Атты халықаралық Ғылыми-əдістемелік конференцияның материалдары

145 
Юсупова З.Н. 
 (Қазақстан Республикасы, Қызылорда қ.,
Қызылорда "Болашақ" университеті) 
 
БОЛАШАҚ ПЕДАГОГ-ПСИХОЛОГТАРДЫҢ КƏСІБИ ҚҰЗЫРЕТТІЛІГІН 
ДАМЫТУ 
Қазіргі жаңартылған білім беру жағдайында педагог-психологтың кəсіби құзыреттілігін 
дамытуды зерттеу өзекті мəселелердің бірі болып табылады. Кəсіби құзыреттілікті дамыту 
жоо-да кəсіби оқыту үдерісінде жүреді. Болашақ маман жеке жəне кəсіби жоспарда əр түрлі 
білімді, іскерліктер мен дағдыларды меңгереді, сондай-ақ қабілеттерін жетілдіреді. Осы 
орайда, болашақ маманның білімі, іскерлігі мен дағдыларының жиынтығы ретінде алға 
шығатын кəсіби құзыреттіліктерін дамытуға психологиялық-педагогикалық жағдай құру 
өзекті болып табылады.
Мемлекет басшысы Қасым-Жомарт Тоқаевтың "Халық бірлігі жəне жүйелі реформалар 
– ел өркендеуінің берік негізі» атты Қазақстан халқына Жолдауындағы сапалы білім беру 
бағытында «Қазіргі жаһандық өзгерістер кезеңінде түлектің білімі еңбек нарығына шыққанға 
дейін-ақ жеткіліксіз болып қалуы əбден мүмкін. Сондықтан, құзырлы министрліктің алдында 
оқу бағдарламаларын жаңа жағдайға бейімдеу міндеті тұр. Бұл – кезек күттірмейтін шаруа», -
деп көрсетілген. Осы жолдауда жоғары оқу орындары мамандардың сапалы даярлануына 
жауап беруге міндетті екендігі көрсетілген [1]. Сондықтан болашақ мамандардың кəсіби 
құзыреттілігін дамытудың заманауи психологияолық-педагогикалық жолдарын айқындау 
міндеті алға шығады.
Құзыреттілік мəселесі педагогика жəне психология ғылымының зерттеу нысанына 
айналғалы бері, көптеген ғалымдар бұл бағытта өз еңбектерін ұсынды. Солардың бірі 
қазақстандық ғалымдар Қ.С. Құдайбергенова [2], Б.Т. Кенжебеков [3], болашақ мамандардың 
кəсіби құзыреттілігін дамыту жолдарын қарастырды.
Болашақ кəсіби мамандардың жоо-да оқып жүргенде кəсіби құзыреттіліктері дамуы үшін 
бірқатар төмендегідей жалпы жəне кəсіби компоненттер игеруі керек: 
- қоршаған əлемді, үдерісті жəне қызмет нəтижесін тұтас қабылдауды қалыптастыру; 
- оңтайлы шешімдер қабылдау технологияларын, түрлі өзгерістерге бейімделу 
дағдыларын меңгеру; 
- қызметтегі жүйелік тəсіл мəдениетін меңгеру, тұрақты жүйелерді құрастыру 
қағидаларын меңгеру жəне т. б. 
Болашақ маманның кəсіби даму үдерісіне В.А. Сластенин бойынша ішкі өзара 
əрекеттесу (жеке) сипаттамалары жəне маманның жағымды даму əлеуетінің пайда болуына 
ықпал ететін сыртқы факторлар (əлеуметтік орта факторлары) əсер етеді. Жоо-да кəсіби білім 
беру барысында дамудың ішкі жағдайлары жасалады. Білім беру өзінің мазмұнымен əр түрлі 
оқу пəндері шеңберінде бірнеше рет білім алушы үшін белгілі бір идеалдарды қояды, маманға 
оларды ұғынуға, бағалауға жəне кəсіби қызметте қолдануға бағыттайды [4]. 
Жоғары білім беру жүйесінде болашақ педагог-психологтарды даярлау үдерісі кəсіби 
маңызды қасиеттердің қажетті деңгейіне ие. Оның ішінде кəсіби жəне жеке өзін-өзі жетілдіру 
траекториясын жобалау қабілеті бар болашақ маманның кəсіби құзыреттілігін, бəсекеге 
қабілеттілігі мен кəсібилігін қалыптастыруға бағытталуы керек. 
Жоғары оқу орнын бітіру педагог-психолог үшін оқуды аяқтауды жəне оның кəсіби 
құзыреттілігінің жоғары деңгейіне жетуін білдірмейді. Педагог-психологтың кəсіби қызметі 
дербес құбылыс ретінде жан-жақты талдауды талап етеді. Бұл педагог-психолог қызметінің 
басқа түрлерімен, күнделікті қарым-қатынаспен, жеке дамуымен жəне жиынтық жұмыс 
нəтижелерімен тығыз байланысты. 
Кəсіби қызмет үдерісінде кəсіби құзыреттілікті дамыту көптеген факторларға 
байланысты, олардың ішінде, біздің ойымызша, маңыздылары төмендегідей: 
- педагог-психологтың кəсіби ұстанымы; 

146 
- кəсіби қызметтің жеке стилі; 
- əкімшілікпен жəне педагогикалық ұжыммен өзара əрекеттесуі; 
- мектептің өзінде де, одан тыс жерлерде де біліктілікті арттыру мүмкіндігі; 
- маманның өзінің кəсіби білімін, іскерлігін, дағдыларын жетілдіруге мотиві. 
Педагог-психолог құзыреттілігі шеңберіндегі кəсіби ұстаным-бұл тұтас психикалық 
білім, нақты көзқарастар мен бағдарларды, жеке қалаулар мен ішкі жəне қоршаған тəжірибені, 
шындық пен перспективаларды бағалау жүйесін, сондай-ақ таңдалған жұмыста жүзеге 
асырылатын (іске асырылмайтын, ішінара жүзеге асырылатын) жеке талаптарды қамтитын 
қатынастардың тұрақты жүйесін көрсетеді. 
Педагог-психологтың кəсіби ұстанымын қарастырудың маңыздылығы оның өзін-өзі 
анықтауы, өзінің кəсіби жəне жеке тұжырымдамасын қабылдауы жəне іске асыру тəсілін 
білдіретіндігімен анықталады. Мұның аясында педагог-психологтың қызметі құрылады жəне 
кəсіби құзыреттілігі дамиды. 
Ғалым Р.В. Овчарованың пікірінше, мектептегі педагог-психологтың кəсіби ұстанымы, 
бір жағынан қатынастардың тиімділігі мен функционалдығынан болса, екінші жағынан 
нормативтік құжаттар арқылы көрінеді, тиімділігі мен функционалдылығы көптеген 
себептерге, соның ішінде келесі мəселелерді шешуге байланысты [5]: 
-қандай да бір шешімдер қабылдау кезінде педагог-психолог өкілеттілігінің шекарасы 
айқындала ма?; 
- педагог-психолог директорға жəне мектеп əкімшілігінің басқа өкілдеріне көмек жəне 
кеңес алу үшін жүгіне алатын жағдайлар анықталды ма?; 
-педагог-психологтың қызметін бақылау нысандары, ағымдағы есептілік мерзімдері 
келісілген бе?; 
-білім беру үдерісіне қатысушылар үшін педагог-психолог ұсынымдарының міндеттілік 
дəрежесі айқындалған ба?. 
Педагог-психологтың мəртебесін нығайту стратегиясы ретінде ғалым И.В. Дубровина 
психологиялық-педагогикалық кеңестің нəтижелері бойынша бірлескен кездесулердің таза 
ақпараттық немесе есептік сипатынан аулақ болуды ұсынады [6]. Бұл ең алдымен, мектепте 
болып жатқан оқиғаларға, мектептің тұтас педагогикалық жүйе ретінде даму үдерісіне жаңа 
көзқараспен қарау, оны басқаруды тиімдірек жəне негізді ету мүмкіндігі. Ғалым М.Р. 
Битянованың шығармаларында осы ұстанымдар мен өзара əрекеттесу модельдерін олардың 
мектептегі педагог-психолог мəртебесіне əсері тұрғысынан неғұрлым толық талдау берілген 
[7]. 
Педагогикалық мəселенің жалпылау деңгейіне қарамастан, оны шешудің толық циклі 
"ойлау — əрекет ету —ойлау" үштігіне дейін төмендейді жəне педагогикалық іс-əрекеттің 
компоненттерімен, оларға қолайлы дағдылармен сəйкес келеді [8]. Нəтижесінде педагог-
психологтың кəсіби құзыреттілік моделі оның теориялық жəне практикалық дайындығының 
бірлігі ретінде ұсынылуы мүмкін. Мұнда педагогикалық дағдылар төрт топқа біріктірілген. 
1. Əлеуметтенудің объективті үдерісінің мазмұнын оқыту мен тəрбиелеудің нақты 
міндеттеріне "аударуға" байланысты педагогикалық міндеттерді қою мүмкіндігі: жаңа білімді 
белсенді игеруге дайындық деңгейін анықтау, педагогикалық əсерді көрсету жəне осы негізде 
команда мен жеке оқушылардың дамуын жобалау мақсатында жеке тұлға мен ұжымды 
зерттеу; білім беру, оқыту жəне дамыту міндеттерінің кешенін бөлу, оларды нақтылау жəне 
басым міндеттерді анықтау. 
2. Педагогикалық өзара əрекеттесу тəсілдерін бағдарламалау қабілеті логикалық 
аяқталған педагогикалық жүйені құруға жəне қозғалысқа келтіруге мүмкіндік береді: білім 
берудің тəрбиелік жəне дамыту міндеттерін кешенді жоспарлау; білім беру үдерісінің 
мазмұны негізделген ақылға қонымды таңдау; оны ұйымдастырудың формаларын, əдістері 
мен құралдарын оңтайлы таңдау. 
3. Педагогикалық іс-əрекеттерді орындау білігі тəрбие мен оқытудың компоненттері мен 
факторлары арасындағы өзара байланысты бөліп, белгілеуді, оларды іс-əрекетке келтіруді: 
білім беру үдерісін жүзеге асырудың қажетті жағдайларын (материалдық, моральдық-

147 
психологиялық, ұйымдастырушылық, гигиеналық жəне т.б.) жасауды; оқушының оны 
объектіден педагогикалық үдерістің субъектісіне айналдыратын қызметін дамытуды; 
бірлескен іс-əрекетті ұйымдастыру жəне дамытуды; мектептің қоршаған ортамен байланысын 
қамтамасыз етуді, сыртқы бағдарламаланбайтын əсерлерді реттеуді қамтиды. 
4. Педагогикалық міндетті шешу үдерісі мен нəтижелерін зерделеу білігі педагогикалық 
қызметтің қорытындыларын есепке алуды жəне бағалауды талап етеді: педагогикалық 
үдерістің барысын жəне педагогтің іс-əрекетін өзіндік талдау; үстем жəне бағынышты 
педагогикалық міндеттердің жаңа кешенін анықтау. 
Педагог-психологтың кəсіби ұстанымы оның қызметінің жиынтық детерминанты 
болып табылады. Егер педагог-психологтың жалпы бағыты əлеуметтік маңызды 
құндылықтарға негізделсе, кəсіби қызмет саласы өмірлік маңызды басымдық ретінде танылса 
жəне қабылданса, ал егер практикалық іс-əрекеттер қазіргі заманғы кəсіби мəдениеттің, 
заманауи психология мен технологияның ең жақсы дəстүрлері мен өнімді инновацияларының 
көрінісі болса, онда психологтың негізгі мүдделері мен білім беру ортасы субъектілерінің 
маңызды мүдделері осы ұстанымға бағытталған. Тиісінше, кəсіби ұстаным педагог-
психологтың кəсіби құзыреттілігін дамытуды ынталандырады. 
Педагог-психологтың кəсіби құзыреттілігін дамыту көбінесе оның ішкі ұстанымымен 
анықталады. Сондықтан педагог-психологтың кəсіби құзыреттілігін дамытуда кəсіби өзін-өзі 
дамыту маңызды болып табылады. 
Педагог-психологтың жеке дамуы оның кəсіби құзыреттілігін табысты дамытудың кепілі 
болып табылады, мұнда кəсіби маңызды жеке қасиеттер ерекше мəнге ие болады. Кəсіби 
құзыреттіліктің дамуы, демек, оның кəсіби қызметінің тиімділігі педагог-психологтың жеке, 
өмірлік, кəсіби ұстанымына, кəсіби құндылықтарға байланысты. 
Педагог-психологтың кəсіби құзыреттілігінің мазмұны біліктілік сипаттамасымен 
анықталады. Бұл кəсіби білімнің, дағдылардың ғылыми негізделген құрамын көрсететін 
педагог-психолог құзыреттілігінің нормативтік моделі болып табылады. Кəсіби құзыреттілікті 
басқа жеке формациялардан шартты түрде бөле отырып, біз білімді игеру (ақпараттық қорды 
жинақтау) өз алдына мақсат емес, "əрекеттегі білімді" қалыптастырудың қажетті шарты, яғни 
кəсіби дайындықтың басты критерийі болып табылады. 
Қорытындылай келе, педагог-психологтың кəсіби құзыреттілігі ұғымы тұлғаның тұтас 
құрылымында оның теориялық жəне практикалық дайындығының бірлігін білдіріп, оның 
кəсібилігін сипаттайды. Сондықтан болашақ педагог-психологтардың кəсіби құзыреттілігін 
дамытудың психологиялық-педаогикалық жағдайын анықтау маңызды мəселелердің бірі 
болып табылады.
Əдебиет 
1. Қасым-Жомарт Тоқаев "Халық бірлігі жəне жүйелі реформалар – ел өркендеуінің берік негізі» атты 
Қазақстан халқына Жолдауы. -Астана, 01.09. 2021 ж. 
2. Құдайбергенова К.С. Құзылылық білім сапасының критерийі: əдіснамасы жəне ғылыми-теориялық 
негізі.- Алматы, 2008.- 327 б. 
3. Кенжебеков Б.Т. Формирование профессиональной компетентности будущих специалистов в системе 
высшей школы: дис... док.пед. наук: 13.00.01.-2005.-405 с. 
4. Педагогика. Учеб. пособие для студ. высш. пед. учеб. заведений /В.А. Сластенин, И.Ф. Исаев, Е.Н. 
Шиянов; под ред. В.А. Сластенина. - М.: Издательский центр "Академия", 2013. - 576 с.
5. Овчарова Р.В., Духновский С.В. Гармония и дисгармония межличностных отношений субъектов 
образовательного процесса. Курган: Изд-во Курганского гос. ун-та, 2012. - 277 с. 
6. Дубровина И.В.
Психологическое благополучие школьников в системе современного образования: 
учебное пособие. СПб.: Нестор-История, 2016. - 180 с.
7. Битянова М.Р. рганизация психологической работы в школе. — М.: Совершенство, 1998. — 298 с. 
8. Байденко В.И. Компетентностный подход к проектированию государственных образовательных 
стандартов высшего профессионального образования (методологические и методические вопросы): Метод. 
пособие. М., 2005.- 285 с. 

жүктеу/скачать 6.73 Mb.

Достарыңызбен бөлісу: