Ақтөбе облысы, Темір ауданы Шұбарқұдық гимназиясының
Сыныбы: 11 Сабақтың тақырыбы
жүктеу/скачать 132.71 Kb.
|
| Сыныбы: 11
Сабақтың тақырыбы: Карл Линнейдің эволюциялық ілімі Сабақтың мақсаты: 1. Оқушыларды К. Линнейдің эволюциялық ілім негіздерімен таныстыру. 2. Тіршіліктің жалпы заңдылықтары және даму тарихы туралы дүние танымын арттыру. 3. Оқушыларды адамгершілікке тәрбиелеу. Сабақтың типі: Жаңа білім беру. Сабақтың түрі: Лекция. Сабақтың пәнаралық байланысы: Тарих. әдебиет. Сабақтың әдісі: Сұрақ жауап, баяндау, Көрнекілік: Оқулық, плакаттар, мультимедиялық подиум. Сабақтың барысы: І. Ұйымдастыру бөлімі. ІІ. Үй тапсырмасын сұрау. ІІІ. Жаңа сабақты түсіндіру. ІV. Жаңа сабақты бекіту V. Үйге тапсырма беру. VI. Оқушыларды бағалау І. Амандасу, оқушыларды түгелдеу, сабақ мақсатымен танысу. ІІ. Үй тапсырмасын сұрау: 1. Эволюция қандай ұғым? Анықтамасын беріңдер. 2. Қайта өркендеу дәуірі қай ғасырда дамыды, оған қандай жағдайлар себеп болды? 3. Жаратылыстану зерттеушісі, философ Аристотельді неліктен жануартану ғылымының негізін қалаушы дейміз? 4. Теофраст өсімдіктерді зерттегенде қандай жақтарына мән берді? 5. Аристотельдің жаратылыстану ғылымына сіңірген еңбектерін мысалмен талдап дәлелдеңдер. ІІІ. Жаңа сабақты түсіндіру. К. Линней өсімдіктер мен жануарларды топтастырып, ең алғашқы жүйеленім ғылымының негізін салды. К. Линнейдін жаратылыстанушы болуына өзі оқып жүрген Лунд қаласындағы Университеттің профессоры Стобеустің үйіндегі мұражайы әсер етті. Линнейді мұражайдағы кептірілген өсімдіктер, құстардың тұлыбы, ұлулардың бақалшақтары, минералдардың жинақтамалары қатты қызықтырған. Бос уақытында өзі де қаланы аралап, өсімдіктерді теріп әкеліп, әрқайсысын талдап, кептірумен айналысқан. Ерінбей жасаған еңбегі организмдердің ең алғашқы жүйесін құруға кеп септігін тигізді. Өсімдіктерді жіктеу үшін құрылысы жағынан ұқсас дараларды, түрді негізге алды. Өсімдіктердің 8000 - нан астам, жануарлардың 4200 - ден астам түрлерін анықтады. Ұқсас түрлерді туысқа, ұқсас туыстарды отрядқа, отрядтарды класқа біріктірді, К. Линнейдің жүйесіндегі ең ірі жүйелік топ — класс, ең төменгісі — түр деп аталды. Барлық өсімдіктерді аталығы мен аналығының санына қарай 24 класқа бөлді. Гүл бөлімдеріне күлте, тозанқап, аталық жіпшесі, шірнелік, аналық жатыны, аналық аузы, гүлтабаны, гүлсағағы, гүлсерігі атауларын енгізді. Өсімдіктің түрін латын тілінде қосарлы атау тізімін (бинарлы номенклатура) (туысы мен түрі) ұсынды. К. Линней жануарлар дүниесін қанайналым және тыныс алу мүшелерінің құрылысына қарай 6 класқа жіктеді: 1) сүтқоректілер; 2) құстар; 3) амфибиялар; 4) балықтар; 5) бунақденелілер; 6) құрттар. Карл Линней (1707 — 1778) - организмдерді алғаш рет топтастырып жүйеге келтірген швед ғалымы, жаратылыстанушы. Өсімдіктер мен жануарларды класқа, отрядқа, туысқа, түрге бөлуді де бірінші болып ұсынған. Биологияға 1000 - ға жуық терминдерді енгізген. Жүйелеуде өсімдіктер мен жануарларды латын тілінде түрі мен туысын білдіретін қос атпен атауды ұсынды. «Табиғат жүйесі" атты еңбегі өте құнды болғандықтан 12 рет басылып шыққан Сүтқоректілерді 17 отрядқа бөлді. Сүтқоректілер класын сүт бездеріне қарап жүйелегендіктен жұмыртқа салушы сүтқоректілер (эхидна, уйректұмсық), ескекаяқтылар, киттәрізділер осы класқа жатқызылды. К. Линнейдің жүйесі "жасанды жүйе" болды, себебі өсімдіктердің туыстық жағы ескерілмеді. Тек ұқсастығы, аталығы мен аналығының санына ғана көңіл аударғандықтан бір - біріне ұқсамайтын өсімдіктер бір топқа жатқызылды. Сәбіз бен зығырдың аталықтарының саны бесеу болғандықтан бір тұқымдасқа біріктірді. Шын мәнінде, екеуі екі түрлі туысқа жатады (сәбіз — шатыргүлділерге, зығыр — зығыр тұқымдасына). Құстарды тұмсықтарының ұқсастығына, пішініне қарай жүйелегендіктен тауық пен түйеқұс бір отрядқа топтастырылды. Ал негізінде тауықтар — қырлы төссүйектілер, түйеқұстар — қырсыз төссүйектілер тобына жатады. Жіберген кемшіліктеріне қарамастан К. Линней органикалық дүниенің дамуына жаңалықтар қосып, ен алғашқы жүйені құрды. К. Линней өзіне дейінгі ғалымдардың өсімдіктерді қалай жүйелегендеріне талдау жасады. Олардың өсімдік атауларының бас әрпінің ретіне, гүл күлтесінің пішініне, тұқым санына, пайда - зиянына қарай жүйелегенін байқады. Сондықтан ол ғалымдардың бұрынғы жүйесіне ұқсамайтын ерекше жүйе жасады. Туыс пен түрдің қос атауы бүгінгі күнге дейін ғылымда кеңінен қолданылуда. Өзі жүйелеген сүтқоректілердің 17 отрядының ішінен жыртқыштар мен приматтар отрядтарының толық сипаттамасын жазды. Адамды адам тектес маймылдармен қатар приматтар отрядына орналастыруы көрегендігін білдіреді. Сондықтан К. Линней өсімдіктер мен жануарларды жүйелеудің алғаш негізін салған ғалым болып саналады. ІV. Жаңа сабақты бекіту. 1. К. Линней жүйесінде ең жоғары жүйелік және ең кіші жүйелік топ деп нені алды? 2. Өсімдіктер мен жануарларды қос атпен атау дегенді қалай түсінесіңдер? Талдап көрсетіңдер. 3. К. Линней жануарлар дүниесін қандай белгілеріне қарап топтастырды, неше класқа бөлді? V. Үйге тапсырма беру. Үйге §6 К. Линней жүйесінің "жасанды" екендігіне көз жеткізіңдер. Кластар---Жануарң К. Линней жүйесі бой. жіктелуі ---Жануарң қазіргі жүйе бой. жіктелуі 1. Сүткоректілер 2. Кұстар 3, Амфибиялар 4. Балықтар 5. Жәндіктер 6. Құрттар VI. Оқушыларды бағалау Сау болыңдар. Сабақ аяқталды. Сыныбы: 11 Cабақтытың тақырыбы: Ж. Б. Ламарктің эволюциялық ілімі Сабақтың мақсаты: 1. Оқушыларды Ж. Б. Ламарктің эволюциялық ілімдерімен таныстыру. 2. Тіршіліктің жалпы заңдылықтары және даму тарихы туралы дүние танымын дамыту. 3. Оқушыларды адамгершілікке, еңбекқорлыққа тәрбиелеу. Сабақтың типі: Аралас сабақ Сабақтың түрі: Лекция. Сабақтың пәнаралық байланысы: Тарих, әдебиет. Сабақтың әдісі: Сұрақ - жауап, баяндау. Көрнектілігі: оқулық, тақта, интерактивті тақта, плакат. Сабақтың барысы: І. Ұйымдастыру бөлімі. ІІ. Үй тапсырмасын сұрау. ІІІ. Жаңа сабақты түсіндіру. ІҮ. Жаңа сабақты бекіту V. Үйге тапсырма беру. VІ. Оқушыларды бағалау. І. Амандасу, оқушыларды түгелдеу, сабақ мақсатымен танысу. ІІ. Үй тапсырмасын сұрау. 1. Гүл бөлімдеріне қандай атауларды енгізді? Талдап көрсетіңдер. 2. К. Линнейдің жүйесін неге "жасанды жүйе" деп атайды? Дәлелдеп мысал келтіріңдер. 3. Жүйелерде К. Линнейдің жіберген кемшіліктері қандай? 4. К. Линнейдің ғылымға қосқан жаңалықтарын талдап, қысқаша хабарлама жазыңдар. 5. Популяцияның өзгеруіне әсер ететін жағдайларды атаңдар. 6. Өзгергіштік дегеніміз не, ол нешеге бөлінеді? Айқын емес өзгергіштікке мысал келтіріңдер. 7. Популяцияның бір - бірінен айырмашылығы неге байланысты? 8. Айқын өзгергіштіктің айқын емес өзгергіштіктен қандай айырмашылығы бар? 10. Айқын өзгергіштіктің тұқым қуаламайтынын мысалмен дәлелдеңдер. Микроэволюция қандай ұғым, бұл термин биологияға қай жылы енген? 