Қазақ тілі лексика, фонетика, морфология мен синтаксис
соңғы дыбыстың өзінен бұрынғы дыбысқа әсерін тигізіп өзгертуін
жүктеу/скачать 3.22 Mb. Pdf көрінісі
|
| соңғы дыбыстың өзінен бұрынғы дыбысқа әсерін тигізіп өзгертуін
к е й і н д і ы қ п а л дейді. Кейінді ыкпалдың да, ілгерінді ыкпал сияқты, жазуда (орфографияда) ескерілетін де, ескерілмейтін де түрлері болады. 1. К е й і н д і ы қ п а л д ы ң ж а з у д а (о р ф о г р а ф и я д а ) е с к е р і л е т і н т ү р і а) түбір сөз катаң ң, к, п дауыссыз дыбыстарының біріне аяқталып, оған дауысты дыбыстан басталған косымша жалғанса, түбірдің соңындағы қатаң ң, к, п дыбыстары өзгеріп, ұяң ғ, г, б дыбыстарына айналады. Мысалы: аяқ — аяғы, күрек— күрегі, сап—сабы, сеп — себеді, теп — тебеді, қап— қабады. ә) етістіктің түбірі қатаң п дыбысына аяқталып, оған көсемшенің -ып, -іп жұрнағы жалғанса, түбірдің аяғындағы қатаң п дауыссыз дыбысы үнді у дауыссыз дыбысына айналады. Мысалы: шап — шауып, кеп — кеуіп, қап — қауып, сеп — сеуіп, жап — жауып. 2. К е й і н д і ы қ п а л д ы ң ж а з у д а е с к е р і л м е й т і н түрі: а) түбір сөз үнді н дыбысына аяқталып, оған ғ, г, б дауыссыз дыбыс- тарының бірінен басталған қосымша жалғанса, түбірдің соңындағы н дыбысы өзгеріліп ң не м дыбысының біріне айналып естіледі. Бұл өзгеріс жазуда ескерілмейді. Ж а з ы л у ы А й т ы л у ы жан + ға жаңға бұрын-\-ғы бұрыңғы дүйсен-\-бі дүйсембі ә) түбір сөз с, з дауыссыз дыбыстарының біріне аяқталып, қосымша ш, с дауыссыз дыбыстарынан басталса, с дыбысы өзгеріп ш дыбысына, п дыбысы өзгеріп с не ш дыбысына айналып естіледі де, жазуда ескерілмейді. Ж а з ы л у ы А й т ы л у ы ас + шы ашшы қаз-\-са қасса көз-\-сіз көссіз б) Біріккен сөздің бірінші сыңары з дыбысына аяқталып, екінші сыцары ж дыбысынан басталса, з дыбысы өзгеріп ж дыбысына айналып естіледі. Жазуда ескерілмей, түбірі сақталып жазылады. Ж а з ы л у ы А й т ы л у ы Бозжанов Божжанов Оразжан Оражжан в) біріккен сөздің бірінші сыңары н дыбысына бітіп, екінші сыңары жүктеу/скачать 3.22 Mb. Достарыңызбен бөлісу:
|