Арнаулы бiлiмдендiру министрлiгi

құрмалас сөйлемнің бұл түрі бірақ, дегенмен, əйтсе де, өйткенмен, сөйтсе де, 
сөйткенмен, сонда да, солай бола тұрса да, солай болғанмен жалғаулықтары жəне 
жалғаулық мəнді сөз тіркестері арқылы жасалады. Мысалы: Онша үлкен төрелігім жоқ, 
əйтсе де айтып көріңіз. Алыстан əлдекімдердің күбірлеген дауысының жаңғырығы 
есітілген сияқтанды, бірақ қай жақтан есітілгенін шамаламай алмаймын. Мен, əрине, 
олардай 6лкен адам емеспін, алайда менің айналамда да өзіме лайық адамдарым болу 
керек қой. Менде ондай талант бар деп ойлаймын, дегенмен Мақан мен Қайыздың 
алдында «Алпамышты» өз өнерім жеткенше айтып беремін. Көп уақыт өткен сияқты 
болды, əйткенмен, мағынасыз өткізген сағаттарға Хакім өкінген жоқ.
Қарсы мағынаны білдіретін жалғаулықтардың тіліміздегі басқа жалғаулықтардан 
негізгі бір өзгешелігі-бұлардың басым көпшілігінің толық мағыналы сөздік 
қасиеттерінен əлі де болса айрыла қоймагандықтарында, контекске қарай, кейде негізгі 
мағыналы сөз сөйлем мүшесі қызметінде де қолданылатындықтарында.
Жай сөйлемдерді құрмаластыру функциясында қолданылғанда қарсылық мəнді 
жалғаулықтардың бір-бірінен ешқандай мағыналық өзгешеліктері жоқ, бірінің орнына 
бірі қолданыла береді. Мысалы: Мұқата сөйлеген Шұғылдың сөзін Хакім де естіді, 
бірақ бұл сөзді ол кек тұтқан жоқ. Осы сөйлемдегі бірақ жалғаулығының орнына 
жоғарыда көрсетіқген қарсылық жалғаулықтарының кез келгенін келтіріп айтуға 
болады, одан сөйлемнің мағыналық жағына да, стильдік жағына да ешқандай нұқсан 
келмейді. Бұл жағынан алғанда, қарсылық мəнді жалғаулықтар мезгілдес, я болмаса 
себептес мəнді жалғаулықтар сияқты емес, мағыналары біркелкі біріктес болып келеді.
Мағыналары бір-біріне қайшы келетін жай сөйлемдер кейде ал жалғаулығы 
арқылы да құрмаласады. Мысалы: Ондай студенттер көп кездеседі, ал ана доктор 
бақытты кісіге ғана кездеседі. Бұл малдарды əкемнің тез жинап алғысы келеді, ал 
қарызға алғандардың көпшілігінде қлма-қол қайтарып берерлік күш жоқ.
Салалас сөйлемнің мұндай түріндегі қарсылықты мағына екі түрқі құбылысты, 
затты, іс-əрекетті, көріністі салыстыра баяндауга негізделеді. Сондықтан ал 
жалғаулыгы арқылы құрмаласатын жай сөйлемдер барлық жағдайда да қайшы мəнде 
айтыла бермейді. Мысалы: Əрине, кескін-кейпі күн нұрмен жайнар еді, ал тұла бойын 
көктем шуағы жайлар еді дегенде жай сөйлемдер бір-біріне мағыналары қайшы 
əрекеттерді баяндап тұрған жоқ, жарыса, қатар болган екі түрлі жайды білдіріп тұр.

жүктеу/скачать 1.02 Mb.

Достарыңызбен бөлісу: