелер береді. Көз шарасына метастазы бар науқастардың өмір ұзақтығы біріншілік ошақтың гистологиялық құрылысына байланысты.

Көз шарасындағы екіншілік өсінділер қатерлі де (көз шарасына қабақ терісінен, конъюнктивадан, көз ішінен, мұрын қосалқы қуыстарынан, мұрын-көмекейінен таралып енген өсінділер) және қатерсіз жаңа өсінділер де (остеомалар, инвертирленген папиллома, менингиома) болуы мүмкін.

Тиреотоксикалық экзофтальм тиреотоксикоз фонында кездеседі, бірқатар өзіне тән белгілері бар. Көз шарасы жұмсақ тіндерінде морфологиялық өзгерістері жоқ симптомдар жинағымен сипатталады. Сырқат жалпы белгілермен қосталады (қолдардың қалтырауы, тахикардия, ұйқы бұзылыстары, дене салмағының түсуі, кардиопатия белгілері). Науқастар ашушаңдылығына, үнемі қызу сезіміне шағымданады.

Офтальмологиялық өзгерістер. Көз саңылауының кеңеюі (Дэлримпл симптомы) жоғарғы қабақ ретракциясы себебінен болады. Көздердің әдеттегіден өзгеше жылтыры көңіл аударады. Көз жыпылықтату амплитудасының төмендеуі тігіліп таң қалған көзқараспен көрнектеледі (Штельваг симптомы). Ұқыпты дәрігер бұндай науқастарда жабық қабақтарының қалтырауын (Розенбах симптомы), төмен қарағанда жоғарғы қабақтардың тартылып қимылдауы (Бостон симптомы). Конвергенция әлсіздігі де жиі емес кездеседі (Мебиус симптомы). Грефе симптомы – көзбен төмен қарағанда жоғарғы қабақтың орнында қалуы – тиреотоксикалық экзофтальмы бар науқастардың барлығында байқалады. Көз репозициясы әрқашан бос, көз сыртқы бұлшық еттер қызметтері бұзылмайды. Пациенттер тек косметикалық сипатты шағымдардан басқа көзінің құрғауына, көзінде бөгде дене сезіну, көздерінің тез шаршауына шағымданады. Айтылған симптомдар тиреотоксикоздың дәрі-дәрмекті емінен қайтуы мүмкін.

Бірақ бірқатар науқастарда тиреоидэктомиядан соң пайда болған гипотиреоз фонында тиреотоксикалық экзофтальм ісінулі түріне айналады.

Процесс үдейе келе көз шаралық тіндердің ісінуі өседі, көз сыртқы бұлшық еттердің көлемі күрт үлкейеді. Бұл өзгерістер көз шара ішіндегі қысымның жоғарылауына әкеледі, көз шарасында венозды стаз дамиды, экзофтальм тез арада өседі, «шыны тәрізді» хемоз қызылға айналады. Жоғарғы және төменгі қабақтар қалыңдап, қатаяды. Экзофтальм 27-30мм-ге дейін өседі, қабақ тіндерінің қалыңдап қатаюы, конъюнктива хемозы көз саңылауының жабылуын мүмкінсіз қылады. Көз репозициясы бұл кезеңде күрт қиындайды. Көз шара тіндерінің ісінуі цилиарлы нервтердің қысылуына әкелуі мүмкін. Қасаң қабық сезімталдығы бұзылып, эрозиялар мен жиекті инфильтраттар түзіледі. Қасаң қабықтың іріңді балқытылуы және тесілуі мүмкін. Көз шара тіндері қатайып, эписклералды веналарда қысым жоғарылауы, көз ішкі қысымының жоғарылауына әкеледі. Ісінген экзофтальмы бар науқастардың 10% оның өсуімен қатар көз түбінде іркілу құбылыстары пайда болады. Эндокринді офтальмопатияда оптикалық нейропатия 3,65-6% науқастарда пайда болады. Егер де тиреотоксикозды экзофтальмда қалқанша безінің қызметтері қалыптасқанда офтальмологиялық симптомдар толығымен қайтса, ісінген экзофтальмда дистиреоидты процесстің қалыптасуы көз жағынан көріністердің қайтуына әкелмейді.

Эндокринді миопатия көбінесе гипотиреоз фонында дамиды. Клиникалық көрінісінде жоғарғы қабақ ретракциясы симптомдары мен қосарлану бірінші орынға шығады, олар басында қайталмалы болады да, соңынан тұрақтанады. Көздің ығысуы нәтижесінде қылилық дамиды, ережедегідей төменге-ішке қарай ығысады. Қылилық әрқашан көз қимылының шектелуімен қосталады. Адамды қинайтын қосарлануды жоюға ұмтылу басты еріксіз қалыпта тұрақты ұстауына әкеледі. Кейінірек баяу дамитын экзофтальм қосылады, оның пайда болуын науқас тез байқамайды. Экзофтальм ісінген экзофтальмдағыдай едәуір дәрежеге жетпейді, әрқашан көздің бір жаққа ығысуымен қосталады. Көз репозициясы эндокринді миопатияның бастапқы саттарынан бастап қиындайды. Көз шарасында венозды қан айналымы бұзылыстарының белгілері болмайды.

Бұлшық еттердің ертеден фиброздануы олардың үлкейген көлемі сақталып отырып қатаюына әкеледі. Қылилық дамуы себебінен бинокулярлы көру бұзылады, ісінген экзофтальмы бар науқастардан айырмашылығы орталық көру мен шеткі көру сақталады.

Бұндай науқастарды емдеу өте күрделі мәселе. Қосарлану, қылилық және экзофтальм үнемі қалатын симптомдар.

ІШТЕН ТУҒАН КИСТАТӘРІЗДІ ТҮЗІЛІМДЕР

Дермоидты киста

Дермоидты киста көбінесе 5 жасқа дейінгі балаларда кездеседі.

Киста сүйек тігістері аймағында орналасатын жылжымалы эпителиалды клеткалардан дамиды. Бұл оның сүйек беті астында орналасуымен бірге көз шарасында жиі кездесетін аймағын – көз шарасының жоғарғы-ішкі квадранты, сүйек тігіс аймақтарын да түсіндіреді. Кистаның ішкі қабырғасының эпителиі холестерин кристаллдары араласқан шырышты бөлініс өндіреді, сондықтан оның түсі сарғыш болады. Ішінде қысқа қатты шаштар болуы мүмкін. Дермоидты кисталардың 85% дейіні экзофтальмсыз өтеді, бірақ көз шарасының жоғарғы-сыртқы квадрантында орналасса, көздің ішке-төменге ығысуы болуы мүмкін. Науқастар киста орналасуына сәйкес жоғарғы қабақтың ауырсынусыз, қабынусыз ісінуіне шағымданады. Жоғарғы қабақтың жартылай түсуі мүмкін. Бұл жердегі қабақ терісі созылған, бірақ түсі өзгермеген. Көз шарасы қабырғасының дәл астында икемді, қозғалмайтын, ауырсынусыз түзілімді басып сезуге болады. Рентген зерттеуінде немесе КТ-да – киста орналасқан аймақта көз шарасының сүйекті қырының жұқаруын анықтауға болады. Көз артында орналасқан дермоидты кистаға, көпке созылатын бірте-бірте үлкейетін экзофтальм тән. Көздің шетке ығысуы оның қимылының шектелуімен, қосарланумен қосталады. Экзофтальм 7-14 мм жеткенде көз шарасында іштен кернейтін ауырсыну қосылады. Көру бұзылыстары көздің алдыңғы-артқы көлемінің қысқаруынан рефракция өзгеруі себебінен де, көру нервісі атрофиясынан да болуы мүмкін.

Дермоидты кисталар емі тек қана хирургиялық. Дермоидты кисталардағы болжамы орайлы.