11. Жазда табиғаттағы бір өсімдіктің бойында кездесетін жапырақ пішіндеріне, мөлшеріне, гүлдерінің түсіне, күлтелерінің санына назар аударыңдар, айқын өзгергіштік болатынына көз жеткізіңдер. IIІ. Жаңа сабақты түсіндіру. XVII ғасырда микроскоптың ашылуы, оның түрлі биологиялық зерттеулерге қолданыла бастауы, көптеген ғалымдардың тірі табиғатқа деген көзқарасын өзгертіп, ой - өрісін дамытты. Эмбриология мен палеонтология өз алдына ғылым болып қалыптасты. Француз ғалымы Жан Батист Ламарк биологияда Дарвинге дейінгі органикалық дүниенің дамуы туралы ғылыми теорияның негізін салды. Ж. Б. Ламарктің эволюциялық теориясының артықшылығы: нақты деректерге сүйеніп, өсімдіктер мен жануарлардың құрылысын тереңірек зерттеуінде. "Зоология философиясы" (1809 ж.) деген еңбегінде органикалық дүниенің өзгеретіндігін көптеген мысалдармен дәлелдеп берді, Ж. Б. Ламарк жануарларды жүйелеу жұмыстарымен де айналысты. Ұқсастық белгілеріне қарап, омыртқасыздар және омыртқалылар деп бөліп, 6 сатыға, 14 класқа топтастырды. I саты — кірпікшелі кебісшелер мен полиптер. II саты — сәулелілер мен құрттар. III саты — жәндіктер (насекомдар) мен өрмекшітектестер. IV саты — шаянтектестер мен ұлулар (былқылдақденелілер). V саты — балықтар мен бауырымен жорғалаушылар. VI саты — құстар мен сүтқоректілер. Жан Батист Ламарк (1744 — 1829) — алғашқы эволюциялық теориянын негізін қалаушы француз жаратылыстанушысы. Организмдердің бейімделушілік қасиетін сыртқы орта жағдайымен байланыстыра зерттеді. Бұл эволюциялык. теориянын дамуына қосқан зор үлесі болып есептеледі. Ғылымға "биология" терминін алғаш енгізген ғалым. "Француз флорасы", "Зоология философиясы" және т. б. ірі еңбектер жазған Омыртқасыздарды 10 класқа бөлді. 1. Кірпікшелі кебісшелер. 6. Өрмекшітектестер. 2. Полиптер. 7. Шаянтектестер. 3. Сәулелілер. 8. Қылтандылар. 4. Құрттар. 9. Мұртаяқтылар. 5. Буынаяқтылар. 10. Ұлулар(былқылдақденелілер). Шаянтектестер мен өрмекшітектестер қазіргі кезге дейін сақталып, класс ретінде оқытылуда. Ұлулар (былқылдақденелілер) мен қылтанды кұрттар типке біріктірілді. Осылайша Ламарк жіктеудегі табиғи жүйенің негізін қалады. Ламарк: "Тіршілік өте қарапайым тірі денеден пайда болады. Қарапайымнан күрделіге, төменгі сатыдан жоғары сатыға қарай дамиды және бұл кұбылыс өте баяу жүреді", — деп көрсетті. Ламарктің эволюциялық идеялары көптеген деректермен дәлелденгендіктен эволюциялық теорияға айналды. Ламарк жаңа түрдің пайда болуында эволюциянын негізгі факторы — сыртқы орта жағдайы мен уақыт екендігін ұсынды. Сыртқы орта жағдайы, әсіресе жер бетіндегі гидрогеологиялық жағдайдың ауысуы мен климаттың өзгеруіне байланысты болатындығын атап көрсетті. Дегенмен организмдердің өзгеру себептерін, эволюцияның қозғаушы күшін дұрыс түсіндіре алмады. Ламарк эволюциянын негізгі факторы — сыртқы орта жағдайына неғұрлым көбірек жаттыққан мүшелердің өзгеретіндігі, ал жаттықпаған мүшелердің өзгермейтіндігі деп есептеді. Өзгермеген мүшелер қалады немесе кішірейіп, жойылып кетеді деп оған бірнеше мысалдар келтірген. Мысалы, а) жираф мойнының ұзын болуы: оның арғы тегінің құнарсыз топырақты жерде мекендеп, ағаш жапырағымен коректену үшін мойнын биікке жиі созуына байланысты; ә) жыланның жорғалап қозғалуы: денесінің ұдайы созылуына қарай аяғы пайдасыз болғандықтан арғы тегінде аяқ болса да жаттықпаудың әсерінен жойылған. Ламарк — көп әрі белсенді қимылдаған мүшелерде қан ағысы күшейіп, ондай мүше жақсы өседі және тұқым қуалайды деп түсіндірді. ІҮ. Жаңа сабақты бекіту. Ж. Б. Ламарктің іліміне берілген баға мен жіберген кемшіліктері Ж. Б. Ламарктің іліміне берілген баға Ж. Б. Ламарктің кемшіліктері V. Үйге тапсырма: § 7 ҮІ. Оқушыларды бағалау Сау болыңдар. Сабақ аяқталды. жүктеу/скачать 132.71 Kb. Достарыңызбен бөлісу:
|