Өзіндік тексеруге арналған сұрақтар

1.Бақылау түрлері қандай болады

2.Бірлескен қызметте қолданылатын қаржылық есептілік түрлері

3. Бірігіп бақыланатын операциялар, активтер, міндеттемелердің анықтамасы және ерекшеліктері

1.Пайыздық және пайыздық емес акциялар

2.Бағалы қағаздардан табыстар
1. Таратылуға қарсы - акцияға келетін пайданы ұлғайту немесе кеміту, оның өзі айырбасталатын құралдарды айырбастауға қатыстырудың, опциондар мен варранттарды орындаудың немесе белгілі бір шарттар орындалғаннан кейін жай акциялар шығарудың нәтижесі болып табылады.

Орналастырылуы кейінге қалдырыған акциялар шығару туралы шарт – акциялар шығару туралы белгілі бір шарттардың орындалуына байланысты келісім.

Орналастырылуы кейінге қалдырылған акциялар - орналастырылуы кейінге қалдырылған акциялар шығару туралы шартта белгіленген талаптар орындалғаннан кейін шағын ақшалай өтем төлеуге айырбас ретінде немесе қандай да болсын, соның ішінде шағын ақшалай өтем төлеусіз шығарылатын жай акциялар.

Тарату - акцияға келетін пайданы кеміту немесе акцияға келетін залалды ұлғайту, бұл айырбасталатын құралдарды айырбастауға қатыстырудың, опциондар немесе варранттар орындау немесе белгілі бір жағдайлар орындалғаннан кейін жай акциялар шығару нәтижесі болып табылады.

Опциондар, варранттар және олардың баламалары - өздерін ұстаушыға жай акциялар сатып алу құқығын беретін қаржы құралдары.

Жай акция – үлескерлік құралдардың барлық басқа сыныптарына неғұрлым төмен статусы бар үлескерлік құрал.

Әлуетті жай акция - өз иесіне жай акцияларды иелену құқығын бере алатын қаржы құралы немесе өзге шарт.

Жай акцияларды сату опциондары – мұндай опционды ұстаушыға жай акцияларды белгілі бір баға бойынша белгілі бір кезең ішінде сату құқығын беретін келісім-шарттар.

Жай акцияларды ұстаушылар кезеңдегі пайданы бөлуге тек артықшылықты акциялар сияқты басқа акция түрлері иелерінен кейін ғана қатысады. Ұйымда жай акциялардың бірнеше сыныбы болуы мүмкін. Бір сыныптағы жай акцияларды ұстаушылар дивидендтер алуға тең құқылы.

Әлуетті жай акциялардың мысалдары:

(а) қаржы міндеттемелері немесе үлескерлік құралдар, соның ішінде жай акцияларға айырбасталатын артықшылықты акциялар;

(b) опциондар мен варранттар;

(с) шарт келісімдерінде көзделген талаптар орындалғаннан кейін, мысалы, кәсіпорын немесе басқа активтер сатып алу кезінде шығарылатын акциялар.

Ұйым артықшылықты акцияларды сататын жеңілдікті өтеу есебіне бастапқы төмен дивидендтерді немесе дивидендтерді неғұрлым кейінгі кезеңдерде инвесторлар артықшылықты акцияларды сатып алатын үстемені өтеу есебінен «рыноктан жоғары» төлеуді көздейтін артықшылықты акциялар кейде ставкасы ұлғайтылған артықшылықты акциялар деп аталады. Артықшылықты акциялар шығару кезіндегі кез келген жеңілдік немесе үстеме ставканың ұлғаюына қарай пайыздың тиімді ставкасы әдісін пайдалана бөлінбеген пайдаға амортизацияланады және есепке алуда акцияға келетін пайданы есептеу мақсатында артықшылықты акцияға дивиденд түрінде көрсетіледі.

Артықшылықты акцияларды ұйымның соларды ұстаушыларға тендерлік ұсынысы шеңберінде сатып алуға болады. Артықшылықты акциялар ұстаушыларға төленген өтемді төлеудің әділ құнының сол артықшылықты акциялардың баланстық құнынан асып кетуі артықшылықты акциялар ұстаушылар пайдасындағы кіріс және ұйымның бөлінбеген пайдасынан шегерім болып табылады. Бұл сома басты ұйымның артықшылықты акцияларын ұстаушыларға келетін пайданы немесе залалды есептеу кезінде шегеріледі.

Айырбасталатын артықшылықты акцияларды мерзімінен бұрын айырбастауды ұйымның айырбастаудың бастапқы жағдайларын қолайлы түрде өзгерту немесе қосымша ыңғайласпа қосымша ұсынысты төлеу арқылы ынталандыра алады. Жай акциялардың әділ құнының немесе төленген басқа өтемді төлеудің айырбастаудың бастапқы шарттарына сәйкес орналастырылатын акциялардың әділ құнынан асуы артықшылықты акциялар ұстаушылар пайдасындағы кіріс болып табылады және басты ұйымның артықшылықты акцияларын ұстаушыларға келетін пайданы немесе залалды есептеу кезінде шегеріледі.

Артықшылықты акциялардың баланстық құнының оларды өтеу кезіндегі өтемді төлеудің әділ құнынан кез келген асуы басты ұйымның жай акцияларын ұстаушыларға келетін кезеңдегі пайданы немесе залалды есептеу кезінде шегерілуге жатады. Акцияға келетін негізгі пайданы есептеу үшін жай акциялардың саны кезең ішіндегі айналыстағы жай акциялардың орташа алынған санына тең болуға тиіс.

Кезең ішінде айналыста болатын жай акциялардың орташа алынған санын пайдалану акционерлік капитал мөлшерінің түрлі кезеңде акциялардың көп немесе аз санының айналыста болатындығына байланысты өзгеруінің ықтималдығын көрсетеді. Кезең ішінде айналыста болатын жай акциялардың орташа алынған саны кезеңнің бас кезінде айналыста болатын жай акциялардың кезең ішінде сатып алынған немесе орналастырылған жай акциялар саны бойынша түзетілген, орташа алынған уақыт коэффициентіне көбейтілген санына тең болады. Орташа алынған уақыт коэффициенті акциялар айналыста болатын күндер санын есепті кезеңдегі күндердің жалпы санына бөлудің бөліндісі ретінде айқындалады; көптеген жағдайларда, жеткілікті негіздер бар болған жағдайда, орташа алынған көрсеткішті шамамен есептеуге жол беріледі. Акциялар айналыстағы акциялардың орташа алынған санының есебіне, әдетте, оларды өтеу жөніндегі дебиторлық берешек пайда болған сәттен (әдетте олар орналастырылған күннен) бастап қосылады, мысалы:

(а) ақша қаражатын төлеу арқылы орналастырылған жай акциялар есепке оларды төлеу бойынша дебиторлық берешек пайда болған сәттен бастап қосылады;

(b) жай немесе артықшылықты акциялар бойынша дивидендтерді ерікті қайта инвестициялау барысында орналастырылған жай акциялар есепке дивидендтер төленген күннен бастап қосылады;

(с) қарыз құралын жай акцияларға айырбастау нәтижесінде орналастырылған жай акциялар есепке пайыздар есептеу тоқтатылған күннен бастап қосылады;

(d) басқа қаржы құралдарының пайыздарын немесе негізгі сомасын төлеу есебінен орналастырылған жай акциялар есепке пайыздар есептеу тоқтатылған күннен бастап қосылады;

(е) ұйымның міндеттемелерін орындау есебінен орналастырылған жай акциялар есепке міндеттемелер орындалған күннен бастап қосылады;

(f) ақша қаражаты болып табылмайтын активті сатып алған кезде өтемді төлеу ретінде орналастырылған жай акциялар есепке сатып алынған актив ұйым балансында мойындалған күннен бастап қосылады;

және

(g) ұйымға көрсетілген қызметке ақы төлеу есебінен орналастырылған жай акциялар есепке ондай қызметтердің көрсетілуіне қарай қосылады.

Кәсіпорындар бірігуі құнының құрамдас бөліктерінің бірі түрінде шығарылған жай акциялар орташа алынған акциялар санының есебіне сатып алынған күннен бастап қосылады. Мұның өзі сатып алушы ұйымның сатып алынатын ұйым пайдалары мен залалдарын сол күннен бастап пайдалар мен залалдар туралы өз есебіне қосуының нәтижесі болып табылады.

Төленуге тиісті вексельдер – жазба түрде бекітілген міндеттеме, вексель ұстаушы белгілі уақытта екінші жаққа келісілген соманы төлеуді міндетке алады. Вексель ұйым банктен займ алғанда жасалады немесе басқа қаржылық институтта жасалуы мүмкін. Вексельдер ұзақ мерзімді объектілерді: жабдықтарды, станоктарды және басқа да активтерді несиеге алғанда да пайдаланылады. Вексельдер кепілдікпен қамтамасыз етілген және қамтамасыз етілмеген болып бөлінеді.

Вексельдер көбінесе пайыздық болады. Пайыздық вексельде пайыз ставкасы вексель сомасынан бөлек жазылады. Пайыздық емес вексельде пайыз дисконтты бекіту жолымен төленеді, онда пайыз нормасы жанама түрде көрсетіледі, ол нақты пайыздық ставка немесе пайыздық табыс деп аталады.

Атауынан тәуелсіз, барлық қарыздық құжаттар тікелей және жанама түрде қарыз алушыға пайыз төлеуді талап етеді. Бұл уақыт ағымында ақшаның құнсыздануына байланысты. Қарыздық міндеттеме бойынша кезеңдік пайыз сомасы мына тәртіпте анықталады.
Қарыздың негізгі сомасы х Пайыздық ставка х Уақыт = пайыз сомасы
Пайыздық ставка – қарыздық құжатта көрсетілетін пайыз нормасы, ол қарыздың негізгі сомасына төленетін пайыздық төлемдердің сомасын анықтайды.

Қаржылық нарықта пайыздық ставка экономикалық ситуациямен анықталады және уақыт ағымына қарай өзгереді.

Қарыз бойынша нақты пайыздық ставка қарыз сомаларының белгілі кезеңдегі нарықтық ставкаларына сәйкес келеді. Нақты пайыздық ставка болашақтағы ақша төлемдерін дисконттау үшін пайдаланылады. Ақша қаржыларының сомасына немесе ақша эквиваленттеріне нақты пайыздық ставка қолданылады. Қарыздың толық сомасы – пайыздық төлемдерсіз белгілі уақытқа төленетін негізгі сома. Пайыздық вексельдің орнына вексельдің беттік жағында көрсетілген пайыздық ставкасы көрсетілмеген пайыздық емес вексель қолданылуы мүмкін. Бірақ онда пайыз есептеле береді, өйткені вексель шығару пайыз төлеумен байланысты. Қарыз алушы ақша қаржыларының орнына вексельдің дисконтталған құнын алады. Дисконтталған құн номинальдық құннан пайызды алып тастағанға тең. Банк вексельді шығарғанда сыйақысын бірден алады, оны өтеу уақытын күтпейді.

Мысал: 2011 жылдың 10 қазанында ұйым номиналдық құны 100 000 тенге вексель алды, жылдық вексель төлемі өтеу кезінде 12%. Есептік жыл 2011 жылы 31 желтоқсанда бітеді, ал вексельді өтеу уақыты -2012 жылдың 30 қыркүйегі. Бұл операциялар бузгалтерлік шоттарда былай көрініс табады:

1.10.2011.Вексельдің ағымдағы құны:

Д «Ағымдағы, банктік шоттардағы ақша»

100000 тенге

К «Басқалар» субшот «Төленуге тиісті вексель»

100000 тенге

31.12.2011. Пайыздар есептелді:

Д «Сыйақы түріндегі шығындар»(100000*12%*3/12)

3000 тенге

К «Төленуге тиісті сыйақы»

3000

Пайыздар бойынша шығындар 3000 тенге

Бухгалтерлік баланстағы жазба:

Ағымдағы міндеттемелер:

«Төленуге тиісті вексель» 100000 тенге

«Төленуге тиісті сыйақы» 3000 тенге

Вексельді өтеу кезіндегі жазба:

30.09.2012. Өтеу уақытында номиналдық сома мен пайыздарды төлеу:

Д «Төленуге тиісті сыйақы» 3000 тенге

«Төленуге тиісті сыйақылар» 9000 тенге

«Басқалар», субшот «Төленуге тиісті вексель»100000 тенге

К «Ағымдағы, корреспонденттік шоттардағы ұлттық валютадағы ақша»

112000 тенге.

2.Облигация – ұйымдар мен мемлекеттік мекемелер ұзақ мерзімді негізде үлкен капитал сомаларын қорғау үшін шығаратын қарыздық куәлік. Облигациялар – эмитент-ұйымның негізгі соманы және капиталды қайтарғандағы пайызды төлеуі туралы формальды серті бар құжат.

Облигациялар бірнеше тәсілдер арқылы сатылады.Әдетте, облигацияның барлық эмиссиясы банк- инвестормен сатылады. Инвестициялық банктер жеке инвесторларға белгілі баға бойынша облигация эмиссиясын жасауға кепілдік береді.( сатуға көмектесіп,тәуекелдің бір бөлігін өзіне алады) Қаржылық ұйымдар мен жеке инвесторлар арасында тікелей тарату альтернативті кепілдік болып табылады.

Облигация эмиссиясының көпшілігі құжаттық формада жүргізіледі. Ұйым облигация шығарғанда, кредиторға кезең сайын мүддесін төлеп отыруға міндеттеме алады және белгіленген күнде алынған соманы төлеп отырады.

Егер бухгалтерлік есепте тіркелгенде бір жылдан артық уақытқа шығарылса, облигациялар ұзақ мерзімді деп аталады. Халықаралық тәжірибеде ұзақ мерзімді облигациялар 10 жылдан 50 жылға дейін беріледі.

Шығарылған облигациялар сатылып алынады және көптеген салымшылардың қолында болады. Ұйымдар облигациялық келісім шарт жасап,онда облигация ұстаушылардың құқықтарын,облигацияны өтеу уақыттарын, пайыздық үстеме мөлшерлерін және оларды төлеу уақыттарын көрсетеді. Облигациялар бухгалтерлік баланста ұзақ мерзімді міндеттемелер ретінде көрсетіледі.

Облигация дегеніміз — ұстаушысына (иесіне) өз құнынан процент түрінде тұрақты табыс беретін бағалы қағаздардың бір түрі. Облигациясы барлар эмитенттің (акционерлік қоғам, мемлекеттік муниципалды органдар және басқалары) облигацияны шығарушының кредиторы болып табылады. Облигация - жалған капиталдың бір түрі. Облигацияның акциядан айырмашылығы: оның ұстаушысы акционерлік қоғамның мүшесі бола алмайды және оның дауыс беруге де құқысы жоқ.

Облигациялармен байланысты операциялардың есебі "Облигация" шотында жүреді.

Облигациялардың төмендегідей реквизиттері болуы керек: аты, фирмалық атауы және эмитенттің тұрған жері (облигацияны айналымға шығарушы мемлекет, кәсіпорын, мекеме); фирмалық атауы немесе сатып алушының аты немесе облигацияның талап етушіге жазылғаны туралы жазба; номиналдық құны, қарастырылған болса пайыз мөлшері; өтеу және пайыздарды (проценттерді) төлеу мерзімдері, шығарылған орны мен күні, сондай-ақ облигацияның сериясы мен нөмірі, эмитенттің өкілетті түлғаларының қол қою үлгілері. Облигацияның мақсатын білдіретін міндетті реквизит облигацияның кандай тауар үшін шығарылғандығын көрсетеді. Облигацияларды өтеу мерзімін және шығару туралы шешімін эмитент айқындайды.

Облигацияға салынған қаражат инвестициясы олардың номиналдық құнының деңгейіне байланысты тұрақты пайыз түрінде алуды көздейді.

Облигацияны алудың екі нұсқасы бар: номиналдық құнынан үлкен бағасы бойынша (сыйлығымен) және номиналдық құнынан төмен бағасы бойынша (жеңілдіктермен). Облигация номиналдық құны бойынша немесе облигация сыйлығымен (сыйақысымен) немесе облигация жеңілдігімен шығарылуы мүмкін. Ұйым облигацияны сатып алғанда не номиналдық құнынан төмен, не жоғары бағаға сатып алады. Бірақ осы екі жағдайда да олардың сатып алу құны мен номиналдық құнының арасында айырма болады. Облигацияның табысын есептеу осы айырманың төңірегінде жасалады.

Заемдар бойынша шығындар қандай кезеңде болса, сол кезеңде есепке алынады.Заемдар бойынша шығындар есебінде мына әдістер қолданылады:

• 
  негізгі әдіс;
  
• 
  альтернативтік әдіс.
  

Капитализация нормасы – есепті кезеңде өтелмеген заемдар бойынша шығындардың орта өлшенген құны.

1.Акциялар қандай бухгалтерлік шотта есептеледі?

2.Облигациялар есебінде қандай әдістер қолданылады?

3.Заемдар бойынша шығындар қандай шығындар?

4.Облигациялар қалай сатылады?
Тақырып 14. Компанияның есеп саясатындағы өзгерістер (ҚЕХС 8)
Лекция жоспары: (2 сағат)

1.Есеп саясаты және оның негізгі қағидалары

2. Есеп саясатындағы түпкілікті қателіктер түзету, есеп саясатын өзгерту

1.Қазақстандық бухгалтерлік есеп стандарттарында және ол бойынша жасалған әдістемелік нұсқауларында басқарушылық және қаржылық есебін жүргізудің қоғамдық тұрғысынан танылған тәсілдері мен әдістері, ережелері мен қағидалары белгіленген, онда әрбір кәсіпорындардың техникалық базасына, олардың шешетін міндеттемелерінің күрделілігіне, басқарушы қызметкерлердің біліктілігіне қарап нақтыланған.

Кәсіпорынның бастапқы бақылауын жүзеге асыру үшін таңдап алынған тәсілдер жиынтығы,құндық өлшемдері, ағымдағы топтастыруы және бухгалтерлік есептегі шаруашылық қызметіне жасалған қорытынды шолу фактілері кәсіпорынның есеп саясатында көрініс табуы тиіс. Есептік саясат – бұл бухгалтерлік есептің әдісін жүзеге асыратын тетігі.

Бухгалтерлік есеп жүйесін жүргізудің жалпы қағидасы мен ережесі нормативтік – құқықтық құжаттарда белгіленген. Есеп саясатының басты міндеті мен негізгі арналымы – кәсіпорынның қызметін барынша пара – пар көрсету,іс мүддесі үшін осы қызметтің тиімділігін реттеу мақсатында толық, объективті және шынайы ақпаратпен қаптастыру.

Әдістемелік аспектісі деп кәсіпорында өнімнің өзіндік құнын есептеу, амортизацияны шығару, міндеттеме мен мүлікті бағалау үшін пайдаланатын әдістерін айтады; ұйымдық деп осы әдістердің бухгалтерлік қызмет тұрғысынан жүзеге асқандығын, оның кәсіпорындағы басқару құрылымындағы алатын орнын айтады.

Есеп саясатының әдістемелік бөлігі нақты шаруашылық ахуалынан, олардың қолдану тәртібінде белгіленген және бухгалтерлік есеп стандартының біршама рұқсатымен бухгалтерлік есепті жүргізудің белгілі бір әдістерінен таңдап алу жолымен қалыптасады. Егер де стандартты бухгалтерлік есепті жүргізудің кейбір объектілері көрсетілмесе, онда бухгалтерлік есеп бойынша нормативтік актілер мен заң талаптарына сәйкес, кәсіпорынның өзі есеп жүргізудің прцедурасын дербес әзірлей алады.

Есеп саясаты және оның ашылуы бухгалтерлік есептің бірінші стандартында көрініс тапқан.

Ұйымның өзінің есеп саясатын өндеу мүмкіндігі мен қажеттілігі бухгалтарлік есеп пен басқа екінші деңгейлі нормативтік құжаттар бойынша баптарда (стандарттарда) қарастырылған бухгалтерлік есептің кез келген мәселелерін шешудің көп түрлілігімен анықталады. «Бухгалтерлік есеп және қаржылық есеп беру туралы» Қазақстан Республикасының заңы мен Бухгалтарлік есеп принциптерінде кәсіпорын өзінің есеп саясатын құруы барысында бұйрық немесе жарлық бойынша қажетті құжаттар тізімін бекітуі керек екендігі көрсетілген. Бұл бекітілетін құжаттардың қатарына мыналар жатады:

• 
  бухгалтерлік есептің уақытылы және есеп берудің толық тиісті талаптарына сәйкес жүргізілуі;
  
• 
  бухгалтерлік есеп жұмысын жүргізуде қолданылатын синтетикалық және аналитикалық шоттарының жұмысын жоспары;
  
• 
  алғашқы есеп құжаттарының типтік нысандары;
  
• 
  ұйымның ішкі бухгалтерлік қорытынды есеп құрудағы құжат нысандары;
  
• 
  актив пен міндеттемелерді бағалау әдістері;
  
• 
  актив пен міндеттемелер түгендеуін (инвентарзациясын) өткізу тәртібі (реті);
  
• 
  құжат айналымы ережелері мен есеп ақпараттарын өндеу технологиясы;
  
• 
  шаруашылық операциялары бақылау тәртібі;
  
• 
  бухгалтерлік есепті ұйымдастыруға қажетті басқа шешімдер.
  

Ұйымның есеп саясатын таңдауы мен негіздеуіне келесі негізгі факторлар әсер етеді:

• 
  меншік нысанымен құқықтық-ұйымдастырушылық нысаны (жауапкершілігі шектеулі серіктестік, ашық акционерлік қоғам, жабық акционерлік қоғам, өндірістік кооператив және тағы басқа);
  
• 
  салалық қызметтің түрі (өнеркәсіп, құрылыс, сауда, көлік, ауыл шаруашылығы және тағы басқа);
  
• 
  қызметінің көлемі, жұмысшылары мен қызметкерлерінің орташа тізімдік саны және тағы басқа);
  
• 
  салық салу жүйесімен арақатынасы (әр түрлі салық түрлері бойынша жеңілдіктер немесе салық төлеуден босату, салық мөлшері және тағы басқа);
  
• 
  қаржы-шаруашылық қызметін дамыту стратегиясы (ұйымның экономикалық дамуының ұзақ мерзімдік перспективасының мақсаттары мен міндеттері, инвестициялардың жұмсалу бағыты, келешектегі (перспективалық) мәселелерді шешудің тактикалық тәсілдері);
  
• 
  ұйымның ақпараттық қамсыздандыру жүйесі (оның тиімді әрекетіне қажетті барлық бағыттары бойынша);
  
• 
  материалдық базасының болуы (компьтерлік техника мен басқа да оргтехника жабдықтарымен қамсыздандырылуы, бағдарламалық- әдістемелік қамсыздандыру және тағы басқалар);
  
• 
  кәсіпорындағы бухгалтерлік мамандарының (қаржы бөлімі қызметкерлерінің) біліктілігі және басшылардың экономикалық батылдылығы, ынталылығы мен тапқырлық деңгейі.
  

Көрсетілген талаптардың әрқайсының мазмұнын қарастырайық.

Кәсіпорынның есеп саясаты сол кәсіпорында қолданылатын бухгалтерлік есеп жүйесінің тұтастығын және оны құраушы әдістемелік, техникалық, ұйымдастырушылық жақтардың барлығын қамтиды.

Есеп саясатының әдістемелік жағына мына элементтер кіреді: мүлік пен міндеттемелерді бағалау әдістері, мүліктің әрбір түрлері бойынша амортизация (тозу) есептеу әдістері, табысты (түсімді) есептеу әдістері және тағы сол сияқты.

Осылайша белгіленген заңға сәйкес кез келген заңды тұлға болып табылатын ұйым өзінің есеп саясатын құрастырған уақытта төменде аталған бухгалтерлік есептің негізгі әдістемелік аспектілерін айқындауы қажет:

• 
  Негізгі құралдарына амортизациялық аударым сомасын есептеу әдістері.
  
• 
  Материалдық емес активтеріне амортизациялық аударым сомасы есептеу және олаврды есептеп шығару жолдары.
  
• 
  Шығындарды топтау мен өндіріс шығындарына жатқызу (апару) әдістері.
  
• 
  Өндіріс шығындарын және өнімнің өзіндік құнын есептеу, яғни калькуляциялау жүйесі.
  
• 
  Жанама шығындарды анықтау және оларды объектілер арасында тарату әдісі.
  
• 
  Дайын өнімдерді кіріске алудың есебі.
  
• 
  Аяқталмаған өндірісті анықтау және бағалау және бағалау жолдары.
  
• 
  Материалдық қорларды бағалау әдістері.
  
• 
  Негізгі құралдарды жөндеу бойынша шығындар есебін ұйымдастыру.
  
• 
  Курстық айырманы есептеу.
  

• 
  шаруашылық қызметінің барлық фактілерін бухгалтерлік есепте толығымен көрсету;
  
• 
  сақтық жағдайын ұстау керек, яғни бухгалтерлік есепте жоғалту мен пассивтерді көрсетуге дайын болуы тиіс,активтер мен табыстарға қарағанда;
  
• 
  шаруашылық нысанының басымдылық мазмұнын, яғни шаруашылық қызметінің барлық фактілерін есепте көрсетілуін қамтамасыз ету керек, демек, оның тек құқықтық негізін ғана емес, сонымен қатар, пайда болған шаруашылық ахуалын, оның экономикалық мазмұнын да қамтуы керек;
  
• 
  қайшылықсыз деп әрқилы есеп түрлерінен қалыптасқан мәліметтердің сәйкестілігін, бухгалтерлік есеп беру көрсеткіштерінің және синтетикалық, аналитикалық есеп мәліметтерінің ұқсастылығын айтады;
  
• 
  ұйымдылық кәсіпорынның көлемімен, оның қызмет масштабына лайықты келетін есепті жүргізудің қолайлылығын білдіреді.
  

«Бухгалтерлік есеп және қаржылық есеп беру туралы» ҚР-ның заңы бойынша кәсіпорындардағы бухгалтерлік есепте қолданылатын тіркелімдердің мазмұны мен бухгалтерлік ішкі есеп мәліметтері коммециялық құпия болып табылады.

Есеп саясатының қалыптасуы бухгалтерлік есептің барлық жағын қамтиды:

1. 
   Методологиялық (әдістемелік) – яғни, негізгі ереже, тәртіп пен заңды нормативтер, есеп жүйесінің жағдайы, міндеттемелер мен мүлік бағасының әдісі, НҚ, ТМҚ, материалдық емс активтер есебін жүргізудің ерекшеліктері мен бағасы, НҚ кейбір түрлеріне амортизация есептеудің тәсілін таңдау, кірістерді есептеудің тәсілі және т.б;
   
2. 
   Техникалық – есеп жүргізу түрін таңдау және есептердің меншікті жұмыс жоспарының әзірлемесі, есеп тіркелімінің тізімі, олардың құрылымы, жазбаның кезегі мен техникасы, олардың байланыстылығы, сонымен қатар бухгалтерлік бақылаудың алдын ала, күнделікті және болатын жүйесі. Бұдан басқа есеп саясатының техникалық аспектісіне өндіріс басқаруы бойынша және оған қызмет ету, шығындарды бөлудің әр түрлі нұсқауларының әзірлемесі кіреді, бухгалтерлік есеп жүргізудің түрлері, басқарма ақпараты үшін өнеркәсіп есебінің құрамын анықтау;
   
3. 
   Ұйымдастыру – бухгалтерлер аппаратының құқықтары мен міндеттерін анықтау, олардың құрылымын, лауазымды міндеттерін (функцияларын) анықтау және субъектінің бухгалтерлік тұлғаларын реттемеу үшін қажетті мәселелер. Басқаша айтқанда, есеп саясатының ұйымдастыру аспектісінің құрамды бөлігі есеп персоналының еңбекті бөлу шекарасы болып табылады.
   

а) пән (зат) нұсқасы, бөлімдер атауына сәйкес бухгалтерлік есепті ұйымдастыру: есептесу (еңбекақы төлеу); материалдық, өндірістік, қаржылық есептесу және өткізу, жалпы, т.б. Мұндай ұйым күнделікті есепті жүргізуге тиімді (құжат алу кезінде, оны өңдеу, тиісті есеп тіркелімдеріне енгізу (кітаптар, тізімдемелер,т.б.). Бұл нұсқа кезінде мәліметті дайындау сапасы жоғары, сондықтан бухгалтер есептің нақты көлеміне жақындайды.

ә) функциялық нұсқа – есеп ұйымдастыру үшін керек, мұнда әр орын жеке компьютермен жабдықталған, олар қазіргі заман талабына сай толығымен жауап береді. Есеп мәліметтерін қалыптастыруда технологиялық процесс сатысына сәйкес, есеп операциясының біртектілігі бойынша қызметкерлердің жеке және топпен анықталған мамандықтарын орындауды қарастырады. Бұл нұсқаның жағымды ерекшеліктері бір жұмыстан басқа жұмыстарды орындауға ауысқанда өндірістік операцияларға жіберілетін уақытты үнемдеу немесе қысқарту;

б) өнеркәсіп құрылымдық бөлімшелер үшін тұрпатты болып жеке еңбек бөлінісінің желілі нұсқасы (учаскелер, өнеркәсіп цехтары) табылады. Аталған есеп топтарына есеп мәліметтерін өңдеу және қорыту, жинау, байқаудан бастап есеп процесін жүктейді.

Субъектілерге ішкі өнеркәсіп бақылаудың жүйесін енгізедіжәне құруда тізбектелген нұсқалардың әртүрлі үйлесуі қаралады,есеп процесін қисындастырып бөлу құқығын береді. Бұл жағдайда әр бухгалтердің жеке жауапкершілігі үлкен рөл атқарады.

Есеп саясатының таңдауы мен негіздемесі 1-кестедегі факторларға әсер ететінін атап өтпеуге болмайды:

Субъектінің қабылдап алған есеп саясаты ұйымдастыру-өкімдік құжатқа сәйкес рәсімделеді (бұйрықтар, өкімдер, т.б.). Аталған есепті жүргізу әдісі жылдық есеп беру үшін бухгалтерлік есеп құрамына енеді.

Есеп саясатының элементтері:

• 
  шоттардың жұмыс жоспары, есеп беру мен есептің толықтылығы мен уақыттылығының талаптарына сәйкес бухгалтерлік есепті жүргізу үшін синтетикалық және аналитикалық есептер қажет;
  
• 
  бастапқы есеп құжаттарының нысандары, типтік түрлері қаралмаған, сонымен қатар ішкі бухгалтерлік есептің құжат түрлері (бастапқы құжат, жинақ құжаты, тіркемелер) бойынша шаруашылық қызметін рәсімдеу үшін пайдаланылады;
  
• 
  шаруашылық субъектісінің активтері мен міндеттемелерін түгендеудің тәртібі;
  
• 
  активтер, міндеттемелер мен капитал бағасының әдісі;
  
• 
  есепті ұйымдастыру үшін қажетті шаруашылық операциялар мен басқа
  

• 
  есеп мәліметінің құжат айналымы ережесі мен технологиясын өңдеу.
  

а) есеп саясаты ұйымның барлық құрылым бөлімшелерінде қолданылады.Болашақта енгізгенде өз қызметін жалғастыру көзделеді;

б) шарушылық қызмет фактілері есеп беру мерзімінде көрсетіледі.

2.Есеп саясаты көптеген жылдар бойы қолданылып келеді. Субъектінің қолданатын есеп саясатын тағайындау біріншіден субъектінің шаруашылық жұмыстарының жағдайы туралы толығырақ, объективті және дұрыс мәліметтер алу үшін керек. Мұндай мәліметтер шаруашылық құрамындағы немесе оның құрамына енетін барлық категориялық тұлғаларды қызықтырады. Есеп саясатын таңдауда келесі талаптарға сүйеніп жетекшілік етеді: толықтылығы, ұқыптылығы (құнттылығы), формалардың басымдылық мазмұны, қайшылық еместігі, тиімділігі, т.б.

Осы талаптарға сәйкес қабылданған есеп саясаты өнеркәсіпте бухгалтерлік есеп жүйесінің біртұтастығын қамтамасыз етеді.

Есеп саясатына келесі жағдайларда түзетулер енгізуге болады:

- қайтадан ұйымдастырғанда (біріккенде, бөлінгенде, қосылғанда);

• 
  меншік иесі өзгергенде;
  
• 
  Қазақстан Республикасы заңдарындағы өзгерістер немесе бухгалтерлік есепті реттеудің нормативтік жүйесі;
  
• 
  бухгалтерлік жаңа әдістерін әзірлегенде.
  

Шаруашылық субъектісі есеп саясатың қабылдай отырып, опрацияларды бейнелеу үшін анықталған өлшеуіштерді алдын ала қарауға міндетті. Есеп саясатына қатысты барлық талаптарды орындау бухгалтерлік есепті нормативтік жүйеде, сонымен қатар шаруашылық өмірінде маңызды өзгерістер түрінде белгілі бір қиындықтар туғызады. Есеп процесінің артық регламентациясының күші жойылғанда және есеп әдісін таңдаудағы бостандық ішкі пайдаланушылар мүддесі мен оның мүддесі арасындағы оптималдық арақатынастың мәселесін субъектінің алдына қояды. Есеп саясатын әзірлеуді және жүзеге асыруды өнеркәсіптегі бухгалтерлік есепті практикалық жүзеге асыруға байланысты және мемлекеттік тіркеме күнінен бастап қолданылады деп есептеледі.

Көптеген дамыған елдерде өткізілгендей есеп саясатындағы өзгерістердің зардабын алдын ала қарау қажет.

Дұрыс орындалған және рәсімделген есеп саясаты мүмкін болатын айыптардан (салық органдары, бюджеттен тыс қорлар) құтқарады, сонымен бірге залалдарды нақты төмендетуге рұқсат етіледі және бизнестің тиімділігі артады. Бүгінгі таңда есеп саясаты мен есеп процесін автоматтандыруға тығыз байланыс бар, өйткені керекті мәліметтер көлемін ұлғайтуда тұтынушылық (қажеттілік) туындайды. Сондықтан, есеп саясаты басқарудың нақты құралы және жетекшінің атқарушы көмекшісі болып табылады. Есеп саясатының концепциясын жүзеге асырумен бірге субъектілер қызметіне тәуелсіздік пен кеңдікті қамтамасыз ете отырып, ішкі пайдаланушылар мүддесіне қысым жасайды, оларды енгізу мүмкіндігін заңдастыруда жаңылады, әр түрлі есеп саясатын пайдалану өнеркәсіп қызметінің қорытындысы туралы мәліметтердің салыстыруын шығарады. Мүдделер балансы бұл жағдайда өнеркәсіп пайдасында бұзылды деп саналады. Есеп саясатын жетілдіре отырып, бухгалтерлік есеп туралы ұсымынынан шығатын қоғам қатынасының жиынтығы сияқты.

Есеп саясаты – бұл ұйым қаржы есептілігін дайындау және ұсыну үшін қолданатын нақты қағидаттар, негіздер, келісімдер, ережелер және практика.
Есептік бағалаудағы өзгеріс – бұл активтің немесе міндеттемелердің баланстық құнын немесе активті кезең-кезеңмен тұтынудың активтердің және міндеттемелердің ағымдағы жай-күйін бағалау салдарынан болатын, сондай-ақ оларға байланысты күтілетін болашақ пайдалар мен міндеттерге байланысты өлшемін түзету. Есептік бухгалтерлік бағалаулардағы өзгерістер жаңа ақпарат алу немесе жаңа міндеттемелердің басталу нәтижесі болып табылады және тиісінше қателерді түзету болып табылмайды.

Қаржы есептілігінің баптары туралы ақпараттың елеулі түрде бұзылуы немесе бұрмалануы, егер олар әрқайсысы жеке-жеке немесе жиынтығымен пайдаланушылардың осы қаржы есептілігі негізінде қабылдаған экономикалық шешімдеріне әсер етсе, маңызды болып табылады. Маңыздылық ақпараттың нақты бұзылуының немесе бұрмалануының ілеспе жағдайлардың мәтініндегі бағаланатын мөлшеріне және сипатына қатысты болады. Қаржы есептілігінің тиісті бабының не мөлшері, не сипаты, не екеуінің де үйлесуі шешуші фактор болуы мүмкін. Өткен кезеңнің қателері – бұл ұйымның бір немесе одан көп кезеңдегі мынадай сенімді ақпаратты пайдаланбауы немесе қате пайдалануы салдарынан қаржы есептілігіндегі қателер және сенімсіз деректер:

• 
  осы ақпарт осы кезеңдердің қаржы есептілігін бекіту үшін рұқсат етілсе;
  
• 
  осы ақпаратқа қатысты оның осы қаржы есептілігін дайындау және ұсыну кезінде алынатын және ескерілетінін күту дұрыс болады.
  

Ретроспективалық қолдану – бұл жаңа есеп саясатын операцияларға, басқа оқиғаларға және жағдайларға осы саясаттың үнемі қолданылатындай түрде қолдану.

Ретроспективалық есеп айырысу – бұл егер өткен кезеңнің қателері ешқашан болмаса қаржы есептілігінің элементтеріндегі сомаларды тануды түзету, бағалау және ашып көрсету.

Мүлдем мүмкін болмау – ұйым осы үшін барлық тиімді күшті қолдана отырып, қандай да болмасын талапты қолдану мүлдем мүмкін болып табылмайды, бірақ осы талапты қолдана алмайды. Өткен жеке кезеңге қатысты есеп саясатындағы өзгерісті ретроспективалық қолдануға немесе

қателерді түзету үшін ретроспективалық қайта санауды орындауға мүлдем болмайды, егер:

• 
  осындай ретроспективалық қолданудың немесе рестроспективалық қайта санаудың нәтижесін белгілеуге болмаса;
  
• 
  тиісті ретроспективалық қолданудың немесе ретроспективалық қайта санау ұйым басшылығының қарастырылып отырған кезеңдегі ниеті қандай болғаны туралы жорамал жасауды талап етеді;
  
• 
  тиісті ретроспективалық қолдану немесе ретроспективалық қайта санау сомалары бойынша маңызды бағалау есептерін жүргізуді талап етеді және бұл ретте осындай есептер туралы осындай ақпаратты объективтік түрде атап көрсету мүмкін емес, ол:
  

Есеп саясатындағы өзгерістерді перспективалық қолдану және өзгерістің қандай да болмасын есептік бағалауға әсер етуін тану – бұл, тиісінше:

• 
  жаңа есеп саясатын операцияларға, басқа оқиғаларға және саясат өзгерген күннен кейін орын алған басқа оқиғаларға және жағдайларға қолдану;
  
• 
  осы өзгерітің ағымдағы және болашақ кезеңдердегі есептік бағалауға осы өзгеріспен болған әсер етуін тану.
  

Кәсіпкерлік қызметке тән айқындалмау нәтижесінде қаржы есептілігінің көптеген баптары дәл есептелмейді, тек бағалануы ғана мүмкін. Бағалау ең жаңа қол жеткізілетін, сенімді ақпаратқа негізделген пайымдауды білдіреді. Мысалы, мыналарды бағалау қажеттілігі туындауы мүмкін:

• 
  сенімсіз борыштарды;
  
• 
  қорлардың ескіруін;
  
• 
  қаржы активтерінің немесе қаржы міндеттемелерінің әділ құнын;
  
• 
  пайдалы қызмет ету мерзімдерін немесе амортизацияланған активтерден экономикалық пайда алудың күтілетін схемасын;
  
• 
  кепілдік берілген міндеттемелерді.
  

Қандай да болмасын есептік бағалаудағы өзгерістің нәтижесі міндетті түрде оны пайдаға немесе залалға енгізу арқылы перспективалық түрде танылуы тиіс:

• 
  өзгеріс болған кезеңде, егер ол осы кезеңге ғана әсер етсе;
  
• 
  өзгеріс болған кезеңде және болашақ кезеңдерде, егер ол қайсысына да болмасын әсер етсе.
  

Есептік бағалау өзгерісінің әсер етуін перспективалық тану осы өзгерістің операцияларға, басқа оқиғаларға және жағдайларға есептік бағалаудағы өзгеріс болған күннен бастап қолданылатынын білдіреді. Есептік бағалаудағы өзгеріс ағымдағы кезеңнің пайдасына немесе залалына ғана не ағымдағы және сол сияқты болашақ кезеңдердің пайдасына және залалына әсер етуі мүмкін. Мысалы, сенімсіз борыштардың сомаларын есептік бағалаудағы өзгеріс ағымдағы кезеңнің пайдасына немесе залалына ғана әсер етеді және сондықтан ағымдағы кезеңде танылады. Дегенмен пайдалы қызмет етудің бағаланған мерзімінің немесе амортизацияланған активтен экономикалық пайда алудың жобаланған схемасының өзгерісі ағымдағы кезеңде және активтің пайдалы қызмет етуінің қалған мерзімінің әрбір келесі кезеңіндегі амортизациялық шығыстарға әсер етеді. Екі жағдайда да ағымдағы кезеңге қатысты өзгерістердің әсер етуі ағымдағы кезеңде табыс немесе шығыс ретінде танылады. Болашақ кезеңдерге тиісті әсер ету, егер ол болса, осы болашақ кезеңдердегі табыс немесе шығыс ретінде танылады.

1.Есеп саясаты қандай бухгалтерлік стандартта көрсетілген?

2.Есеп саясатының негізгі талаптары қандай?

3.Есеп саясатын қандай жағдайларда түзетеді?

1.Кепілді міндеттемелер.

2.Байланысты жақтар туралы ақпарат

1.Есептік кезеңде кез келген заңды тұлғаның қызмет нәтижесін ашу керек, өйткені қаржылық есеп беруде келтірілген сандар (цифрлар) болған оқиғаның себебін толық аша бермейді.

Көптеген себептердің ішінен ең маныздысы зерттеледі, әсіресе бір занды тұлғаның екінші бір нарық субъектісімен болған ара қатынасы, яғни шаруашылык жүргізуші субъектің қаржылық нәтижесіне қатты кері әсер еткен факторлар алынады. Егер де екі субъекттің арасында айрықша қатынастар қалыптасса, онда олар "байланысқан тараптар" деп аталады. Ондай байланысқан тараптар қатынасын № 10 ҚЕХС реттеледі. Занды тұлғаның қызметіне, яғни қаржылық нәтижесіне және жағдайына әсер ететін негізгі факторлар, ішкі және сыртқы болып екіге бөлінеді.

Ішкі факторларға осы заңды тұлғаның қызметіне қатысты шешімдерді қабылдауға және басқаруға, жоспарлауға тікелей араласатын басшылардың іскерлік атағын (репутациясын) және жіктемесін жатқызуға болады. Кей кезде басшылардың қабылдаған шешімдеріне жақын туысқандары едәуір әсер етуі мүмкін. Сыртқы факторларға инвестициялық және контрактылық жағдайды жатқызуға болады.

Көптеген заңды тұлғаларға инвестиция көбінесе қосымша қаржылық ресурстарының көзі ғана болып табылады. Заңды тұлғаның бағалы қағазын ала отырып, инвестор оның басқару қызметімен байланысты құқын және оның мүлкін бірлесіп қожалық етуші болып табылады.

Контрактылық факторға заңды тұлғаның басқа субъектілермен жасасқан контрактісін, басқару аясына берілетін қызметін, есеп жүргізу тәсілін, ақпараттық қызмет көрсетуін жатқызуға болады. Бұл қызмет түрлерін басқарушы қызметкер шешім қабылдау үшін пайдалануы мүмкін және онымен айлалы (немесе епті) әрекет жасап және оны біршама өндеп содан соң жүзеге асыруы мүмкін.

Жоғарыда айтылғандар (жазылғандар) шын мәнінде заңды тұлғаның қызметіне едәуір әсер етуі мүмкін, сондықтан бір-бірімен байланысты тараптар болып келесі жағдайларды сақтағанда ғана танылады:

• 
  занды түлға тікелей немесе жанама бір немесе бірнеше бақылаушы делдалдар арқылы бақыланатын кәсіпорынның қызметін бақылайды;
  
• 
  жеке тұлға өзі есеп беретін занды тұлғаның үлестік акциясын иелену арқылы жанама немесе тікелей бақылай алады;
  
• 
  басшы қызметкерлер (жоспарлауға, басқаруға, бақылауға жауап беретін
  және соған құқы бар тұлға), сондай-ақ жақын туыстық байланыстары бар жеке
  тұлғалар да.
  

Заңды тұлғаның қызметі белгілі бір дәрежеде нарықтың басқа субъектілеріне (жабдықтаушы, сатып алушы) тәуелді болып келеді, бірақ олар бұл кезде оның саясатына әсер ете алмайды, өйткені олардың ара қатынасы келісімшарттық негізде жүреді, тек егер субъект басқа субъектпен басқару немесе ақпараттармен қамтамасыз ету келісім-шарттарын қоспағанда, бұл соңғы жағдай бір тараптың екінші тарапқа әсер етуіне әкеледі, демек олар байланысқан тараптар ретінде танылуы мүмкін. Байланысқан тараптар арасындағы жасалатын операциялар шаруашылық қызметтің жай түрі болып табылады.

Кәсіпорын-инвестор өз қызметін тәуелді немесе еншілес занды тұлғалар арқылы жүзеге асырып, олар арқылы басқа заңды тұлғаның үлесін алады да, инвестицияланған занды тұлғаның саясатына біршама әсер етеді немесе оларды бақылауына алады.

Байланысқан тараптардың арасындағы операцияларды жасаған кезде анықталатын баға біршама дәрежеде түрлендірілуі мүмкін, ал байланыспаған тараптардың арасындағы операцияларды жасаған кезде мұндай мүмкіндік туындамайды.

Байланысқан тараптардың арасында өзара жасалатын операцияларға бағаны белгілеу үшін әртүрлі әдістер қолданылуы мүмкін:

• 
  бақыланбайтын бағаларды салыстыру әдісі — экономиканың салыстырмалы нарығында сатып алушыларға сатылатын сатушымен ешқандай байланыста емес,
  ондағы салыстырылатын тауарларға сүйене отырып баға белгіленеді;
  
• 
  қайта сатылатын бағасы бойынша — бұл әдіс тауарларды басқа тәуелсіз
  жаққа сатқанға дейін байланысты тараптардың бірінен екіншісіне аударған
  жағдайда пайдаланылады. Бұл кезде сатушы тараптардан өз пайдасын және өз
  шығындарын өтеп алу үшін қайта сатылатын бағалар төмендетіледі;
  

Қайта сату бағасын анықтау үшін орташа рентабельділік деңгейін пайдаланады, ал ол ұқсас өнеркәсіп саласының айналысын немесе капиталды пайдалануын салыстыруға мүмкіндік береді.

Кей жағдайларда байланысты тараптардың пайдаланатын мәмілелерінде тек жасалған шығындар деңгейінде (өнімнің өзіндік құны бойынша) баға белгілеу басшылықка алынуы мүмкін немесе жалпы баға белгілеуден бас тартады (демек, тегін қызмет көрсетеді).

Байланысты тараптар сатып алынған акциялары бойынша, сондай-ақ құрылтайшылық құжаттары, жарлығы, акцияны шығару туралы ақпараттары бойынша анықталады. Занды түлғалардың байланысты тараптар екендігін анықтаған соң, олардың арасындағы инвестициилық қатынастың сипатын ашу керек, ал ол инвестицияның пайызбен көрсетілетін деңгейімен анықталады.

Есептік кезең өтеу мен қаржылық есеп беруді жасау кезінде түсіндірме жазбада байланысты тараптар туралы ақпараттар ашып көрсетіледі. Байланысты тараптардың арасында операциялар болмаса да, қатынастық жағдайы ашылып көрсетіледі. Есеп беруші занды тұлға тек байланысты тараптар болып қана қоймай, сонымен қатар тараптардың қатынастық (инвестициялық немесе контрактылық) сипатына қарап ашылады. Әрбір қатынастың сипатына қарамастан, олар міндетті түрде ашылуы тиіс.

Есеп беретін тараптар келесі операциялардың түрлері мен элементтерін ашады: құндық немесе пайыздық түрінде көрсетілген операциялардың көлемі;белгіленген баға саясаты; тауарларды сатып алу немесе сату; жылжымайтын жөне басқа да активтерді сатып алу немесе сату; қызметті көрсету немесе алу; жал бойынша келісім; зерттеу және тәжірибелік-конструкторлық жұмыстың нәтижесін беру; лицензиондық келісім; қаржылык операциялар (қарызды және колма-қол нысанында салынған үлестерді қоса алғанда); кепілдік; басқару бойынша контракті; марапаттау және басқарушы қызметкерлердің алатын қарызы; басқа да өзара жасалатын операциялар.

Есеп беретін тараптар бір-бірімен байланысты тараптар болса, онда жасалатын операциялардың бағасын белгілеудін әдісі мен тәсілдері ашылады.

Кей жағдайда байланысты тараптар арасындағы операциялардың мазмұны ашылмауы мүмкін: екі субъекттің арасында өндірілетін болса және олар бір консолидацияланған қаржылық есеп беруге енетін болса; негізгі шаруашылық серіктестіктерінің қаржылық беруі, консолидацияланған қаржылық есеп беруінде ашық түрде баспасөзде жарияланады

1.Байланысқан жақтарға анықтама беріңіз?

2.Байланысқан жақтардың есеп берушілігі қандай?

3.Тараптардың арасындағы келісімдер қалай өңделеді?

4.Байланысқан жақтар арасында бағаларды белгілеуде қандай әдістер қолданылады?

3. ТӘЖІРИБЕЛІК САБАҚТАР
Тақырып 1. Кәсіпорындарды біріктіру. Сатып алу әдісі (ҚЕХС (IFRS) 3)
Тәжірибелік сабақ жоспары:

1.Бизнесті біріктіру түсінігі.

2. Біріккен кәсіпорындар формалары

2.Қаржылық есептің ақпараттарын ашу.

1. «Бухгалтерлік есеп және қаржылық есептілік туралы» Қазақстан Республикасының Заңы .Астана 2007ж

2. Тулешова Г.К. Финансовый учет и отчетность в соответствий с международными стандартами. Учебное пособие. Алматы. 2005.

3.Толпаков, Ж.С. Бухгалтерлік есеп. II.-Қарағанды, 2009 жыл

1.Консалидарлық бухгалтерлік баланс

2.Бөлінбеген пайда туралы консолидарлық есептілік

Сабақ мақсаты-қаржылық есепті консалидациялау сұрақтарын меңгерту.

Әдістемелік нұсқаулар-ұсынылған әдебиеттерді пайдалана отырып, қойылған сұрақтарға өзіндік талдау жасау.

Әдебиеттер

1.Төлешова Г.К. Дамыған қаржылық есеп. Оқулық. Алматы. 2005жыл

2.Сейдахметова Ф.С. Қазіргі заманғы бухгалтерлік есеп Алматы 2008 жыл

3.Толпаков, Ж.С. Бухгалтерлік есеп. II.-Қарағанды, 2009 жыл

4.Кеулімжаев Қ.К., Құдайбергенов Н.А. Бухгалтерлік есептің теориясы және негіздері Алматы 2006 жыл
Тақырып 3. Инвестициялық меншік (ҚЕХС 40)
Тәжірибелік сабақ жоспары:

1.Инвестициялық меншік түрлері.

2.Жылжымайтын мүлікке инвестициялар

Сабақ мақсаты-инвестициялық меншік сұрақтарын меңгерту.

Әдістемелік нұсқаулар-ұсынылған әдебиеттерді пайдалана отырып, қойылған сұрақтарға өзіндік талдау жасау.

Әдебиеттер

1.Әбдіманапов Ә. Бухгалтерлік және қаржылық есеп беру принциптері Алматы 2006 жыл

2.Миржакыпова С.Т., Аппакова Г.Н. Основы бухгалтерского учета по МСФО. Алматы 2009

3.Вахрушина М.А., Мельникова Л.А. Международные стандарты финансовой отчетности Омега – Л 2009

4.Радостовец В.К., Ғабдуллин Т.Ғ., Радостовец В.В., Шмидт О.И. Кәсіпорындағы бухгалтерлік есеп. Алматы 2003
Тақырып 4. Сатуға арналған айналымнан тыс активтер (ҚЕХС (IFRS) 5)
Тәжірибелік сабақ жоспары: