Арпалыс (Волоколамск тас жолы)

303 
Менің батальонымды тамақтандыру жӛнінде бұйрық беріңіз. Сіздің 
полктің азық-түлігі осында ғой. Ең болмағанда екі жүз грам-нан нан берсін. 
Бірақ штаб бастығының жәрдемшісі ӛзінің қарауына жатпайтын іске 
араласуға батпады. 
- Ең алдымен міндетті орындаңыз! Біз бәрін де жібереміз сізге. Қажет 
болса, қосымша жарлық та беріледі. 
Мен ӛзімнің болашақ кӛршілерім туралы сұрадым. 
- Сіздің оң жағыңыздағы кӛршіңіз біздің бірінші батальон болады. 
Сол жағыңыздағы кӛршіңізді кейінірек анықтаймыз. 
- Басқаша айтқанда, ешкім жоқ қой? 
- Бұл жайында хабарлаймыз. Бӛгелмей, жӛнеліңіз. 
- Онда құп болады. 
Мен атқосшымды шақырдым. Синченко аттарды әкелді. Оның 
Шабдарына дәу қап сұлы артылыпты. 
- Арбакештерден сұрап алдым, жолдас комбат, - деді Синченко 
қуанышты түрмен. Енді аттарымыз алденіп қалатын болды. 
Күрең тӛбел қапқа танауын үйірме ұмсынды. Кекілін сипаған едім, 
менің ишаратыма ден қойғандай, жануар лезде ширығып, басын кӛтеріп, 
құлағын қайшылады. Жаныма батқан күйініш сезімін арқалап, дереу атқа 
қондым да, деревняның маңында дамылдап жатқан батальонға қарай 
аяңдадым. 
2 
Ылдилаған жолмен тӛмен түсіп, қарауытқан үйлердің тұсынан ӛтіп 
бара жатқанымда, ӛзіміздің санитарлық күркелі арбаны кездестірдім. Күрең 
тартқан айдың күн сәулесінде іштері қабысып, әбден болдырған қос атты 
кӛрдім. Олар қайыршақ қашап, табан темірі жалтыраған ауыр дӛңгелектерді 
ӛрге қарай әрең тартып барады. 
Арбаның алдында әскери дәрігер Беленков ширақ адымдауда. 
Асынған планшеті мен докторлық дорбасының қайыс баулары кеудесінде 
айқасулы. Мен Беленковтың айбарлы адымына таңданып, ӛзіне іштей 
сүйсіндім. 
- Доктор, қайда кетіп барасыз? 
- Жаралыларды кӛшірмекпін, жолдас комбат. 
- Мұнымен айналысатын басқа адам табылады. Киреев бар ғой. Қайда 
ӛзі? 
Доктор күмілжіп жауап берді: 
- Артта келе жатқан шығар. 
Әлдебір себептен доктор сұлқ бола қалды. Мен дауыстап шақырдым.
- Киреев! 
Күркелі арба әлдеқашан ӛтіп кеткен. Оның соңынан жеңіл 
жараланғандар жүріп барады. Қараңғыда олардың дәкемен таңылған 
бастары, үлдірікпен байланған қолдары ағараңдайды. Бәрінің соңында әбден 

304 
шаршаған Киреев әрең ілбіп келеді. Қатты ентіккен ол маған келіп жетті. 
Енді бұл екеуі - ат жақта ұзын тура дәрігер мен ауыр денелі ентіккен 
фельдшер қатар тұр.
- Киреев, - дедім мен, осы жерге жаралыларды ӛткізіп, тылға 
кӛшіртіңіз. Қасыңызға екі санитарды ертіп алыңыз. Басқалар кейін қайтсын. 
Аттарды осы арада азықтандырып алыңыз. Ал ертең, таң қылаң берісімен, 
батальонға қайта оралыңыз. Бізді осы жолдың бойынан, кӛпірдің қасынан 
табасыз. Түсінікті ме? 
- Түсінікті… Бәрі де реттеледі, жолдас комбат. 
- Орындаңыз. 
Киреев арбаның соңынан қорбаңдай басып жӛнелді. 
- Мен ше? - деп сұрады Беленков. 
