Конструкциялау тәсілін таңдау немесе негіздеу

Конструкция — мұның өзі әлде ненің құрылымы құрылуы, құрылғысы.

Киімнің құрылысына, былайша айтқанда, оның дайындалу әдісіне байланысты конструкция пішілген және пішілмеген киімдерге бөлінеді.

Қазіргі киімді жазық материалдардан және басқа да маталарынан басымырақ дайыңдайды. Осыған байланысты пішілген киімдер конструкциялары анағұрлым көбірек таралуда.

Пішілген киім конструкцияларының өзіндік құрылымы бар. Ол белгілі бір конфигурация мен өлшем детальдарынан тұрады. Олардың қосылысы аталмыш тәртіпте керекті форманы алуды қамтамасыз етеді.

Пішілмеген киімнің конструкцияларын жіптерді тоқу, талшықтарды тұту арқылы балқымадан, сондай-ақ жазық материалды адам денесіне киетін белгілі бір формадағы киімді қалыптастыру жолымен алынады. Қазіргі уақытта соңғы тәсіл мүлдем қолданылмайды десе де болады, тек ол киімнің кейбір түрінде ғана сақталады.

Пішілмей тоқылған киім өндіруінің үнемділігі, жоғары эластикалығы, денеге қонымдылығы, киюге ыңғайлылығының арқасында анағұрлым кең өріс алып отыр. Алайда бұл тәсілмен күрделі формалы киімді алу едәуір қиын. Мұның өзі пішілмеген тоқыма киімді қолдану өрісін шектейді.

Талшықты формаға келтіре шаңдату әдісімен де одан киім алып, оны одан әрі арнаулы желіммен жабыстырудың әрекеттері, сондай-ақ полихлорвинила балқымасынан киім қалыптастыру әдісі қолданылды. Әзірге мұндай киім кейбір гигиеналық зиянды қасиеттердің (ауа өткізгіштігінің төмендігінен, игироскопиялығының және басқалардың) салдарынан, күрделі формаларды алудың қиындығынан және тағы басқалардың салдарынан шектеулі қолданылып жүр, бірақ өндірістің үнемділігі мен әдісінің икемділігі жоғары болуы арқасында болашақта бұл әдістердің перспективасы кеңінен қамтамасыз етіледі.

Пішілген киім конструкциялары жазық материалды конструктивті жүйелердің негізгі детальдарына болу арқылы алынады.

Конструктивті жүйелер — олар киім детальдарының форма құруға белсене қатысатын және бәрінен бұрын сәндік жүгін арқаламайтын контурлы жүйелер. Бұл жүйелердің конфигурациясын өзгерту форманы өзгертуіне әкеп соқтырады.

Негізгі детальдарды конструктивті жүйелерге бөлу қажеттігін адамның анатомиялық дене бітімі тудырды. Сондықтан бұл жүйелер дененің бұлтиып немесе қабысыңқырап тұрған тұстарына жақын немесе бүйір тұстары көлденең тартылады. Көп ретте бөлу желке мен қол, бел, кеуде мен жауырын жүйелеріне көлденең, сондай-ақ иықтың орта тұсына, дененің кеуде мен бүйір тұстарына көлденең бағытта өтеді. Негізгі детальдардың санын бөлу жүйелерінің саны мен орналасу жағдайы анықтайды.

Негізгі детальдардың санына қарай конструкция бір және көп детальды болып бөлінеді. Неғұрлым көбірек тарағаны бірнеше детальдан тұратын пішілген киім.

Иықты киімнің, яғни дененің жоғары бөлігі тіреп тұратын киімнің негізгі детальдарына (блузалар, көйлектер және т.т.) бойлық, өңір, жең мен жаға жатады.

Бойлықтың мынадай жүйелері болады. 1-2 — орта жүйе, 2-3 — мойын ойығы жүйесі, 3-4 — иық кесіндісі жүйесі, 4-5 ойық кесіндісі жүйесі, 5-6 бүйір кесіндісі, 6-7 етек жүйесі.

Детальдардың саны мен конфигурациясы тұрақты емес, мода киім пішімінің, форма құрылымы мен беткі түрінің дене бітімі ерекшелігінің, материалдар қасиетінің, технология талаптарының және басқалардың әсеріне өзгеріп отырады.

Пішу — киімнің белгілі бір конфигурация мен өлшем детальдарына бөлінуінің тарихи қалыптасқан сипаттамасы. Бөліну сипаты бойынша киім мойын тұсында жағалы және жағасыз түрлерге бөленеді. Сөйтіп олар негізгі детальдары бар мақсатты түрде пішімді мүмкін.

Бүйір бойлықты тік жүйелеп бөлу сипатына байланысты бұйым мынадай түрге бөлінеді.

Бір пішімнің төңірегіндегі әрбір нақтылы кезең үшін конфигурация мен бөлу жүйелері орналасуының өзіндік варианттары қалыптасады.

Осындай белгілі бір кезеңге қалыптасқан бөлу варианттарын үштік варианттар деп атау қабылданды.

Келтірілген тізім киім пішудің көптеген түрін молынан қамтылмайды. Аталған түрлердің әрқайсысының кейініректе қарастыруға болатын бірнеше варианттары бар.

Детальдар саны мен конфигурацияға киім формасы белсенді түрде әсер етеді. Ол неғұрлым қарапайым болса конструкция детальдары соғұрлым аз саннан тұрады. Мысалы, тұтас тігінен пішілген көйлек бір-ақ детальдан, ал күрделі формалы көйлек ондаған және одан да көп детальдардан тұрады. Детальдар санының бұлай еселене түсуі көп ретте негізгі детальдардың конструктивті декаративті жүйелері арқылы қосымша мүшеге бөлінуінің салдарынан болады. Бұл жүйелері қосымша мүшеге бөлінуінің салдарынан болады. Бұл жүйелер қажетті форманы алуға да, оның сыртқы бетін белгілеуге де қатысады.

Конструктивті-декоративті жүйелерге бедерлі жүйелер мен қиындылар жатады. Форманы өзгертпестен бұйымның сыртқы бейнесін түрлендіре түсуге талпыныс тудыратын құрамдас бөліктерге деталдардың қосымша бөлінуі сирек кездеседі. Ондай бөлінуді декоративті деп атайды.

Бұйымдағы детальдар санын тігін материалдарының қасиеттері мен өлшемдері тудыруы ықтимал. Мәселен мұндай тігін материалының да, нағыз былғарының да шектеулі кеңдегі детальдар санын арттыруға итермелейтін бөлудің қосымша жүйелерін енгізуге мәжбүр еткізеді. Кейбір тігін материалдарында үтіктеуге, созуға, жіп жүйелерінің арасындағы бұрыш өзгерістерінің жол бермейтін қажетті кластикалық термоплатикалық қасиеттерді және басқалардың жоқтығы қосымша бөлуді енгізуге қажеттігіне мәжбүр еткізеді.

Кейде материалды үнемдеу мақсатымен немесе технологиялық ерекшеліктерге байланысты қосымша бөлулер детальдардың көзге көрінбейтін учаскелеріне енгізіледі. Бұл бөлулер барынша қондырмалардың (мысалы жаға астарына, белге және басқаларға) тууына итермелейді. Мұндай бөлулерді технологиялық деп атайды.

Аталмыш физикалық-механикалық және гигиеналық қасиеттері бар киім алу үшін қажет болған жағдайда материалдарды қосымша қабаттары қолданылады. Сөйтіп, пакеттен материал қабаттарының саны жөнінен киім бір қабатты көп қабатты және құрама қабаты болуы мүмкін, көп қабатты киім қабат саны бойынша бірыңғай детальдар мен тораптарының бөлігі басқалардан гөрі көбірек қабаттардан тұратын әртүрлі болады. Мұндай конструкциялық тұсына қарағанда өңірінде материал қабаттарының саны көбірек болатын пальтодан жиірек кездеседі.

Пакеттегі әр қабатқа киімнің түріне, белгісіне, қызметі мен формасына тұтынушының және тағы басқаларына байланысты әртүрлі материалдар пайдаланылады.

Негізгі детальдарға пайдаланылатын материалдар құрамы жөнінен бір тектес (барлық негізгі материалдар бір материалдан пішіледі) және құрама (деталдардың бір бөлігі екінші материалдан пішіледі) конструкциялы болады. Мысалы көйлектің тұтас бойы тығыз жібектен, ал жеңдері шілтерлі матадан пішіледі.

Аталмыш қасиеті бар қажетті форма мен конструкциялы киім алуы үшін киім құрайтын детальдарды әртүрлі тігістерімен өзара жалғастырылады. Олардың негізгі жалғастырушылары: қайып тігу, сирете тігу, қаби тігу, қабыстыра тігу, түйістіре тігу.

Детальдардың жиектері, төмендегі конструкциясының жиектік тігістерімен көмкеріледі. Оның ашық және жабық қиындылары бар бүгіс, көмкершеге және көмкермелі рамкаға тігу, байланыстыра тігу. Өңдеу үшін әртүрлі бедерлі тігістер қолданылады.

Детальдар жіптерге, желімдерге қыстырылады немесе қиюластырылады.

Кейбір детальдарға қосымша тығыздық пен серпінділік беру үшін бидайды негізгі детальдарға жіппен немесе желімдеу әдісімен жалғастырады. Мысалы, көйлек пен блузаның жағасына бидайды жағаның ішкі жағына желімдейді, сөйтіп детальды тығыздай түседі.
3.3. Қосымшаларды таңдау және негіздеу

Қосымша — киім детальдарының чертежін алу үшін (адам денесінің сыртқы бетінің чертеж — жазуына емес) дене өлшемдеріне үстемелеп қосылатын шама қосымша бірнеше бөліктен құралады. Олардың негізділері пакеттің толықтығына, дене динамикасына, форма жасауға және әсемдікке сәл-сәл мүмкіндігі барлар болып табылады.

Сәл мүмкіндігі бар қосымша организмнің (тыныстық, қан айналымының қозғалыстың және басқалардың) бірқалыпты қызмет етуін қамтамасыз етеді. Оның шамасы тұрақты 2 см-ге тең.

Пакет қалыңдығының қосымшасы — оның өзіндік материалдардың астар қабаттарының қалыңдығын ескеретін қосымша.

Қосымша теориялық есеп-қисабы жорамалдау арқылы жүргізіледі, киім қиған кезде белгілі бір бір қалыңдығы бар өзіндік шеңбер сақина тәрізді болады. Сыртқы және ішкі сақиналар шеңберлерінің ұзындықтары арасындағы айырмашылық өзінше пакет қалыңдығының қосымшасын көрсетеді. Іс жүзіндегі қосымша пакет қалыңдығының әр метріне 0,5 см есебімен белгіленеді.

Пакет үшін оның шамасы 1 см-ге, ал пальто үшін 1,5-2 см-ге тең етіп алынады. Қозғалыс еркіндігінің қосымшасы статистикадағы өлшемдер мен салыстырмалы түрдегі динамикалы дене өлшемдері өзгерістерінен, киім конструкциясы мен оның материалдарынан туындайтындығынан көрінеді.

Конструкциялау практикасыңда қосымшаны құрайтын алғашқы үшеудің қосындысын техникалық қосымша деп атайды.

Бұйым кеңдігі жөніндегі техникалық қосымша киімнің бірыңғай түрлері үшін бірсыдырғы тұрақты болады, сондықтан оны ескермейді. Сонымен бірге техникалық қосымша омыраудың жартылай өңір мен бойлықтың кеңдігіне және ұзындығына, бел мен тұтас өңірдің ұзындығына, жеңнің ұзындығына, ойықтың кеңдігіне беріледі.

Алдын-ала есептеудің мәні тұтасымен кеуде сызығы мен қосымшаларды ескер отырып, учаскелер (арқа, ойық және өңір) бойынша бұйым кеңдігін, жең өлшемдерін, олардың ойық өлшемдері мен байланысын анықтауда болып отыр.

Кеуде жүйесі бойынша бұйымның кеңдігі сол деңгейде максимум кеңдігі бар дене учаскелерінің қосындасы шамасымен анықталады. Ондай учаскелерге мыналар жатады: арқа жағынан — арқа кеңдігі, қол жағынан — қолдың алды-артқы диаметрі кеуде жағынан — неғұрлым томпиып тұрған кеуде бездері нүктелерінің деңгейіндегі кеуде кеңдігі

Алайда

Ш II = Ш + (С II - С I)

Киімдегі қажетті еркін қозғалыста қамтамасыз етіп, дененің аталып өтілген учаскелерінің әрқайсысының өлшемдеріне берілген форманы алу үшін П қосымшасының белгілі бір бөлігін қосады. Учаскелер бойынша П қосымшасы үлестіру бұйымының әдісін, формасы мен пішімін, оның мақсатын, тігін материалдарының қасиеттерінің және басқаларды ескере отырып белгіленеді.

Бұйымның белгіленетін чертежі үшін учаскелер бойынша П_г қосымшасын мынадай түрде үлестіру қабылданылған: арқаға 25% өңірге 15% , ойыққа 60% П_г.

Жең кеңдігін жоғары қарай (ойық астын) есептегенде ең алдымен жеңнің қажетті кеңдігін Шр.ж белгілейді. Оны қолдың және иық орамы қосымшасынан Пә.п туындата анықтайды.

Шрж = Оп.в + По.р

Содан соң жеңнің есептеу кеңдігін Шр.р былайша айтқанда ойықтың белгіленген кеңдігіне сәйкес келетін кеңдікті анықтайды. Есептеу формула бойынша орындалады.

Шр.р = 2Шпр (1 + Н) + Рс.пр - 1,8 Пв.ок + 34Н - 1,8

Табылған шаманы жеңнің қажетті кеңдігімен салыстырады, егер бұл шамалар тең болмаса, бірақ айырмасы — 0,4 см деп асып кетпесе онда одан арғы есептеулерді жеңнің есепті Шр.р кеңдігіне пайдаланады. Егер Шр.ж мен Шр.р арасындағы айырма 0,4 см-ден асып кетсе онда жеңнің кеңділігі түзетіледі. Түзетуді жеңнің кеңдігін, ойықтың кеңдігі мен теңдігін немесе жең ойығы бойыдла мата қонымының нормаларын өзгерту жолымен жүргізіледі. Мысалы, жеңнің кеңдігін — 1 см-ге өзгерту арқылы ойық кеңдігін — 4-см-ге немесе оның тереңдігі р—1 см-ге өзгертуге болады. Егер Шр.р Шр.ж-дан кем болса, онда жең ойығы бойынша матаның қолымен арттыруға болады, ал егер Шр.р Шр.ж-ден артық болса, онда қонымды кішірейту керек.

Жеңнің қажетті кеңдігін есептеу формула бойынша былай анықталады.

Шр.ж = Оп.в + По.п : Шр.ж = 30,5 + 6 = 36,5

Жеңнің есептеу кеңдігі формула бойынша былай анықталады:

Шр.р = 2 Шпр (4 + Н) + Пс.пр - 1,8 Пв.ок + 34Н - 1,8;

Шр.р = 2 • 14,1(1+0,1) + 2 - 1,8 • 0,5 + 34 • 0,1 - 1,8 = 33,72

Сонда Шр.ж > Шр.р болып шықты. Мақта-матадан тоқылып, оң жақ тығыздығының төмен болуына байланысты жең ойығы бойынша қонымда Н ойық ұзындығының әр сантиметріне есептегенде 0,85 см-ге арттыруға болады. Шр. ж мен Шр. р арасындағы айырма 0,4 см-ден асқан жоқ.

Жең чертежінің есебі мен құрылымы Шр.р — 36,8 см шамасынан жүргізіледі.

Келтірілген есептеулердің бәрі де Пг қосымшалары үшін 3 см-ден 6 см-ге дейін, Пс қосымшалары үшін 1-ден 4 см-ге дейін П_по қосымшалары үшін 4-тен 8 см-ге дейін дұрыс. Егер тіпті қосымшасы соншалық көп бұйымның немесе ойық асты жеңнің кеңдегі жеткіліксіз болған жағдайда детальдің паралель немесе конустық кеңейтуі қолданылады.
3.2. Қосымшаларды таңдау және негіздеу

Қосымшалар еркін қозғалу үшін, киімнің түріне атқаратын қызметіне оның модельі мен силуэтіне қарай тағайымдалады. Қосымша киім бөлшектерінің сызбасын алу үшін дене өлшеулеріне үстемелеп қосылатын шама, қосымша бірнеше бөлшектерден тұрады: олардың негізгілері дене толықтығына, дене динамикасына форма жасауға әсемдікке сәл мүмкіндігі бар. Оның шамасы тұрақты 2см тең.

Есепке алынбайтын қалыңдығының қосымшасы – оның өзі киімнің материалдық астар қабаттарының қалыңдығының ескертіп қосымша жалғыз және қос қабатты киім үшін (көйлек, көншек) бұл қосымша есепке алынбайды, өйткені киімнің сыртқы және ішкі сақиналар шеңберінің ұзындықтары арасындағы айырмашылық пакет қалыңдығының әр метріне 0,5см белгіленеді. Жакет үшін оның шамасы 1см – ге, ал польто үшін 1,5 – 2см тең.

Қозғалыс еркіндігінің қосымшасы статистикадағы өлшемдермен салыстырмалы түрдегі динамиканы дене өлшемдері өзгерістерімен киім кострукциясымен оның материалдарынан туындайтындығы көрінеді. Қосымшаны анықтау кезінде дене өлшемдерінің өзгерісі туралы деректер адам денесі тарапынан материал неғұрлым көбірек созылса, қосымша соғұрлым азырақ болады.

Форма жасаруға қосымша негізгі конструкциялық бөліктер бойынша киім қонымының сәндік дәрежесіне, бұйымның киіліміне өлшемі мен бойына байланысты бөлінеді. Қосымша неғұрлым аз болса, бұйым соғұрлым ыңғайлы болады.

Қосымшаларды учаскелерге үйлестіру ойық тереңдігінің ескере отырып жүргізілуі тиіс. Ол неғұрлым үлкен болса, ойықтың тереңдігіне қосылатын қосымшаның бөлігі соғұрлым үлкен болуы тиіс. Белге дейін жеткізе ойған кезде ойық кеңдігінің қосымшасы 0 – ге тең болуы керек. Ал Пг – нің барлық қосымшасы артқы бойлықпен өңірдің арасында мынадай қатынаста үлестіреді, артқы бойлық қосымшасы 60 - 65℅ және өңірге қосылатын қосымша 35 - 40℅ тұрады.

2 – кесте

№	Қосымшалардың шартты белгілері	Қосымшалардың атауы	Мөлшері (см)
1	2	3	4
1.	Пг	Үшінші кеуде жарты орамының қосымшасы	5
2.	Пт	Бел орамының жарты орамының қосымшасы	1
3.	П6	Бүйір орамының жарты орамының қосымшасы	2
4.	П9тп	Алдыңғы бойға, белге дейінгі ұзындыққа берілетін қосымша	1
5.	П9тс	Арқа бойының белге дейінгі ұзындығына берілетін қосымша	0,5
6.	П.о.п	Иық орамының қосымшасы	4
7.	П.ш.гор	Мойын кеңдігінің қосымшасы	0,5
8.	Ш.ш.с	Арқа еніне қосымша	1,2
9.	П.ш.п	Көкірек еніне қосымша	0,8
10.	П.с.п.р	Қолтық ойындысының қосымшасы	2

3.3.1. Сызба торының жобаланған есебі.
3 – кесте

№	Сызба бөліктері	Сызбадағы шартты белгі	Сг3 – бөліктерге бөлу (см)	Қосымшаны бөліктерге бөлу П (см)	Кеуде мен қосымша Сг+П бөліктері (см)
1	2	3	4	5	6
1.	Арқа енінде	Г10Г11
2.	Қолтық ойындысы	Г1Г4
3.	Көкірек енінде	Г3 Г3

3.3.2. Сызба салуға қажетті есептеулер

4 – кесте