Холестеатома немесе көз шарасының эпидермоидты кистасы, үлкен жастағы адамдарда, қағида бойынша, төртінші онжылдығында анықталады. Еркектер әйелдерге қарағанда шамамен 3 есе жиі зардап шегеді. Henderson (1994) көз шарасы холестеатомасын «қанды немесе шоколадты киста» деп атаған.

Көбінесе холестеатома көз шарасының жоғарғы немесе жоғарғы-сыртқы қабырғасы астында дамиды. Сүйекті тіндер талшықтанады, жұмсарады да пышақпен жеңіл кесіледі. Остеолизис аймақтары пайда болып бірте-бірте көбейеді, сүйек беті астында сарғыш жұмсақ құрылым жиналады. Сырылған сүйек беті астындағы іріген түзілімдер көз шарасы ішкі көлемін кішірейтеді, соның нәтижесінде көздің төменге немесе төменге-ішке ығысуымен қосталатын экзофтальм пайда болады. Көз қиылы толық көлемде сақталады. Көз түбінде әдетінде өзгерістер болмайды. Көз қызметтері бұзылмайды. Өзіне тән рентген және КТ көрініс: сүйек ыдырауының шекарасы анық, бірақ контуры тегіс емес ошақтары анықталады.

Емі тек қана хирургиялық. Зақымдалған сүйекті мұқият өңдеп, барлық сүйек қуыстарынан құрылымдарды алып тастау керек.

Мукоцеле – қосалқы қуыстың шырышты кистасы, қосалқы қуыстың шығаратын өзегі бітелуі себебінен дамиды, көбінесе маңдай, торлы лабиринт қуыстары. Бұл бөліністің жиналуына, сүйекке қысым келтіріп, оның ыдрауына әкеледі де (егер жоғарғы-ішкі қыры болса – маңдай қуысынан, ішкі қыры – торлы лабиринтінен киста көз шарасы ішіне түседі).

Рентген зерттеуінде маңдай немесе торлы қуысында көз шарасына енген көлемді кеңістік анықталады. Өсінді жұмсақ, бәсең өсіп, сүйекті терең ыдыратады да көз алмасын төменге, сыртқа ығыстырады, жеңіл экзофтальм байқалады.

Ажыратпалы диагноз – дермоидты кистамен, бас ми жарығы (3 симптомдарын қара), көз жас қалташасының сулы безімен (көз жас жолдарын жуу қажет) жүргізіледі.

Емдеуі: хирургиялық отоларингологпен бірге (кистаны қосалқы қуыстан алады), ал окулист кистаның қалдықтарын көз шарасынан алады.

Бас ми жарығы

Бас ми жарығы – іштен туған бас ми бөлігінің алға шығуы (энцефалоцеле) немесе тек қана ми сыртқы қабықтарының шығуы (менингоцеле), ол тек қана көз шарасының жоғарғы-ішкі бұрышындағы сүйек кемістігі арқылы, көбінесе маңдай және торлы сүйек арасындағы тігіс орнында шығады. Жарық жұмсақ, флюктуцияланатын болады. Егер де жарық іші бас қаңқа ішімен қатынасатын болса, 3 өзіне тән белгі байқалады - жарық пульсациясы, эрективтігі ( басын еңкейткенде, жөтелгенде жарық көлемі үлкейеді), жарық аймағын басқанда ми құбылыстары пайда болады: пульс баяулануы, жүрек айну…

Егер де жұмсақ түзілім және 1,2,3 симптомдар анықталса, онда бас ми жарығы диагнозы қойылады.

Егер де тығыз түзіліп анықталып, басқанда бас ми белгілері пайда болса, сирек жағдайда бас ми сыртқы қабаттары ашылуына әкеліп бас ми белгілерін туғызатын дермоидты кистаны ажырату қажет.

Жарық ішін бас миымен қатынастыратын жіңішке өзек жабылуы мүмкін, онда бас ми жарығының белгілері жойылып, тән емес ағым байқалады.

Жұмсақ түзілім мукоцелеге ұқсас болуы мүмкін, бірақ мукоцелеге қосалқы қуыстың шығуы тән.

Бас ми жарығынң диагностикасындағы қателік өлімге сәйкес!!!

Бас ми жарығын анықтамай операция жасалса науқаста менингит және ауыр зардабы болады.

Зақымдалу себептері – гигиена ережелерін сақтамай иттермен байқаусыз қарым қатынасу. Сырқат Echinococcus түріне жататын паразиттің құрты (финны) туғызады. Адам паразит даму циклінде екі араның иесі болып табылады. Зақымдалуының шығу тегі иттер, қойлар, шошқалар, сиырлар және жабайы хайуандар болуы мүмкін. Ет жеу арқылы жұғады. Паразит құрт сатысында көз шарасында бір немесе екі камералы көпіршік түрінде орналасады.

Эхинококкоздың клиникалық көрінісінде өзіне тән белгілері жоқ. Көз шарасындағы паразитарлық киста біршама мерзім ішінде симптомсыз болады, тек қана бірте-бірте дамитын экзофтальмнан басқа.

Диагностика үшін науқастың өмір сүру жағдайы мен жұмыс түрін есептеп эпидемиологиялық мәліметтерді талдау маңызды. Қанда эозинофилия 25-50% жағдайда анықталады. Кейінгі жылдары иммунологиялық бақылау қолданылатын әсерлі әдістер дамытылып жатыр. УЗИ, КТ және МРТ зерттеулері мәліметті, олар эхинококкты кистада паразитарлық киста көлеңкесін анықтай отырып, оның қабаттарын да айқындайды.

Емделуі. Эхинококкозда химиотерапия (мебендазол, альбендазол) қолданылады. Хирургиялық ем кистаны көз шарасынан шығаруға бағытталған.

ПСЕВДОТУМОР ЖӘНЕ БАСҚА ӨСІНДІ ТӘРІЗДІ АУРУЛАР

«Псевдотумор» терминін A. Birch-Hirschfield в 1930 ж. ұсынды, тегі өсінділік емес және бір жақты (сирек екі жақты) экзофтальммен қосталатын ауруларды біріктірді. Спецификалық емес қабынудың 3 дербес түрі ажыратылады: біріншілік идиопатиялық миозит, васкулит және дакриоаденит. Көз шарасының фиброзын (немесе склерозын) аурудың барлық үш түрінің соңғы сатысы деп бағалауға болады.

Көз шарасы аурулары ішінде псевдотумор жиілігі түрлі мәліметтер бойынша 4,75-11,8% аралығында. Псевдотумор әдетінде өмірінің 3-5-ші онжылдығында дамиды.

Біріншілік идиопатиялық миозит. Кейінгі жылдары, тәжірибеге КТ енгізгелі бері клиникалық диагностикасы қиынға түспейді. Макроскопиялық операция кезінде көлемі үлкейген бір немесе бірнеше көз сыртқы бұлшық еттері анықталады. Зақымдалған бұлшық ет көмескі, сұр түсті, ұстап көргенде қатты болады. Көз шара тіндерінің консистенциясы қатты, табиғи жылтырлығы жойылған, сұр түсті.

Клиникалық көрінісі. Кенет қабақтар ісінуі, көз қимылында ауырсыну пайда болады. Қосарлану пайда болады, науқастардың жартысында бұл симптом экзофталмнан алдын ала пайда болады. Көз қимылының шектелуі кейін мүлдем қимылдамауына дейін барады. Көз репозициясы бұл кезеңде өте қиындалады. КТ – күрт үлкейген, ісінген бір немесе бірнеше көз сыртқы бұлшық еттерінің көлеңкесін көруге мүмкіндік береді. Бұл жерде, эндокринді офтальмопатиядағы бұлшық еттердің көлемінің үлкеюіне қарағанда, біріншілік идиопатиялық миозиті бар науқастарда бұлшық еттер бүкіл бойында сіңірлер аймағынында көлемі үлкейген болады. Көз сыртқы бұлшық еттерінің көлемінің үлкеюі, олардың тығыздануы бұлшық ет шұңқыршасының кішіреюіне әкеліп, көздің артқы полюсын қысады, соның нәтижесінде тор қабықтың көлденең қатпарлануы пайда болады. Егер де процесс бастапқы кезінде бұлшық ет шұңқыршасында орналасса, клиникалық көрінісінде тұмандану болады, сосын бірте-бірте көру нашарлап, нейропатия дамиды. Қағида бойынша, бұл науқастар тобында офтальмогипертензивті дәрмектермен түсірілмейтін офтальмотонустың жоғарылауы белгіленеді (32-40 мм.с.б.б.). Бұндай миозит түрлері жедел кезеңінде глюкокортикоиты емге тез әсер береді.

Көз шарысының васкулиті

Бұл псевдотумор түрінің негізгі себебі ұсақ тамырлардың зақымдалуына байланысты көз шаралық тіндерінің ошақты ишемиясы деген ой келтіріледі. Лейкоциттерден, эозинофилдерден тұратын инфильтраттар тамыр қабырғасында орналасып оны бітейді. Әйелдер мен еркектер 35 жастан кейін бірдей жиілікпен ауырады.

Васкулиттің түйінді және диффузды клиникалық түрлері ажыратылады. Процесс жиі жағдайда жедел басталады, билатералды болуы мүмкін, басқа түрлерге қарағанда жиі кездеседі. Идиопатиялық миозитпен салыстырғанда, экзофтальм едәуір дәрежеге жетпейді, көз шарасындағы жедел қабыну процесс көрінісі басым келеді, көз репозициясы қиынға түседі. Науқастар көз артында қатты ауырсынуна шағымданады. Көрудің төмендеуі, көру нерві дискісіндегі іркілу құбылыстары немесе оның атрофиясы патологиялық процессі көз шарасының түбінде орналасқанда дамиды.

Васкулеттегі КТ-да жиектері анық бөлшек құрылысты тығыз тіндер аймақтарын көруге болады. Жергілікті көз шаралық васкулитті глюкокартикоидтармен емдеу әсерлі болмайды.

Біріншілік көз жас безінде орналасқан, клиникалық көрінісі анық емес, созылмалы қабынулы процесс. Көбінесе әйелдерде (64%) кездеседі. Науқастар жоғарғы қабағының ісінкіреуіне, сыртқы үштен бірінде шамалы птоз болуына көңіл бөледі. Экзофтальм ешқашан едәуір дәрежеге жетпейді, көз ығысуы көз жас безінің өсіндісіндегідей айқын болмайды. Көз жас безінің шаралық бөлігі аймағында беті тегіс, тығыз, қозғалмайтын, ауырсынусыз құрылымды ұстап сезуге болады. Қағида бойынша, түзілім үстіндегі жоғарғы қабақ терісі өзгермеген. Барлық симптомдары үдейе келеді. КТ-да көлеңке – көз жас безінің үлкеюі көрінеді, оның шекарасы анық болуы мүмкін, бірақ ұзаққа созылған, үдемелі патологиялық процессте қабыну элементтері қоршаған тіндерге таралады; бәрінен жиі жоғарғы шаралық қабырғасының сүйек беткі қабаты, леватор және жоғарғы тік бұлшық ет зақымдалады. Дакриоаденит емі тек қана хирургиялық, өйткені склероздану элементтері ерте дамиды.

Көз шарасының склерозы, ауру 1,5 жылдан аса созылғанда, псевдотуморы бар науқастардың әрбір екіншісінде болады. Псевдотумордың кез келген түрінің склероз сатына өткенінде клиникалық көрініс айқындығы жойылады. Экзофтальм, көз репозициясының күрт қиындалуы, көру нервісінің атрофиясы алға шығады. Көз сыртқы бұлшық еттер қызметтері шектеледі.

Емделуі. Глюкортикоидтар немесе циклофосфанмен емдеу барысында процесс тұрақталуы мүмкін, бірақ клиникалық симптоматикасы толығымен жойылуы сирек болады.

Псевдотумордың белгілі клиникалық көрінісіне және КТ-дағы анық белгілеріне қарамастан, диагноз морфологиялық тұрғыдан дәлелденуі қажет. Тек қана гистологтың қорытындысы хиругиялық немесе дәрмекті емдеуге көрсетілім болып табылады.

КӨЗ ШАРАСЫНЫҢ ҚАН АЙНАЛЫМЫ БҰЗЫЛЫСТАРЫМЕН БАЙЛАНЫСТЫ АУРУЛАРЫ

Көз шарасының тамырлы аурулары барлық патология ішінде 1,5 пайызын құрайды. Шығу тегі бойынша олар каротид-кавернозды қосылыс, көз артериясының аневризмасы, көз шарасы веналарының варикозды кеңеюі және жоғарғы көз артериясының аневризмасы деп бөлінеді.

Каротидті- кавернозды қосылыс ішкі күре артериясы мен кавернозды синус арасында құйылыс түзелуі нәтижесінде дамиды.

Бұл сырқаттың классикалық үштік симптомдарына кенет пайда болатын экзофтальм, көз пульсациясы және көз шарасының жоғарғы-ішкі аймағында шара қабырғасы астында естілетін үрілдеген шуыл жатады. Көз шарасынан венозды қанның кетуінің бұзылуы эписклералды веналарда қанның жиналып іркілуіне әкеледі, көз конъюнктивасының қызыл хемозы пайда болады, «медуза басы» деп аталатын симптом. Көз шарасында венозды қанның іркілуі көз артқы шелдің, көз сыртқы бұлшық еттердің ісінуіне әкеледі. Көз репозициясы басында бос болады, бірақ сырқат мерзімі ұзарған сайын қиындалады. Артериовенозды қанға толған, кеңейген жоғарғы көз венасының пульсациясы жоғарғы шаралық саңлаудың сүйек қырларының жұқару себепшісі болады, саңылау кеңейеді, ол рентген немесе КТ зерттеуінде жақсы анықталады.

Емделуі. Ф.А.Сербиненко (1982), G.Howard 1983) әдістері бойынша шунт туғызатын тесікті жабу үшін бас қаңқа ішінде операция жасалады – артерия арқылы баллон-катетерді өткізіп, кавернозды синусқа дейін жеткізіп, оны газға толтырады.

Көз шарасы веналарының варикозды кеңеюі тамыр қабырғасының іштен туған әлсіздігі нәтижесінде дамиды, ол көз шарасындағы венозды қан айналымының бұзылуына әкеледі. Басында, әлсіз вена қабырғасы аймағында аневризмалы кеңею пайда болады, кейін жанында орналасқан тамырлар, әсіресе капиллярлар кеңейеді. Нәтижесінде көздің май шелінің субатрофиясы дамиды да, бірте-бірте энофтальм пайда болады. Тұйыққа тірелу түзіледі: кең тамырлану көз шара тіндерінен тенон капсуласының қарсыласуын әлсіретеді, ал шаралық тіндердің субатрофиясы венозды қанның көз шарасына көп ағып келуіне себепші болады. Нәтижесінде венозды түйіндер пайда болады, олар жүктену кезінде және басын төмен қарай еңкейткенде қанға толып көз шара ішінде қысым көтерілуіне, көз шарасында іштен кернеу сезіміне, жүрегі айнып құсуына әкеледі. Басының қалпын өзгерту, жүктенуді азайту - көз шарасынан веналық қанның қайтуына әкеледі. Осылайша, қайталамалы экзофтальм симптомы пайда болады.