Арнаулы бiлiмдендiру министрлiгi
)Амал бағыныңқылы сабақтас сөйлем
жүктеу/скачать 1.02 Mb. Pdf көрінісі
|
| 6)Амал бағыныңқылы сабақтас сөйлем.
Бағыныңқы жай сөйлемі басыңқы жай сөйлемдегі іс-əрекеттің, қимыл- қозғалыстың сындық амалын, қалай болғандығын білдіретін сабақтас құрмалас сөйлем амал бағыыңқылы сабақтас сөйлем болады. Сабақтас құрмаластың лдыңғы мезгіл, салыстырмалы, себеп бағыныңқылы түрлері сияқты, амал бағыныңқылы сабақтастың компоненттері де бірі екіншісіне бағыныңқы, тəуелді болып, соңғысы алдыңғысын жетектеп, меңгеріп тұрады, яғни меңгеру принципіне негізделеді. Сондықтан бағыныңқы компоненттұтасымен басыңқы компоненттің немесе оның өзін меңгеріп тұрған баяндауышының бір ғана тұрлаусыз мүшесі функциясында келеді де, қалыпты сын пысықтауыш сияқты, қалай? қайтіп? дегендер тəріздес сұрауларының біріне жауап береді. Амал бағыныңқылы сабақтастағы бағыныңқы компоненттің мағыналық жағынан жай сөйлемдегі сын пысықтауыштарына ұқсастықтарына қарай кейбір əдеттерде сабақтастың бұл түрі амал пысықтауыш бағыныңқы сабақтас сөйлем деп те аталады. Амал бағыныңқылы сабақтас сөйлемнің бағыныңқы компоненті өз басыңқысымен көсемше формалы етістіктен болған баяндауышы арқылы құрмаласады. Бірақ баяндауышы көсемше етістіктен немесе етістікке аяқталған сөздер тіркесінен болған бағыныңқы компоненттердің барлығы бірдей амал бағыныңқы бола бермейді. Жоғарыда айтылғанындай, көсемше етістікке аяқталған бағыныңқылар өз басыңқысымен септік қатынаста да тұруы мүмкін. Сондықтан мұндай сөйлемдерді бағыныңқының баяндауыш формасына сүййену арқылы ғана ажырату мүмкін емес, компоненттердің мағыналық қатынастарына сүйену керек. Қоңыраулары шылдырлап, үлкен күймелер тройкалары лек-легімен келді. Махмұт қастарынан өте беріп, олардың орталарында отырған Кəкеновты шақырды. Кейбір əдебиеттерде баяндауышы –дай,-дей жұрнақты есімшіден болатын Біреу əдейі жуып, лак жаққандай, жас жапырақтар күн санап құлпырып өсіп келеді дегендер тəріздес сабақтас сөйлемдерді де амал бағыныңқылы сабақтасқа жатқызады. Бірақ мұндай сөйлемдегі сын-салыстырмалы сын. Сондықтан олар салыстырмалы бағыныңқылы сабақтасқа жатады. жүктеу/скачать 1.02 Mb. Достарыңызбен бөлісу:
|