Атты халықаралық Ғылыми-əдістемелік конференцияның материалдары
жүктеу/скачать 6.73 Mb. Pdf көрінісі
|
|
Жасұзақова С.М., Тоқсанбаева Н.Қ. (Қазақстан Республикасы, Алматы қ., Əл-Фараби атындағы Қазақ ұлттық университеті) ТƏРБИЕЛЕУ СТИЛЬДЕРІНІҢ ЖАСӨСПІРІМДЕРДІҢ БОЙЫНДАҒЫ МІНЕЗ- ҚҰЛЫҚ АКЦЕНТУАЦИЯСЫНЫҢ КӨРІНУІНЕ ƏСЕРІ Тəрбиелеу стилінің жасөспірімнің мінез-құлқының дисгармониясына əсері қазіргі таңда аса маңызды мəселелердің бірі. Мектеп мұғалімдері мінез-құлық дисгармониясы бар жасөспірімдер жыл сайын көбейіп келетіндігін жəне олармен жұмыс істеудің аса күрделі екендігін атап өтті. Отбасы тəрбиесі жасөспірімнің мінез-құлық дисгармониясына əсері мəселесі əрқашан психологтардың қызығушылықтарын тудырып отырды. Бұл тақырыпқа көптеген теориялық зерттеулер жəне монографиялар арналған (Р. Бэрон, А. Бандура, А.Е. Личко, Э.Г. Эйденмиллер и т.б.). Баланың мінез-құлқының қалыптасуына отбасындағы өмір атмосферасы үлкен əсерін тигізеді. Отбасы жағдайы, немен айналсатыны, материалдық жағдай, ата-ананың білім деңгейі белгілі бір деңгейде баланың өмірлік жолын қалыптастырады. Ата-аналар жеткіншекке мақсатты бағытталған тəрбиемен əсер етеді, бұл баланың өмір сүру салтының қалыптасуын, өзін қалай ұстауды үйретуді қамтамасыз етеді [1, 153 б ] . Жеткіншек шақта мінез-құлық қырларының асқынуы басталады. Осы кезеңдегі аса маңызды қырлары – өз бетімен болуға тырысу, өзінің физикалық жəне рухани өсуін саналы түрде сезіну болып табылады. Осындай кезде ата-аналарға өсіп келе жатқан жеткіншекке деген өз қарым-қатынасын жəне тəрбиелеу стилін өзгерту қажет болады. Ата-ананың педагогикалық мəдениетінің жетіспеуі, олардың тұлғалық ерекшеліктері, отбасының құндылық бағдары ата-ана мен жеткіншектердің өзара қарым-қатынасының қалыптасуында маңызды рөл атқаруы мүмкін [2, 192 б ], . Отандық психологияда акцентуация типі мен дұрыс емес тəрбиелеу стилінің өзара байланысын отбасы тəрбиелеу стилі позициясынан қарастырады. Отбасы стилін зерттеумен А.Е.Личко, К.Леонгард, В.В.Юстицкий, Э.Г.Эйдемиллер айналысқан. А.Е.Личко баланы дұрыс емес тəрбиелеудің 6 стилін бөліп көрсеткен жəне бұл тəрбиелеу стильдерінің жеткіншектің бойында көрінуі мүмкін акцентуацияға əсерін айтқан. 1) Гипопротекция 2) Басыңқы гиперпротекция 3) Еркін гиперпротекция 4) Эмоционалды шеттету 5) Қатал қарым-қатынас шарттары 6) Жоғарғы моральді жауапкершілік [3, 390 б ] А.Е. Личконың анықтаған тəрбиелеу стилдері мен жасөспірімнің бойында акцентуациялық мінез-құлықтың көрінуінің қысқаша анализі 1 кестеде көрсетілген. 49 Кесте 1 - А.Е. Личконың анықтаған тəрбиелеу стилдері мен жасөспірімнің бойында акцентуациялық мінез-құлықтың көрінуі № А.Е.Личко бойынша дұрыс емес тəрбиелеу стилдері Акцентуация типтері 1 Гипопротекция Комформды жəне тұрақсыз тип Ата-ана тарапынан қамқордың жетіспеуі себебінен тез əр түрлі асоциалды топтарға кіріп кетеді,өз өмірлерін жағымсыз өмір салтымен құртады. Ол отбасында қанағаттандырылмаған қажеттіліктерді сырттан іздейді, еліктегіш болады. 2 Басыңқы гиперпротекция Психоастеникалық, сенситивті жəне астеноневротикалық типтер Жасөспірімнің өз бетімен жұмыс істеу қабілеті дамымайды, қоршаған ортада өзін сенімді ұстай алмайды, шешім қабылдауға қиналады жəне өзінің құқықтарын қорғай алмайтын күйге жетеді 3 Еркін гиперпротекция Истероидты тип Жасөспірімде эгоцентризм басым болады, яғни ол əрқашан қоршаған ортаның назарында болуды қалап отырады. Баланы өз еркімен жіберу ақырында оның кризистік ситуацияға түсуіне алып келеді, бала өз-өзіне сенімсіз болады. 4 Эмоционалды шеттету Гипертимді жəне эмилептоидты жасөспірімдер өз бетімен болуға жəне ата-анасынан бостандық алуға талпынады, оппозиция реакциясын көрсете бастайды: ұрлық жасау, алкогольға қызығушылық, демонстративті суицидке əрекет жасау жəне т.б. 5 Қатал қарым-қатынас шарттары Эпилептоидты жəне комформды Жасөспірім сенімсіз, ұялшақ болады. Бойында дұшпандылық жəне ашу сезімдері жиі пайда болып тұрады. 6 Жоғарғы моральді жауапкершілік Тұрақсыз, лабильді, истероидты Бала қорқақ, обсессивті-фобиялық неврозға бейім, психопатиялық дамуға соқтыруы мүмкін А.Е.Личко бөлген акцентуация типтеріндегі отбасылық тəрбиенің, əр акцентуация типіндегі жасөспірімнің ата-ана тарапынан көрсетілген əрекеттеріне реакциясын талдауға болады. Гиперпротекция стилімен тəрбиелеу эмансипация реакциясынының кенеттен күшеюіне алып келеді. Ата-ана жасөспірімнің эмансипациялық ниеттеріне, олардың ойынша адекватты түрде əрекет етеді, яғни, бақылауды күшейтеді, катал қарым-қатынаста болады, оларды тыңдауын талап етеді. Бұндай тəрбиелеу – баланың бойындағы эмансипация реакциясының күшеюіне алып келеді, нəтижесінде жасөспірім мен ата-ана арасында конфликт туындайды. Конфликттің туындауына алып келетін қосымша себептер ұсақ-түйек заттар, ата- анадан келетін бақылау, нұсқау, ақыл айту болып табылады. Гипертимді жеткіншектердің бойында бұндай жүріс-тұрыстық реакциялар жеткілікті түрде айқын көрінеді. жүктеу/скачать 6.73 Mb. Достарыңызбен бөлісу:
|