Атты халықаралық Ғылыми-əдістемелік конференцияның материалдары
Пошаев М.Д., Казиханов Б.М
жүктеу/скачать 6.73 Mb. Pdf көрінісі
|
- Бұл бет үшін навигация:
- ҚАРСЫЛЫҚ ЖАСАУДЫ ЖІКТЕУ ЖƏНЕ ОНЫ БЕЙТАРАПТАНДЫРУ МƏСЕЛЕЛЕРІ
| Пошаев М.Д., Казиханов Б.М.
(Қазақстан Республикасы, Алматы қ., ҚР ҰҚК Академиясы) ПОЛИГРАФТЫҚ ТЕКСЕРУ ҮДЕРІСІНЕ ПСИХОФИЗИОЛОГИЯЛЫҚ ҚАРСЫЛЫҚ ЖАСАУДЫ ЖІКТЕУ ЖƏНЕ ОНЫ БЕЙТАРАПТАНДЫРУ МƏСЕЛЕЛЕРІ Қазіргі таңда еліміздің барлық дерлік мемлекеттік органдар мен коммерциялық ұйымдарда қызметкерлер мен үміткерлерге, сондай-ақ басқа да қызметтік жағдайларда полиграфологиялық тексерулерді өткізу табысты қолданылып келе жатқаны мəлім. Осы бағытта бірнеше ондаған жылдар бойы полиграфологиялық тестілеу əдістерін қолдану жəне оны жетілдіру жұмыстары аясында сенімді де нақты технологиялар мен əдістер қалыптасып та үлгерді. Дейтұрғанмен, полиграфты қолдану жəне зерттеулер нəтижелерінің шынайылығы туралы сөз қозғалса «Полиграфты алдау мүмкін бе?» деген логикалық тұрғыдағы сұрақ жиі туындайтыны сөзсіз. Осы риторикалық сипаттағы сұраққа жауап бермес бұрын, полиграфологиялық тексерулер барысында зерделенушінің тарапынан жасалынатын қарсы əрекет жасау мəселесіне тоқтала кеткен жөн. Өйткені, статистикалық мəліметтерге сүйенер болсақ, қазіргі таңда тескеруден өтуші қылмысқа күдікті тұлғалардың 100 пайызы, ал қатысты жоқ тұлғалардың 60 пайызына дейін полиграфпен тексеру барысында өздерінің психофизиологиялық көрсеткіштерін өзгертуге тырысып бағатындығы анықталған. Олай болса, полиграфта тексеруге деген сұраныстың қаншалықты сұранысқа ие болып, оған деген талаптардың артқандығын ескеретін болсақ, соншалықты аталған тексерулерге қарсы əрекет жасау фактілерінің де арта түскендігі бұлтартпайтын факт ретінде қарастыруымызға болады [1]. Дегенмен де полиграфологиялық тексерулерге қарсы əрекет жасау қазіргі заманғы полиграфологтар үшін мүлдем күтпеген құбылыс болды деп те айтуға келмейді. Полиграфология мəселелеріне арналған шетел əдебиеттеріне шолулар көрсеткендей, полиграфологиялық тексерулерге қарсы əрекет жасау мəселелері полиграфологияның отаны саналатын АҚШ мемлекетінде 90-шы жылдары өзекті бола түскен. Қарсы əрекет жасаудың 340 мемлекет қауіпсіздігіне келтірер залалының нақты масштабын сезіну жəне оған дер кезінде қарсы қимыл жасау қажеттігі 1997 жылы АҚШ Орталық барлау басқармасына қызметке тұрғысы келген кандидаттардың бірінің тарапынан қарсы əрекет жасау жағдайы əшкереленіп, ресми мойындалғаннан соң барып туындады [2]. Осы тұрғыда, қарсы əрекет жасауды айқындау жəне оны бейтараптандыру мəселелеріне арналған əлемдік ғылыми зерттеулер тəжірибесіне сүйене отырып келесі түрлері мен формалары анықталған. Атап айтқанда, полиграфологиялық зерттеу іс-шараларының тəжірибесі мен осы бағыттағы зерттеу жұмыстарын жүргізген əлемдік теорияға сүйенсек, қарсы əрекет жасау жасырын (бүркеме) немесе ашық сипатта болуы ықтимал. Ашық түрде саналы қарсы əрекет жасау тым қарапайым болғандықтан оның маман үшін қарсы əрекетті анықтау бойынша қосымша амалдар қолданудың жəне кəсіби біліктілігі деңгейінің қомақты дəрежесінің қажеттілігі жоқ. Ал жасырын (бүркеме) қарсы əрекет жасауды анықтау үшін маманның, керісінше, білікті болуы аса маңызды. Бұл сайып келгенде полиграфолог маманнан жаңа білім мен дағдыны талап етеді [3]. Əрі қарай, қарсы əрекет ету формаларын олардың дайындық сипаты жəне дайындалу сапасына қарай бөліп қарастырдық. Яғни, дайындық сипаты бойынша төмендегідей жіктеледі: - өздігінен – тексерілуші тұлғаның тестке қарсы əрекет жасау əрекеті тікелей тест барысында немесе оның біршама алдында жоспарлануы негізінде тиісті арнайы дайындықтан өтуге мүмкіндігінің аз болу факторлары бойынша; - жоспарланған – тестілеуге қарсы əрекет жасау тексерілуші тұлғамен алдын-ала жоспарланған жəне оны жүзеге асыру үшін біршама күш-жігер жұмсап дайындықтан өткендер. Сондай-ақ, дайындалу сапасына қарай: - аңғалдау жəне қарабайыр – тексерілуші тұлға тестілеу процесінің қалай жүргізіліп жатқанынан бейхабар жəне полиграфолог маманның жұмысына əралуан жəне бейберекет жолдармен кедергі келтіруге тырысып бағу; жүктеу/скачать 6.73 Mb. Достарыңызбен бөлісу:
|