«Қазақ журналистикасының тарихы» пәні бойынша

1.Қ. Àòàáàåâ Қàçàқ áàñïàñөзi. Қàçàқñòàí òàðèõûíûң äåðåê көзi.(1870 – 1918) À.,2000.

2.Қ.Àëëàáåðãåí. қàçàқ æóðíàëèñòèêàñûíû» òàðèõû.

3. Ү.Субханбердина “Дала уалаяты ”газеті А.,1988,1991,1992,1994,1996.

4. Х.Бекхожин Очерки истории казахской журналистики.А.,1991.

5. Шафиро Ш Очерки по истории Алаш – Орды.А.,1994.

1933 – 1936 жылдары Өлкелік партия комитеті республикалық газеттердің редакторларын іскер, тәжірибелі кадрлармен нығайтып отырды. Қазақстан Өлкелік партия комитеті 1934 жылы маусымда белгілі жазушы,публицист Ғабит Мүсіреповты “С.Қ – ның”редакторы етіп бекітті.Осы жылдары саясат және эканомика тақырыптарына мақала жазып жүрген Сақтаған Бәйішев еді.Ол “ Социалистік Қазақстанның”редакторы болды.

1937 жылы Қазақстанда 267,оның ішінде 137 газет қазақ тілінде шығарылды.Олардың тиражы 660 мыңға жуық дана болады.Бұрынғы жылдардың қайсымен болса да көп,жалпы тиражы 5,3 милл. Аса дана болып, 408 түрлі кітап басылып шықты.

Радио хабарын дамыту жедел дамыды. 1937 жылдың көктемінде республикада 307 радиоторабы,57 мың радиоқабылдағыш жұмыс істеп тұрды.

1937 жылы 5 – 12 мамырда Қазақстан Коммунистік партиясының бірінші съезінде Орталық Комитетті сайлады. “Социалистік Қазақстан” мен “ Казахстанская правда” Қазақстан Комитетінің органы болды.

Қазақстан Компартиясы бірінші съезінің шешімдерін орындауға коммунистер мен барлық еңбекшілерді жұмылдыра отырып, республика баспасөз,коммунистік партияның тарихы мен теориясын оқып үйрену “ұлт кадрларын даярла және оларды идеялық,саяси жағынан тәрбиелеу тақырыптарына баса көңіл аударылды.

Қазақстан Коммунистік партиясының ІІ съезіне (1938 шілде) дейін республика баспасөзі едәуір дами түсті.Қазақстан Компартиясының І съезінен кейінгі уақытта жаңадан 4облыстық,және 16 аудандық газет пайда болды.Бұрынғы 9 журнал енді 13 ке жетті. Газеттердің тиражы 300 мың данаға жетті.

Үшінші бес жылдықта Қазақстанда өнеркәсібін өркендетуге алға қойған басты міндеттер – Балқаш мыс балқыту,және Текелі полиметалл комбинаттарының құылысын салып бітіру,сонымен қатар Қарсақбай,Риддер комбинаттарын,тағы кейбір кәсіп орындар кеңейту болды.

Баспасөз үшінші бесжылдық атындағы социолистік жарысты бүкіл халықтық қозғалысқа айналдыру мақсатында түрлі жанрлар мен тәсілдерді қолданды.

Мерзімді баспасөзде республиканың 20 жылдық тарихында қолы жеткен табыстары ойдағыдай насихатталды.Газеттер беттерінде “Еңбек тәртібін нығайтайық”, “Қыдырымпаздыққа салынып,жұмыс уақытын босқа өткізушілер болмасын” деген айдар мен кәсіпорындар мен мекемелерден түскен хаттар мен хабарлар жиі басылып тұрды.

Мерзімді баспасөз ән басқа басылымдар сан және сапа жағынан да өсе барді.Ұы Отан соғысы қарсаңында республикада жалпы тиражы 1 милл. Дана болып негізінен қазақ және орыс тілінде 322 газет шығарылды. Тоғыз республикалық, 28 облыстьқ және 193 аудандық газет шығып тұрды.

Қазақстанда мәдени революцияның екінші және үшінші бесжылдықтар тұсындағы маңызды міндеттерінің бірі ересектер арасындағы сауатсыздық пен шала сауаттылықты жою жұмысын аяқтап шығу еді.

Ересектер мектеп мұғалімдеріне методикалық көмек беру үшін “Ауыл мұғалімі” журналының бетінде жарияланған мақалалар мен республикалық,облыстық,ауданның газеттерде берілген арнаулы беттердің үстіне онмыңдаған тиражбен республикалық “Төте жол”газеті шығарылып тұрды.

1934 жылы 15 қаңтарда Қазақтың Мемлекеттік университеті ашылды.Бұл сол жылдарғы Қазақстандағы жоғарғы он үшінші оқу орны болды.Оларда 4266 жас жігіттер мен қыздар оқыды.Қазақ университетінің ашылуын қазақ халқының мәдени өміріндегі тарихи оқиға деп бағалап,газет бұл күнді халықтық мереке деп атап өтті.

Отызыншы жылдардың орта шенінде қазақ тілінде газет,журнлдар,кітаптар мен оқулықтардың көп шығарылуы,жергілікті мектептерде сабақтың ана тілінде жүргізілуі қазақ тілі мен әдебиет мәселелерін кең зеттеу жұмыстарын кезекке қойды.

Екінші бесжылдықта Қазақстанның баспасөзі де дамыды. 267 газет шығып тұрды. Оның 137 сі қазақ тілінде еді.Баспаөз әдебиет пен өнер мәселелеріне үлкен көңіл бөліп отырды.Осы кезеңде халықтың тек материалдықталаптары ғана емес,рхани талаптары да өсті.Соған байланысты әдебиет пен өнердің және баспасөздің де ролі арта түсті.

Қазақ АССР Орталық Атқару комитеті халық тілегін орындай отырып,1928 жылы латын алфовитін мемлекеттік “алфовит” деп жариялады. 1929 жылдан бастап өлкелік газет шағын хабар ,заметкаларды латын әрпімен бастырып шығарып,газет оқушыларын жаңа алфовитке үйретті.Газет, журнал, баспалар 1930 жылы жаңа алфовитке тегіс көшірілді.

Бұл латын алфовиті 1940 жылға дейін қолданылды.1940 жылы орыс алфовитіне көшу мәселесі қаралды.

1. “Ауыл тілі” газетінің мақсаты.

2. Мақалалары.

3. С.Сейфулиннің газеттегі мақалалары.

1.Қ. Àòàáàåâ Қàçàқ áàñïàñөзi. Қàçàқñòàí òàðèõûíûң äåðåê көзi.(1870 – 1918) À.,2000.

2.Қ.Àëëàáåðãåí. қàçàқ æóðíàëèñòèêàñûíû» òàðèõû.

3. Ү.Субханбердина “Дала уалаяты ”газеті А.,1988,1991,1992,1994,1996.

4. Х.Бекхожин Очерки истории казахской журналистики.А.,1991.

5. Шафиро Ш Очерки по истории Алаш – Орды.А.,1994.

Газеттің 1926 жылғы 27 шілдеде шыққан бірінші нөмірінде жарияланған « Оқушыларымызға » деген бас мақаласында « ауыл тілінің » программасы белгіленді. « Бұл газет –деп жазды редакция, Қазақстан аймағындағы қазақ бұқарасының басын қосып, мұң-мұқтадын шешетін орталық ордасы болады ». Бұл газетте шаруан көтеру, партия кеңес құрыластарын жөндеу, ел ішіндегі түрлі жолсыздықтары жою жолдары көрсетілді. Бұл газет ауыл бұқарасын тәрбиелеп, бүкіл дүниедегі, қала берді айналасындағы болып жатқан оқиғалармен таныстырады.

Осыдан кейін газет ауылды одан әрі советтендіру үшін әлеуметтік шараушылық әкімшілік тереториялық және саясат жөніндегі бір қыдыру шараларды жүзеге асыру туралы өлкелік V партия конференциясы көрсеткен міндеттерді түсіндірді.

1927 жылғы советтер сайлауы қарсаңында «Кедей кеңесті қолыңы ал» ! – деген арнаулы бас мақала беріп газет сайлауда советке жалшы,кедей,орташалардың өкілдері өтуін,байлар мен атқа мінерлердің сайлау еркі жойылуының,олардың ебін тауып советке өтіп кетуіне жол берілмейін ескертті.

«Ауыл тілі» газеті көтерген мәселелері : оқу, денсаулық,әйел теңдігін қорғау, советтердің,қосшылардың жұмысын жақсарту, коператив, кедей жалшылардың қозғалысын өрлету болып табылады.

«Ауыл тілі»газеті осы мәселелердің бәрін жазып отырда. Өлкелік қосшы одағының 1927 жылы майда өткізілген тұңғыш съезінде Ораз Жандосов қазіргі екі міндет, негізгі екі ұранымыз бар, - ол ауылды советтендіру және жерді бөліп беру деді.

Бұл газеттке С.Сейфулин, І.Жансүгіров,С.Мұқанов,Б.Майлин,Жақан Сыздықов,Қалмахан Әбдіқадіров,Аманғали Сегізбаев сияқты көрнекті жазушылар мен журналистер белсене қатысты. Олар халыққа түсінікті тілде қара сөзбен де өлеңмен де,әңгіме,очерк,сықақ,фельетон,жазып, ескіні сөгіп,жақсыны дәріптеді. Партия мен үкіметтің игі шараларын насихаттап,жүзеге асыруға үндеді.

«Ауыл тілі»газеті ауылды Советтендіру күресінде өзіне жүктелген міндеттерін абыроймен орындап, 1929 жылы 12 - ақпанда 5 (129) нөмірінен кейін өзінің шығуын тоқтатты.

1. Жұмысшы газетінің мақсаты.

2. Шығарушылары.

4. 
   бөлімдері
   

1.Қ. Àòàáàåâ Қàçàқ áàñïàñөзi. Қàçàқñòàí òàðèõûíûң äåðåê көзi.(1870 – 1918) À.,2000.

2.Қ.Àëëàáåðãåí. қàçàқ æóðíàëèñòèêàñûíû» òàðèõû.

3. Ү.Субханбердина “Дала уалаяты ”газеті А.,1988,1991,1992,1994,1996.

4. Х.Бекхожин Очерки истории казахской журналистики.А.,1991.

5. Шафиро Ш Очерки по истории Алаш – Орды.А.,1994.

“Жұмысшы”газеті еңбекшілердің қамын ойлап,оларға шын жөн сілтеуші,кеңесші болуды мақсат етті.Адамдардың ұжымдық еңбекке бірігуіне,партия қатарына өтуіне көп көңіл бөлді.Жергілікті жерлерде кәсіподақ еңбек шарттаының орныдалуын қадағалап кеңес орындарының жұмысына көиектеседі.

Газет қазақ жұмысшыларынң санасын оятып,білм көтеру мақсатымен “Сұрау-жауаптар”бөлімін шты.Онда жұмысшылардың білгісі келегн жайларына жауап түсінік беріп отырды.Кәсіпшілер одағы деген не,оған мүше блу жайы қалай екенін үнемі насихаттап отырады.

“Жұмысшы” газеті өзінің бірінші бетіндегі шетелдердегі жұмысшылар қозғалысын,екінші бетінде жергілікті жерлердегі жұмысшылардың ісін,жай-күйін баяндады.Үшінші беттегі “Хабар-ошар”бөлімінде Кеңес елінде болып жатқан жаңалықтарды үзбей жазып отырды.Ал “Денсаулық жайы”деген бөлімінде газе түрлі урулар.одан сақтану,оны емдеу жолдары жөнінде консультациялар ұйымдастырды.Газеттің бір үлкен бөлім – “Жастар тұрмысынан”деп аталады.

“Жұмысшы” газеті орыс,қазақ жұмысшыларының арасында достық қатынас орнату үшін белсене күрес жүргізді.

“Жұмысшы”газеті 1930 жылға дейін шығып тұрды.Бұл уақыттың ішінде ол бұрын өнеркәсібі блмаған Қазақсатнда жаңа өнеркәсіп салаларының көптеп ашылуына,онда қазақжұмысшылары санынң көбеюіне байланысты олардың мәдени-білім дәрежесінің өсуіне ат салысты.Республикамызда маман жұмысшы кадрларын даярлауға қолғабыс етті.

1. 1905 жылдағы Россиядағы революциядағы өрлеу.

2. 1937 жыл және қазақ зиялылары.

3. “Арай”, “Өркен” басылымдарының мақалалары.

1.Қ. Àòàáàåâ Қàçàқ áàñïàñөзi. Қàçàқñòàí òàðèõûíûң äåðåê көзi.(1870 – 1918) À.,2000.

2.Қ.Àëëàáåðãåí. қàçàқ æóðíàëèñòèêàñûíû» òàðèõû.

3. Ү.Субханбердина “Дала уалаяты ”газеті А.,1988,1991,1992,1994,1996.

4. Х.Бекхожин Очерки истории казахской журналистики.А.,1991.

5. Шафиро Ш Очерки по истории Алаш – Орды.А.,1994.

Сондықтан да патша бұндай наразлық көрсете бастағандарды барынша мұқатып біржолата тұралатып тастауға ұмтылды.Ал,кеңес дәуірінде бұлардың патша заманындағы азаттық үшін күресін орысқа қарсы күрес деп түсінушілер,бұларды ұлтшылдар,байлар деп кінә тағушылар пайда болды.Оның үстіне ревалюцияға дейін интилигент болғандар сол заманның рухани уымен уланғандар болып табылады,бұлар енді пролетариат туы асында жинала алмайды,жаңа өмірді жырлай алмайды деген асығыс,ешбір ғылыми нгеізсіз тұжырымдар жасалады.Ақыры соңында оларға әртүрлі жала жабылып контрревалюциялық ұйым құруға қатысты деген айыптар тағылды.Сол отызыншы жылдардың басында-ақ орамалдың кейбіреуі атылып кетті,басқалары ұзақ мерзімдерге жер аударылды.Бұл айдаудан әупірімдеп аман қалғандар 1937 жылдың қанды ақпаны мәңгіге жұтты.

Қазір осы «тарих ақтаңдақтары»күн сайын анықталып,сол бір ауыр кесапатты жылдардағы халқымыздың аяулы ұлдары мен қыздарының қилы тағдырлары жан-жақты зерттелу үстінде.

Осы орайда белгілі ақын,қоғам қайраткерлері Олжас Сүлейменовтің қысқаша түйінді сөзін келтірудің артықтығы жоқ болар: «Біз жазықсыз жапа шеккен данышпандарымыздың мұраларын өмірге қайтара бастадық және бұларды «шолақ белсенділер»не үшін,ненің жоқтауы үшін құрбандыққа шалып еді деп ойлана бастадық.

Біздің таризымыздан цензураның қара бояуының астында қалған тарихымыздан күштеп айырды.Таланттарын қыршынынан қия отырып,халықты да ойлау қабілетінен айырды:өйткені,ойланбайтындар мен ойлана алмайтындарды басқару оңай ғой.Бүгінгі күні біздер өзімізді Шәкәрім,Ахмет,Жүсіпбек,Мағжан,Міржақыптардың орнына қоя отырып ойлануға,өткенімізді осылайша еске түсіруге ұмтылып отырмыз.

Біз ешкімге ешнәрсе қарыз емес екенімізді түсіне бастадық.Біз шығысы мен шығынға аз ұшыраған жоқпыз.Оның үстіне азаптаған,тозған,талан-таражыға түскен өз жерімізде өмір сүру үшін де аз шығындалған жоқпыз.

Мәсеен,осы уақытқа дейін «коллективтендіру-ауыл шаруашылын социолисттік жолмен қайта құрудың классикалық үлгісі»-деген Сталиннің асыра сітлтеушілік пікіріне,жарты ғасырдан астам уақыт бойы ешкім күман келтіруге қорыты,оны тек марапаттаумен келдік.Рас,коллективтендірудің мәнін жоққа шығару дұрыс болмас еді,колхоз құрылысы-ауыл шаруашылығы экономикасы негіздерінің бірі блоды.Оған дау жоқ.

Бірақ,коллективтендіру ісі Қазақстанда қалай өтті,барлық мәселе осында.Шолақ саясатшы Голощекиннің «кіші Октябрь»саясаты тек алмен күн көріп отырған қазақтың алдымен байларына,онан соң орташаларына,ең соңында астық екпейтін малшыға асытқ салығын салып,астық тауып бере алмағандарының малын тартып алып,өздерін шұбырынды ьлуға,қаңғып кетуге мәжбүр етті.Сөйтіп,1933 жылы 40 миллион малдан 5 миллион ғана қалған,1929 жылы қазақстанда 1233000 диқан шаруашылығы болса,1936 жылы 565000 шаруашылық қалған.

Тарихтың «ақтаңдақ»беттері туралы ең алғаш болып осы «Қазақ әдебиеті»газетінің 1988 жылғы 6 ақпаны күнгі нөмірінде-халқымыздың тарихы мен тіліне,мәдениеті мен әдебиетінің тағдырына байланысты жиі-жиі проблемалық мақаларларымен көрініп жүрген белгілі жазушы Б.Нұржекеевтің «Шындықты бүкпей айтсақ»деген мақаласы жарияланды.Одан соң бастаманы «Арай»журналы мен «Өркен»газеттері жалғастырып,бұрын халық жауы аталып келген Косарев,Бухарин жайлы материалды орыс тілінен аударып басып,өздері де осы тақырыпқа байланысты көлемді интервью,очерк,мақалаларды жариялай бастады.

Еліміздің социализм ыдырап,тәуелсіздік алғанымызға 5 жыл толса да шаруаның егіні де,малы да күннің райына,қыстың қабағна қарайды.Біздер кеңес өкіметі тұсында да,қазір де сонау коллективтендіру жылдарынан да,қазір де сонау коллективтендіру жылдарынан бері колхоз-совхоздардың,ұжымшардардың,жалпы саны мақтан етіп жалған ақпарларға арқа сүйеп келегнімізді жасырмауға тиіспіз.Өйткені,әу бастан-ақ стализм халыққа қызмет ететін идеяны емес,керісінше,халықты өз идеясынң құлы ететін,қоғамға жаппай күйзеліс тударыатын идеяны уағыздағанан шошынып,мұндай саясатқа разы еместігін байқатқан көзі ашық,көкірегі ояу,еліне басшы болар азаматардан құтылудың қалай болғанда да олардың көзін жоюдың амалын ойлады.

Бірін-бірі даттауға жомарт қазақ бірін-бірі ақтауға сараң болатны несі...Сұрақ көп.Бәрі де бәрімізді ойландыратн сұрақ....

17 Лекция
(1 сағат)
²àçຠæóðíàëèñòèêàñû 1933-45 æûëäàð àðàñûíäà.

Жоспары :
1.²àçàºñòàí ¼ëêåëiê ïàðòèÿ êîìèòåòiíi» ºàóëûñû.

2.”Ñîöèîëèñòiê ²àçàºñòàííû»” ìàºñàòû.

3. 1933 – 36 æûëäàðäà¹û êàäð ì¸ñåëåñi.

4.Àë¹àøºû áåñ æûëäûºòû» ºîðûòûíäûñû.

5.Ìåìëåêåòòi» Àëôîâèòiíi» ¼çãåðóiíi» áàñïàñ¼çãå ¸ñåði.

æûëû àøûë¹àí àë¹àøºû ìåìëåêåòòiê óíèâåðñèòåòòi» ìà»ûçû.

1.Қ. Àòàáàåâ Қàçàқ áàñïàñөзi. Қàçàқñòàí òàðèõûíûң äåðåê көзi.(1870 – 1918) À.,2000.

2.Қ.Àëëàáåðãåí. қàçàқ æóðíàëèñòèêàñûíû» òàðèõû.

3. Ү.Субханбердина “Дала уалаяты ”газеті А.,1988,1991,1992,1994,1996.

4. Х.Бекхожин Очерки истории казахской журналистики.А.,1991.

5. Шафиро Ш Очерки по истории Алаш – Орды.А.,1994.

1933 – 1936 жылдары Өлкелік партия комитеті республикалық газеттердің редакторларын іскер, тәжірибелі кадрлармен нығайтып отырды. Қазақстан Өлкелік партия комитеті 1934 жылы маусымда белгілі жазушы,публицист Ғабит Мүсіреповты “С.Қ – ның”редакторы етіп бекітті.Осы жылдары саясат және эканомика тақырыптарына мақала жазып жүрген Сақтаған Бәйішев еді.Ол “ Социалистік Қазақстанның”редакторы болды.

1937 жылы Қазақстанда 267,оның ішінде 137 газет қазақ тілінде шығарылды.Олардың тиражы 660 мыңға жуық дана болады.Бұрынғы жылдардың қайсымен болса да көп,жалпы тиражы 5,3 милл. Аса дана болып, 408 түрлі кітап басылып шықты.

Радио хабарын дамыту жедел дамыды. 1937 жылдың көктемінде республикада 307 радиоторабы,57 мың радиоқабылдағыш жұмыс істеп тұрды.

1937 жылы 5 – 12 мамырда Қазақстан Коммунистік партиясының бірінші съезінде Орталық Комитетті сайлады. “Социалистік Қазақстан” мен “ Казахстанская правда” Қазақстан Комитетінің органы болды.

Қазақстан Компартиясы бірінші съезінің шешімдерін орындауға коммунистер мен барлық еңбекшілерді жұмылдыра отырып, республика баспасөз,коммунистік партияның тарихы мен теориясын оқып үйрену “ұлт кадрларын даярла және оларды идеялық,саяси жағынан тәрбиелеу тақырыптарына баса көңіл аударылды.

Қазақстан Коммунистік партиясының ІІ съезіне (1938 шілде) дейін республика баспасөзі едәуір дами түсті.Қазақстан Компартиясының І съезінен кейінгі уақытта жаңадан 4облыстық,және 16 аудандық газет пайда болды.Бұрынғы 9 журнал енді 13 ке жетті. Газеттердің тиражы 300 мың данаға жетті.

Үшінші бес жылдықта Қазақстанда өнеркәсібін өркендетуге алға қойған басты міндеттер – Балқаш мыс балқыту,және Текелі полиметалл комбинаттарының құылысын салып бітіру,сонымен қатар Қарсақбай,Риддер комбинаттарын,тағы кейбір кәсіп орындар кеңейту болды.

Баспасөз үшінші бесжылдық атындағы социолистік жарысты бүкіл халықтық қозғалысқа айналдыру мақсатында түрлі жанрлар мен тәсілдерді қолданды.

Мерзімді баспасөзде республиканың 20 жылдық тарихында қолы жеткен табыстары ойдағыдай насихатталды.Газеттер беттерінде “Еңбек тәртібін нығайтайық”, “Қыдырымпаздыққа салынып,жұмыс уақытын босқа өткізушілер болмасын” деген айдар мен кәсіпорындар мен мекемелерден түскен хаттар мен хабарлар жиі басылып тұрды.

Мерзімді баспасөз ән басқа басылымдар сан және сапа жағынан да өсе барді.Ұы Отан соғысы қарсаңында республикада жалпы тиражы 1 милл. Дана болып негізінен қазақ және орыс тілінде 322 газет шығарылды. Тоғыз республикалық, 28 облыстьқ және 193 аудандық газет шығып тұрды.

Қазақстанда мәдени революцияның екінші және үшінші бесжылдықтар тұсындағы маңызды міндеттерінің бірі ересектер арасындағы сауатсыздық пен шала сауаттылықты жою жұмысын аяқтап шығу еді.

Ересектер мектеп мұғалімдеріне методикалық көмек беру үшін “Ауыл мұғалімі” журналының бетінде жарияланған мақалалар мен республикалық,облыстық,ауданның газеттерде берілген арнаулы беттердің үстіне онмыңдаған тиражбен республикалық “Төте жол”газеті шығарылып тұрды.

1934 жылы 15 қаңтарда Қазақтың Мемлекеттік университеті ашылды.Бұл сол жылдарғы Қазақстандағы жоғарғы он үшінші оқу орны болды.Оларда 4266 жас жігіттер мен қыздар оқыды.Қазақ университетінің ашылуын қазақ халқының мәдени өміріндегі тарихи оқиға деп бағалап,газет бұл күнді халықтық мереке деп атап өтті.

Отызыншы жылдардың орта шенінде қазақ тілінде газет,журнлдар,кітаптар мен оқулықтардың көп шығарылуы,жергілікті мектептерде сабақтың ана тілінде жүргізілуі қазақ тілі мен әдебиет мәселелерін кең зеттеу жұмыстарын кезекке қойды.

Екінші бесжылдықта Қазақстанның баспасөзі де дамыды. 267 газет шығып тұрды. Оның 137 сі қазақ тілінде еді.Баспаөз әдебиет пен өнер мәселелеріне үлкен көңіл бөліп отырды.Осы кезеңде халықтың тек материалдықталаптары ғана емес,рхани талаптары да өсті.Соған байланысты әдебиет пен өнердің және баспасөздің де ролі арта түсті.

Қазақ АССР Орталық Атқару комитеті халық тілегін орындай отырып,1928 жылы латын алфовитін мемлекеттік “алфовит” деп жариялады. 1929 жылдан бастап өлкелік газет шағын хабар ,заметкаларды латын әрпімен бастырып шығарып,газет оқушыларын жаңа алфовитке үйретті.Газет, журнал, баспалар 1930 жылы жаңа алфовитке тегіс көшірілді.

Бұл латын алфовиті 1940 жылға дейін қолданылды.1940 жылы орыс алфовитіне көшу мәселесі қаралды.

2. Обылыстық газеттің қысқартылуы.

3.Солтүстік майдан шебіндегі басылымдар.

4.Украйн майданының органы.

5.Ленинград майданның органы “Отанды қорғау”газеті.

6. “Суворвшы”2 прибалтика майданының органы.

1.Қ. Àòàáàåâ Қàçàқ áàñïàñөзi. Қàçàқñòàí òàðèõûíûң äåðåê көзi.(1870 – 1918) À.,2000.

2.Қ.Àëëàáåðãåí. қàçàқ æóðíàëèñòèêàñûíû» òàðèõû.

3. Ү.Субханбердина “Дала уалаяты ”газеті А.,1988,1991,1992,1994,1996.

4. Х.Бекхожин Очерки истории казахской журналистики.А.,1991.

5. Шафиро Ш Очерки по истории Алаш – Орды.А.,1994.

Соғыстың басталуына байланыста кеңес мемлекетінде бұқаралақ ақпарат құралдарының жұмысын ұйымдастыру ісінде елеулі өзгерістер жасалды.Атап айтқанда,ең алдымен күш пен қаржыны үнемдеу,әскери газеттердің жүйесін өрістету үшін партия салалық газеттер мен журналдардың шығарылуын уақытша тоқтатып,барлық қайрат – жігерлерін саяси басылымдардың маңдарына топтастырды. Қазақстанда 1941 жылдың шілде айынан бастап “Лениншіл жас”, “Ленинская смена”, “Пионер Казахстана”, “Октябрь балалары”, бес облыста шығатын комсомол газеттері, “Коммунист”, “Жас большевик”, “Пионер”, “Вожатыға көмекші”, “Сталин жолы”, “Нородное хозяйство Казахстана”, “Қазақстан колхоз-совхоздары”, “Литература и искусство Казахстана”, “Халық мұғалісі”, “Әдебиеғт және искусство”журналдарының шығарылуы соғыс талабына сай тоқтатылды.Енді бұл газеттер мен журналдардың міндеттерін республикалық “Социолистік Қазақстан”, “Казахстанская правда”газеттері атқаруға тиісті болды.

Аудандақ газеттер бұрынғы қалпында сақталып қана қойған жоқ,қайта өсті.Соғыстың алғашқы кезінде олардың саны 196 ға жетті.Бұл аудандық газеттірден басқа Қазақстанның ірі кәсіпорындарында 44 көп тиражды газет жарық көрді.Сөйтіп,соғыстың алғашқы кезеңінде республика көлемінде тарайтын 228 газеттің 126 – сы қазақ ,96-сы орыс ,үшеуі ұйғыр,екеуі өзбек және корей тілінде болды.

Соғыс басталысымен. Баспасөздің бүкіл мазмұны уақыт талабына сай “Барлығы майдан үшін ! Барлығы жеңіс үшін ! ”деген айбынды ұранға бағындырылды.

” “Отан үшін” газеті 1942 жылдың шілде айынан бастап Солтүстік батыс майданында шыға бастаған. Оның 1943 жылдың параша айына дейін 108 нөмірі жарық көреді. Газеттің алғашқы жауапты редакторы Н. Кружков. Одан кейін Д.Ускулаев болған. Олардың орынбасарлары К.Установ пен Ж.Молдағалиевтер еді. Бұл газетте С.Сейітов әдеби қызметкер міндетін атқарған.Сондай-ақ мунда А. Тоқмағамбетовтың сатиралық жанрдағы материалдары көп жарияланған.

Мәселен ,осы басылымның 1942 жылғы 26 қыркүйек күнгі 23ші нөмірінде “Қазақ жауынгерлерінің ерлігі”деген жалпы тақырыппен арнаулы бет берілген. Ондағы “Қазақтың жас батырлары”деп. аталатын бас мақалада:”Бостандық сүйгіш қуатты қазақ халқының таңдаулы ұлдары неміс қарақшыларымен күресте батырлық пен батылдық, ерлік пен жүректіліктің тамаша үлгілерін көрсетіп жүр. Олар Отан үшін , гүл жайнаған Қазақстан үшін жаумен аянбай алысуда” деп. қазақ жстарының маандағы ерлік іс қимылдарын ашып көрсеткен.

Сндай ақ “Отан үшін”газетінің “Жолдасым үшін кек ал! ”деген жалпы тақырыппен шығарылған екінші бір арнаулы нөмірінде : “Фашистер барлық ұлттардың:орыс пен қазақтың да,өзбек пен украйнныңда,қырғыз,белорусьтың да қас жауы.Фашистер ұлт мәдениетін,ата-бабамыздщың ғасырлар бойы еңбкпен жасағанын түк қоймай құртпақ...” деп. ашына жазды.

Келесі басылым “Қызыл армия”деп. аталады.Бұл газеттің тарихы төрт Украйна майданының таратылуына байланысты басталады.Сөйтіп бұл майдан таратыфлғаннан соң жоғарыда сөз еткен “Сталин туы” газеті қызметкерлері 1 Белорусь майданының қарамағына жіберіледі.Оларға жаңа майданда қазақ тілінде жаңа газеть шығару міндеті жүктеледі.Міне 1 Белорусь майджанының оргены “Қызыл армия”газеті осындай оқиғаларға орай 1944 жылдың параша айының төртінші жұлдызынан бастап өмірге келгүен. Ол “Неміс окупанттарына өлім “ дегн ұранмен аптасына екі рет шығып тұрған.Жауапты редакторы И.С.Потопов,оның орынбасары Үміт Балқашев болған.

Ал “Отанды қорғау”газеті болспа,Ленінград майданының органы болып есептеледі.Бір өкініштісі бұл газеттің тігінділері архив қорларында толық сақталмаған.1944 жылдың 3 қаңтарынан бастап , қазан айының соңына дейін “Отанды қорғаудың ”84 нөмірі шыққан. Редактордың орынбасары міндетін А. Мадалиев атқарған. Зерттеуші Р.Ыдырысов өзінің “Отто жылдар шежіресі”кітабында:”Бадан бұрын 1943жылы Ленинград майданында”Отан күзетінде”деген атпен майдандық газет шыққан”,-деп жазады. Бірақ мұндай атпен шыққан газет тігінділерін біздер архивтен кездестіре алғанымыз жоқ.

“Отан қорғау”газетінің 1944 жылғы 30сәуір күнгі нөмірінде”Тарихи ұлы жеңістермен ”деген бос мақала қазақ жауынгерлерінің ерліктері жайлы мақтанышпен жазылды.

“Суворовшы”-2-Прибалтика майданының органы. Газеттің редакторы Н.Бубнов , орынбасары Т.Мұсақұлов . Мунда әр кездері Қ.Шәріпов, Қ.Сүлейменов,Ж.Жұмақановтар қызмет атқарған. Мәселен,”Суворовшының”1944 жылғы 16 желтоқсан күнгі нөмірінде “Ұрыс уставы мынаны талап етеді”деген бас мақала жарияланып, онда жауынгерлерге темірдей қатаң тәртіптің ерекшелігі, оның қажеттігі түсіндірілді.

Осы газеттің 1944 жылғы 29 наурыз күнгі санында “Қазақ халқының аманаты”атты екінші бір бас мақала жарияланған.Онда,”Отанды сүю , жауды жек көру, ерлік, батырлық халқымызға тән қасиет. Бұл ұлы бабаларымыз –С.Датод, И.Тайманов, К.Қасымов,А.Иманов сияқты боздақтардан мұра болып келеді”,-деп бүкіл қазақ халқы Отанын қорғап жүрген боздақтарынан алкен үміт күтетіндігі айтылады.