- Батальонға қайтыңыз. Бізге қорғаныс шебі кӛрсетіліп, міндетіміз 
белгіленді. Қазір сапқа тұрып, сол жаққа барамыз… 
- Бұл қалайша? Қалайша? - деп аптыға сұрады Беленков. Жолдас 
комбат, мен адамша жуынып-шайынып алсам, тым болмаса қолымды жусам 
деп едім. 
- Басқасын былай қойғанда, қолыңызды жуып алатыныңыз анық. 
Ағын жатқан бұлақ суы бар онда. 
Күтпеген жерден доктор мүсәпірси бастады: 
- Мен шаршап қалдым… Жете алмаймын… 
Ер жүрек ұстамды қалыпқа келтіру үшін оған секіру сӛйлегім де, ӛзін 
қатты жазғырғым да келді. Бірақ бұдан ӛзгеше ой да кӛкірегімде сайрайды: 
ӛз борышын абыроймен ӛтеді ғой бұл, жаралылардың зары да, саулап аққан 
қаны да ӛзін қалай мезі қылмасын, оның үстіне талай-талай операция жасап, 
жаралыларды дер кезінде алып шығып, жарақатын таңып, дертін жеңілдету 
үшін түрліше ем жасап, шаршағаны да рас. Сондықтан ақырып-жекірумен 
ғана жӛнге салуға болмайды. Мен жалма-жан аттан түстім.
- Доктор, мына Күрең тӛбелге мініңіз. Мен жаяу барайын. Тіпті, 
үзеңгіңізді ұстап жүрсем де болады. 
Біздің қазақ дәстүрінде үзеңгіні ұстап жүру - жасы үлкен кісіні 
құрметтеп, қадірлеудің белгісі, Беленков Қазақстанда туып-ӛскен, ӛзі 
Алматыда тұратын, сондықтан бұл дәстүрді жақсы біледі. Дегенмен 
ұялыңқырап: 
- Оныңыз не, оныңыз не? - деп күбірледі. 
Бірақ мен оның алдында ізетпен басымды иіп тұрғанмын. Доктор тез-
ақ кӛніп, аяғын үзеңгіге салды да, Күрең тӛбелге мініп алды. 
- Рақмет сізге, - деп үн қатты ол. 
Оның үні енді бұрынғысынша қату естілді. 
3 

305 
Бір минут ӛткеннен кейін, алыстай түскен салт аттылардың соңынан, 
Шабдардың кӛкшіл сауыры мен Күрең тӛбелдің ақ бақайынан әлі де кӛз 
жазбай келе жатқан бетімде кенеттен сампылдаған дауыс естіледі: 
- Қарашы… Батько' ғой деймін! 
Шапшаң сӛйлейтін мәнерінен Гаркушаны таныдым. Мені енді 
«батько» деп атайтын болыпты ғой бұл. Қасындағысы оған жалма-жан жауап 
қайырды: 
- Сол! Соның аты! 
Гаркушаның қасындағы кім болды екен? Даусына, сӛйлеу мәнеріне 
қарап қазақ екенін аңдадым. Соңда кім болғаны? Әлгі қазақ тағы да сӛйледі: 
- Жүр, ротаға барайық! Әйтпесе кетіп қалар! 
- Сабыр ет. Мына бір үйге кіре шығайық. Мүмкін, тағы бірдеңе ілінер. 
Мен дауыстап: 
- Гаркуша! Қасыңдағы кім? - деп сұрадым. 
Екеуінде де үн жоқ. Біреуі қатты күрсінді. Сонан соң винтовкаларын 
асынған, кәтелектерін қолына ұстаған екі жігіт мӛлиіп маған жақындады. 
Қапсағай батыр тұлғасынан Қалимолдинді тани қойдым. Қазір ол ӛзінің 
еңгезердей тұлғасын кішірейткісі, сӛйтіп, елеусіз болғысы келгендей, еңсесін 
түсіріп, мұңая қалған. Сонда да оның бойы Гаркушадан анағұрлым асып тұр. 
- Үйме-үй қыдырып жүрген кім рұқсат етті? 
Қалимолдин ұялғанынан үндемей тұр, бірақ Гаркуша айылын жия 
қойған жоқ. 
- Жолдас комбат, бәріне кінәлі қу тамақ. Бәрін де ұмыттырып жібереді 
ғой. 
- Жап аузыңды! Батальонға тайындар! Лейтенант Заев сендерді 
бетімен жіберген екен. Үй-үйді сағалап жүргендеріңді мәлімдеңдер оған. 
Мықтап тұрып сыбағаларынды берсін! 
- Жолдас комбат, мәлімдемей-ақ қоюға рұқсат етіңіз, - деп ӛтінді 
Гаркуша. - Бар тапқанымыз бір кӛтӛлек сүзбе мен ауыз жарымас картоп қана. 
Қалимолдин жасқана үн қатты: 
- Біз тек ӛз қамымызды ойлап жүрген жоқпыз. Жолдастарымызға 
апарамыз. 
- Тоқтат сӛзді! Қайқайыңдар! 
Жазадан аман құтылдық деп есептеген болса керек, Гаркуша мен 
Қалимолдин жүгіре жӛнелді. 
4 
Ұзамай мен ойпанда дамылдап жатқан батальонға барып жеттім. Ай 
сәулесінен ақшыл тартқан алаңда бас кӛтеріп отырған және сұлап жатқан 
солдаттар бықпырт. Тегінде отырғандары бірен-саран ғана: жауынгерлердің 
дені шаршап-шалдығудан бүк түскен.
Мені Рахимов қарсы алды. Оның қимылы ежелгісінше шапшаң да 
ширақ, бейне шиеленіскен ұрыс та, ұйқысыз ӛткізілген түндер де, ауыр 

306 
жорық та бұған ешқандай әсер етпеген сияқты. Құлаққа үйреншікті жарлық 
саңқ етті: 
- Встать! Смирно! 
Мен бұл жарлықты тыйған жоқпын. Бірақ жұрттың бәрі осыны күткен 
тәрізді. Арада бір минут ӛтті. Ең алдымен командирлер ұшып тұрды, онан 
соң ауыр тартып, зар қақсаған денелерін әрең қозғалтып, аһылап-үһілеген, 
тамақтарын кенеп, жӛткірінген жауынгерлер кӛтерілді. Рахимов батальонның 
тынығып жатқанын, тӛтенше оқиғалар болмағанын мәлімдеді. Мен оған 
маған берілген бұйрықты хабарлап, батальонды кӛпірдің маңына бастап 
апаруды тапсырдым. 
Рахимов ешбір аялдамастан, істің мән-жайын сұрамастан, дауыстап 
жарлық берді, ал мұның ӛзі қазір жұрттың бәріне ұнамсыз екенін мен біліп 
тұрмын: 
- Сапқа тұр! 
Әйткенмен әскери тәртіп күші әсер етпей қойған жоқ. Әлгі жарлық әр 
жерде қайталанып жатыр. Бәрінен бұрын қарлыққан дауыспен Заев 
күжілдеді: 
- Екінші рота, сапқа тұр! 
Оның барылдаған жуан даусына қосыла Дордияның сыңғырлаған, 
кӛтеріңкі даусы есітілді: 
- Бірінші рота, сапқа тұр! 
Кубаренко ӛзінің артиллеристеріне, Филимонов үшінші ротаға 
команда берді. Дауыс біткен ұласып кетті. Жауынгерлер баяулап сапқа 
тұрды. Сап түзеген солдаттар қатарының үстінде тағы да қаһарлана 
тікірейген найзалар тізбегі пайда болды. 
- Равняйтесь! 
Күптігӛй кӛңіл қайта демделді. Ұйқының шалалығына, адам тӛзбес 
дерлік аштыққа, қажығандыққа қарамастан, батальонның әлі де әлуетті, 
қатары берік әрі ұстамды екеніне кӛзім жетті. Кӛзге кӛрінбейтін, бірақ 
ешқашан да мызғымайтын әскери ар-намыс, тәртіптілік, солдаттық борышқа 
адалдық туы тӛбемізде желбіреп тұрды. 
- Рахимов, батальонды бастаңыз! - дедім мен. 
5 
Бір сағаттан кейін біз ені бірнеше адым қушық ӛзен үстінен салынған 
кӛпірге жеттік. Аспанда зымырап ұшқан бұлттар анда-санда айдың жүзін 
бүркеп қалады. Ӛзеннің жау жақтағы жағасы биіктеу, қыратқа немесе жотаға 
ұқсайды. Ӛзен жағасындағы ойпаңға қалың бұта ӛскен. Ашық алаңда пішен 
маяларының тӛбелері қарауытып кӛрінеді. Бұл ӛңірге тұс-тұстан орман 
ағаштары тӛніп тұр, тіпті Москва түбіндегі осы алқаптың топографиялық 
картасын кілең жасыл түске бояса да боларлықтай. 
Мен рота командирлерін шақыртып, қорғаныс учаскелерін кӛрсетіп 
бердім. 

307 
- Жауынгерлерді қорғаныс шебіне орналастырыңдар. Олар түгел 
ұйықтап алсын. Сақшылар қойылмасын. Бұл міндетті ӛздерің атқарыңдар. 
Рахимов сол екі арада ӛзен жанындағы сайдан штабқа орын тапты. 
Сол жерде дереу күрке орнатылды. Синченко Шабдар мен Күрең тӛбелді 
байлап қойған-ды. Осы арадағы шепке докторды жеткізген Күрең тӛбелдің 
жағдайы бізге қарағанда жақсы: Синченко таяудағы маядан әкелген шүйгін 
шӛпті жануар күрт-күрт шайнайды; тұсынан ӛтіп бара жатқанымда, ол 
танауын шүйіріп, маған қарай ұмсынды. 
Мен жануардың жұмсақ ернін мәпелей сипадым. 
Менің шағын штабым: Рахимов, Бозжанов және Тимошин күркеге 
орналасыпты. Мен оларға: 
- Нәубеттесіп, роталарды аралап шығайық, жолдастар, - дедім. 
Бозжановты бір жаққа жіберіп, ӛзім екінші рота кеткен жаққа 
жӛнелдім. Талай сыннан ӛткен, Заев басқаратын осы рота ең ұрымтал, ең 
қауіпті жерге, батальонның ӛкпе тұсындағы ашық жатқан ӛңірге жіберілген 
болатын; мұнда бізбен іргелес ешкім жоқ еді. Екінші жақта, таяқ тастам 
жердегі Быки деревнясының маңында, Хрымовтың полкімен іргелес шепте 
Филимоновтың ротасы орналасқан-ды Дордияның ротасы батальон 
қорғанысының орталық шебінде, кӛпірдің қарсы алдында бекінді. 
Мен ӛзен жағалауындағы қыратпен жүріп келе жатқанмын. Ӛзен 
бойын қуалай ӛскен бұта соның ирелеңін бейнелегендей, Кенет айдың 
кӛмескі сәулесімен бір ғажайып кӛрініс кӛз алдыма тап болды. Сырықтай 
ұзын Заев әдетте қос дӛңгелекті пулемет арбасына жегілетін мәстек боз атқа 
жайдақ мініп алған. Yзеңгісіз болғасын оның салбыраған аяқтары жерге сәл 
ғана жетпей тұр. Аттың үстінде ӛзі тіп-тік отырса да, басы иіліп, кӛкірегіне 
түскен ұйқылы Заев әрлі-берлі теңселіп келеді. Үстіндегі еңгезердей жүгін 
кӛнбістікпен кӛтерген мәстек мұздаған қатқыл шӛпті жайымен жұлып жеуде. 
Сол мезетте тұсаулы ат алдыңғы аяқтарымен бір ыршып түскен еді, 
шалқақтап барып, құлай жаздаған Заев аттың жалынан әзер ұстап қалды. Мен 
еріксіз күліп жібердім. Заев қаһарлы дауыспен: 
- Тоқта! Бұл қайсың? - деп зіркілдеді. 
- Пәлі, Заев, - дедім мен, қазір саған тамашалай қарап тұрдым. 
Мәстекті жақсы-ақ пайдаланыпсың. 
Біраз қысылып қалған Заев аттан түсіп, маған қарай жүрді. 
- Осының арқасында ғана берілмей жүрмін. Әйтпесе ұйқы меңдетіп 
барады. Жұрттың бәрі орнында, жолдас комбат… Пырылдап жатыр… 
Біз рота орналасқан шепке жақындадық. Тізбектегі солдаттар шырт 
ұйқыда. Қыбыр еткен ешкім жоқ. Егер айнала қорыл естілмеген болса, бәрін 
де ӛлі жандарға баларлық еді. 
- Ал, Семен, айтпақшы, түсінде не кӛрдің? - деп сұрадым мен. 
Күтпеген жерден Заев қарсы сұрақ қойды: 
- Сізде ақ қолғап бар ма, жолдас комбат? 
- Ақ қолғап? 
- Оның маған керегі не? 

308 
- Ал менде бар. 
Онымен не істемекшісің? 
- Берлинге сақтап жүрмін, - деп барылдады Заев. 
Жан қалтасынан су жаңа екі ақ қолғапты шығарды. 
- Қайдан алдың? 
- Волоколамскідегі военторгтан. Ешкім керек етпепті, бірақ мен сатып 
алдым. Берлинге барып кіргенімізде жұрт бізге қарап қалады ғой. Қарай кӛр 
орысты! Ақ қолғап қиіпті деседі! 
Осыны айтып, ол қарқ-қарқ күлді. Сӛзі сияқты, оның күлкісі де 
қырылдап, үздік-создық есітілді. Заев сӛзшең болып кетті.
- Керегі болады. Берлинде екі күн киіп жүремін де, лақтырып 
тастаймын. Мұны Алматыға апара қоймаймын. Жұрт мені есерсоқ деп 
атайды ғой… 
- Қолғапсыз да солай аталатының анық. 
Заев маған қарай еңкейіп, қырылдап сұрады: 
- Қалай ойлайсыз, жолдас комбат, бұл дүниеде біз әлі талай істер 
істейміз ғой, ә? 
Дәл осы сәтте біз магазиніне оқ лента салынған пулеметтің тұсынан 
ӛтіп бара жатқанбыз. Мен қапсағай Қалимолдиннің қай жерде екенін білмек 
болып, еріксіз кӛз жүгірттім. Бірақ Блоханың пулеметі қирап қалған еді ғой, 
сондықтан қазір Блоха бастаған шағын расчет түгелдей винтовкалармен 
қаруланып, Заевтың ротасындағы жай атқыштарға айналған. 
- Сенде тәртіп нашар екен, Заев. Сенің не ойлап жүргеніңді бір құдай 
білсін, әйтеуір, адамдарың бетімен кетіпті. 
- О не дегеніңіз? Менде ешкім ӛйтіп есіре қоймайды! 
- Бақылауың нашар, Есіргенде қалай. Гаркуша мен Қалимолдин саған 
мәлімдеді ме? 
- Е, олар не істепті? 
- Деревняны аралап, оны-мұны сұрап жүрген кӛрінеді. 
- Аралап жүрген бе? Қазір сыбағасын берем олардың! 
Заев тақақшыл, мен сияқты жинақылық пен ширақылықты ұнатады. 
Бірде-бір қылыққа кешірім жасамайды. Ӛзінің екі жауынгерінің бетімен 
жүргенін біліп, ол дереу ұйқтап жатқандардың арасынан кінәлілерді іздей 
бастады. 
Ұзамай біз Қалимолдинге тап болдық. Құдды мерт болған кісіге, 
қолдарын жайып жіберіп қара торы жылтыр бетін аспанға қаратып, 
шалқасынан жатыр екен.
- Қалимолдин! - деп айқайлады Заев қарлыққан дауыспен. 
Біркелкі қорылдағанынан басқа жауап болған жоқ. Заев енді еңкейіп 
тұрып, оның құлағына дауыстады: 
- Қалимолдин! 
Бұл жолы да қыбыр еткен ол жоқ, бұрынғыша қорылдай берді. 
Заев солдаттың алып тұлғасын құшақтап алып, әрең дегенде аяғынан 
тік тұрғызған еді, еңгезердей жауынгердің қас-қабағы қимылдап, кӛзін ашты. 

309 
Сол заматта қасындағы Заевты, онан соң мені кӛріп, жалбарынған пішінде 
алақанын жайып: 
- Ғапу ӛтінемін, - деп күбірледі де, қайтадан ұйқыға шомды. Заявка 
сүйеніп алып, аяғынан тік тұрған күйінде, бұрынғыша пысылдай берді. 
Осыны кӛріп, кешірімшілдік дегенді білмейтін менің де жүрегім жібіп кетті. 
- Жарайды, - дедім мен. - Сыбағасын ертең берерсің. 
Заев солдатын жерге түсірді, бірақ бұл жолы да ол оянған жоқ. 
6 
Екінші ротадан басқару пункті орналасқан күркеге қайта оралдым. 
Патроннан босаған жәшіктің үстінде Рахимов отыр екен.
- Ұйықтамай отырсың ба? 
- Ұйқылы-ояу отырып, тықыр есітілсе, құлағымды түремін, жолдас 
комбат. 
Жер астынан шыға келгендей, күркеде Синченко пайда болды. Менің 
айтулы атқосшым да құлағын түре ұйқтап, мені күтумен болса керек. 
- Мен тоқым тӛсеп қойдым, жолдас комбат… Шинеліңіз мынау. 
Етігіңізді шешесіз бе, жолдас комбат? 
- Жоқ. Мазамды алма. Жат. 
Мен майдандық сумкамды басыма жастанып жаттым. Заевтың ақ 
қолғабы есіме түсіп, ішімнен күлемін. Әй, Заев, Заев, есерсің-ау ӛзің! Жақын 
жердегі аттардың пішенді күтір-күтір шайнағанын бір-екі минуттай есітіп 
жаттым. Сонсын зымыраған ой алып ұшып балалық шақты, кең даланы еске 
түсірді… Сол шағымда да шайлада немесе киіз үйде осындай "күтір-күтір" 
үнді тыңдап жатып ұйқтап кететінмін. Ұзамай жанға жайлы қалың ұйқыға 
шомдым. 
Біреудің түрткенінен оянып кеттім. Күрке ішінде отқа салынған қурай 
сытырлап жануда. Күркені қаптап алған түтін бұтақтардың арасынан, іргедегі 
саңылаулардан сыртқа кетіп жатыр. Мені оятқан Рахимов екен. Оттың шала-
жансар сәулесімен бейтаныс екі адамды кӛрдім. Бірі - денесі тығыршықтай, 
егде тартқан, боржық бет капитан, екіншісі - жас лейтенант.
- Жолдас комбат, сізге келіп отыр, - деп мәлімдеді Рахимов. 
Подполковник Хрымовтың штабынан. 
- Мен басымды кӛтеріп, тоқымның үстіне отырдым. 
- Сіз батальон командирісіз бе? - деп сұрады капитан, амандаспастан. 
- Мен. 
Мынадай бейбастақтыққа қалай жол бергенсіз? Жұрттың бәрі ұйықтап 
жатыр. 
- Ұйқтағаны жақсы. Мен рұқсат еткенмін. 
- Бұл - жолсыздық… Бұл - уставты бұзғандық! Бұл - қылмыс! 
Мені осылайша сыбай берді ол. Кейін бұл капитанмен таныс-біліс 
болып кеттім. Ӛзі онша терең болмағанмен, ақ жарқын, адал офицер екен, 
бірақ біздің сол түнгі таныстығымыз ақ жарқын бола қойған жоқ. 

310 
Оның сӛгісін біраз тыңдап отырдым да, мен былай дедім: 
- Рахимов, мен жата тұрайын. Капитан тәлімін үйретіп болғанда 
оятарсың. 
- Сіз неге дӛрекі жауап бересіз? 
- Бос мылжыңды суқаным сүймейді. Сіздің жӛн-жосығыңыз мені 
жалықтырып жіберді. Айтыңызшы, ӛзіңіз кім боласыз? 
- Капитан Синицын. Полктың химиялық қызметін басқаратын. 
- Бәсе, масайрауыңыз содан екен ғой… Маған не үшін келдіңіз? 
- Сізге жүктелген міндетті анықтап, батальонның жауынгерлік 
әзірлігін тексеру үшін мені полк командирі жіберді. 
- Бар болғаны сол ма? Ал жағдай туралы, кӛршілер туралы ақпар 
қайда? 
- Мен сізге айттым гой: жағдай да, міндет те бұрынғыша. 
Осы арада мен қатты ашуға міндім. 
- Сіздің әкелгеніңіз мініп келген атыңыздың майына да татымайды. 
Командиріңізге осыны айтып беріңіз. 
Жәбірленген капитанның еріндері бұртыйын кетті. Мен ӛзімді-ӛзім 
тежей қойған жоқпын. Ӛз ротасына, ӛз полкіне жатпайтын бӛтен 
солдаттарды патронсыз, нансыз қалдыратын кейбір командирлердің 
лайықсыз, пасық әдетін айыптай бердім. 
- Сіздің командиріңіз бӛтен батальонның тагдырына, менің 
адамдарымның аш қалуына пысқырып та қарамайды! – деп ӛршелендім мен. 
- Тым болмаса патрон жіберсе етті! Ертең бізді осы жерде қойдай қырып 
тастаса да сіздің командиріңіз бүлк етпейді! 
Синицынның беті түтігіп, түнере берді. Ақырында мені тежеуге де 
әрекеттерді: 
- Үлкендер туралы сіздің бұлай деуге правоңыз жоқ… 
Мен қатты кеттім: 
- Батальонның шебінен тайып тұрыңыз! Командиріңізге айта 
барыңыз, мен ӛз міңдетімді орындаймын. Осы ӛңірде жер жастансақ та 
орындаймыз. Бұдан әрі сізбен сӛйлескім келмейді. Рахимов қонақтарды 
шығарып салыңыз! 
Қошайтыспастан, шинелімді бүркеніп, теріс қарап жатып алдым. 
Әрине, менің қатты кетуім жӛнсіз болатын. Бұдан басқаша, 
сыпайылау сӛйлескенім мақұл еді. Бірақ, амал не, менің бір кемістігім – 
ұстамсыздығым. Мұны жуып-шаюдың қажеті жоқ. Осыған орай айтарым 
мынау: егер сіз бойында бір міні жоқ, қате мен кемістік атаулыдан сау, 
мұнтаздай таза адамды іздеп таппақ болсаңыз, онда уақытыңыз зая кетеді. 
…Подполковник Хрымовтың ӛкілдері жүріп кеткенін аңғарта, ат 
тұяғының дүбірі естілгенге дейін сіркем су кӛтермей, елеуреп жаттым. Бірте-
бірте ашуым басылып, талықсып барып, қайтадан ұйқыға шомдым. 
7 

311 
Таң ата Хрымовтың полкінен бізге бір арба келді. Полктің штабы 
бірнеше жәшік патрон, екі шелек піскен ет жіберіпті. Патронды коріп, 
сүйінген болсам, етке қарап тұрып, қатты күйіндім. Бар болғаны екі шелек! 
Мұны бүкіл батальонға, бес жүз жанға қалай жеткізбекпін! 
- Синченко, - деп мен, - плащ-палатка әкеп тӛсе. Рахимов, сенің кӛзің 
таразы ғой. Бӛл, мынаны. 
Рахимов бәкісін алып, плащ-палатканың үстінде жатқан етке біраз 
қарап тұрды да, оны үнсіз бӛле бастады. Мен байланысшыларды жіберіп, 
рота қомандирлерін шақырттым. 
Ӛзгелерден бұрын Заев пен Бозжанов келді. Бүгін Бозжановтың 
түннің жартысын Заевтың қасында ӛткізгенін, оның сақшысы болып, 
ұйықтап алуына мүмкіндік бергенін мен білемін. 
Келгендер ӛздерінің үлесіне тиетін бірнеше кесек етке түңіле қарасты.
- Заев, - дедім мен, - сенің бүкіл ротаңа тиетіні мынау. 
- Ротағу? Бәрін бір ӛзім жеп қоярмын. 
Мен зекіріп тастадым: 
- Есерленбе! Жауынгерлерге үлестіріп бер де, комбатта бұдан басқа 
түк жоқ екенін түсіндір. Плащ-палатканың үстіндегі етті Рахимовтың қалай 
бӛлгенін айтып бер. Барып адамдарыңды оят! Таң бозарып қалды! Қимылда! 
Жерді тереңірек қазып, бекініңдер. Патронға адам жібер. Қызыл шеке болар 
шақ жақын. 
- Құп, жолдас комбат. Қызыл шеке боламыз, - деп барылдады Заев. 
Мен басымды шайқадым; есерленуін қарашы ӛзінің. Лейтенант Заев 
үшін бүгінгі күннің содырлы, сойқанды күн боларын кім білген?! 

жүктеу/скачать 3.49 Mb.

Достарыңызбен бөлісу: