Оқушылардың өтілген тақырып бойынша білімін тексеру

2. «АЗиЯ», «Қыш кітабы» шығармалары

2. Өлеңдерімен танысу, оқу

2. М. Шахановтың өмірі мен шығармашылығына қысқаша шолу жасау.

3. Өлеңдерін оқып талдау.
13. Сабақты қорытындылау: 2 мин (2%)
А) жеке кеспе қағаздардағы тапсырмаларды орындау;

Ә) сұрақтарға жауап беру;

Б) тест тапсырмаларын орындау
14. Үйге тапсырма беру: 2 мин (2%)
«Түсінісу теоремасы»


35-сабақ
1. Сабақтың тақырыбы: «Желтоқсан тағлымы»
2. Сағат саны: 2 90 (100%)
3. Сабақ түрі: тәжірибелік
4. Сабақтың мақсаты:

• 
  Оқыту: тіл жанашыры, ақын, қоғам қайраткері Мұхтар Шаханов жайлы оқушыларға мағлұмат беру. Өлеңдерін оқып түсіну, талдау. Өлеңдерінің тақырыптарын анықтау.
  
• 
  Тәрбиелік: туған жерін қадірлеу, халқына қызмет ету, ел тірлігі, ел бірлігі, ұрпақ келешегі, адам жанының рухани тазалығы жайлы ойларын жүйелей отырып, адамгершілік пен адамдық қасиетке тәрбиелеу, кәсіптік бағдар беру..
  
• 
  Дамыту: оқушыларды түсіне оқу, тақырыпты қорыта алу, пікір білдіру дағдыларын қалыптастыру, қорытынды ой түю, есте сақтау қабілетін, оқу дағдысын қалыптастыру, жүйелі, шешен сөйлеуге дағдыландыру;
  

• 
  Негізгі (н)
  

1. 
   Бердібаев Р. Қазақ тарихи романы/ Р.Бердібаев – Ғылым. Алматы, 1979.
   
2. 
   Ана тілі: қазақ мақал-мәтелдері.- Алматы, 2003.
   
3. 
   Сарбалаев Б. Өткірдің жүзі/ Б.Сарбалаев -Алматы, 1992.
   
4. 
   Қазақ афоризмдер.- Алматы: кітап баспасы, 2008.
   
5. 
   Нарымбетов Ә. 70-80 жылдардағы қазақ поэмасы/ Ә.Нарымбетов - Алматы, 1999.
   
6. 
   Қабдолов З. Әдеби толғаныстар мен талдаулар/ З.Қабдолов Т.- Алматы, 2004.
   
7. 
   Айтбаева А.Табиғат лирикасы/ А.Айтбаева – Алматы, 2001.
   
8. 
   Кәрібаева Б.Қазіргі қазақ лирикасының поэтикасы / Б. Кәрібаеа - Алматы, 2001
   
9. 
   Есболатова Ғ. Қазақ тілі: Тіл дамытуға арналған көмекші құрал. -Алматы, 1995.
   

• 
  Қосымша (қ)
  

2. Балқыбек Ә.Сөз төркіні//Ә.Балқыбек.- Қазақ әдебиеті, 2003.

3. Бердібаев Р.Тарихи роман./ Р.Бердібаев.- Алматы, 1995.

4. Сыдықов Т.Қазақ тарихи романдары./Т. Сыдықов –Алматы, 1997.

5. Жұмабаев М. Жан сөзі./М.Жұмабаев- Алматы: «Раритет», 2005.

8. Ұйымдастыру кезеңі: 5 мин (6%)

• 
  Оқушылардың сабаққа қатысуын тексеру.
  
• 
  Оқушылардың сабаққа дайындығын тексеру.
  
• 
  Сабақтың мақсаты мен міндеті.
  

2. «АЗиЯ», «Қыш кітабы» шығармалары

2. Өлеңдерімен танысу, оқу

2. М. Шахановтың өмірі мен шығармашылығына қысқаша шолу жасау.

3. Өлеңдерін оқып талдау.
13. Сабақты қорытындылау: 2 мин (2%)
А) жеке кеспе қағаздардағы тапсырмаларды орындау;

Ә) сұрақтарға жауап беру;

Б) тест тапсырмаларын орындау
14. Үйге тапсырма беру: 2 мин (2%)
«Желтоқсан тағлымы»


36-сабақ
1. Сабақтың тақырыбы: М. Айтқожина
2. Сағат саны: 2 90 (100%)
3. Сабақ түрі: тәжірибелік
4. Сабақтың мақсаты:

• 
  Оқыту: оқушыларды қазақтың ақын қызы М.Айтқожинаның шығармашылығымен таныстыру.
  
• 
  Тәрбиелік: туған жерін қадірлеу, халқына қызмет ету, ел тірлігі, ел бірлігі, ұрпақ келешегі, адам жанының рухани тазалығы жайлы ойларын жүйелей отырып, адамгершілік пен адамдық қасиетке тәрбиелеу, кәсіптік бағдар беру..
  
• 
  Дамыту: оқушыларды түсіне оқу, тақырыпты қорыта алу, пікір білдіру дағдыларын қалыптастыру, қорытынды ой түю, есте сақтау қабілетін, оқу дағдысын қалыптастыру, жүйелі, шешен сөйлеуге дағдыландыру;
  

• 
  Негізгі (н)
  

1. 
   Бердібаев Р. Қазақ тарихи романы/ Р.Бердібаев – Ғылым. Алматы, 1979.
   
2. 
   Ана тілі: қазақ мақал-мәтелдері.- Алматы, 2003.
   
3. 
   Сарбалаев Б. Өткірдің жүзі/ Б.Сарбалаев -Алматы, 1992.
   
4. 
   Қазақ афоризмдер.- Алматы: кітап баспасы, 2008.
   
5. 
   Нарымбетов Ә. 70-80 жылдардағы қазақ поэмасы/ Ә.Нарымбетов - Алматы, 1999.
   
6. 
   Қабдолов З. Әдеби толғаныстар мен талдаулар/ З.Қабдолов Т.- Алматы, 2004.
   
7. 
   Айтбаева А.Табиғат лирикасы/ А.Айтбаева – Алматы, 2001.
   
8. 
   Кәрібаева Б.Қазіргі қазақ лирикасының поэтикасы / Б. Кәрібаеа - Алматы, 2001
   
9. 
   Есболатова Ғ. Қазақ тілі: Тіл дамытуға арналған көмекші құрал. -Алматы, 1995.
   

• 
  Қосымша (қ)
  

2. Балқыбек Ә.Сөз төркіні//Ә.Балқыбек.- Қазақ әдебиеті, 2003.

3. Бердібаев Р.Тарихи роман./ Р.Бердібаев.- Алматы, 1995.

4. Сыдықов Т.Қазақ тарихи романдары./Т. Сыдықов –Алматы, 1997.

5. Жұмабаев М. Жан сөзі./М.Жұмабаев- Алматы: «Раритет», 2005.

8. Ұйымдастыру кезеңі: 5 мин (6%)

• 
  Оқушылардың сабаққа қатысуын тексеру.
  
• 
  Оқушылардың сабаққа дайындығын тексеру.
  
• 
  Сабақтың мақсаты мен міндеті.
  

1. М.Шахановтың өмірі мен шығармашылығы

2. «Желтоқсан тағлымы», «Төрт ана», «Түсінісу теоремасы» шығармалары

9. Жаңа сабақты түсіндіру: 27 мин (30%)
Марфуға Айтқожина
Марфуға Айтхожина-"Жыр аққуы" атанған, қазақтың белгілі ақыны Марфуға Айтхожина 1936 жылы 25 тамызда Қүлжа қаласында (ҚХР) дүниеге келген. Атасы Айтхожа топжарған шешен, суырыпсалма ақын, ел сыйлаған би кісі болған. Қазақ елінің басына қаралы күн туған кезде бұл кісі алғашқы қүрбандардың бірі болған екен. Ол кісіні "Итжеккенге" айдаған. Ал өз әкесі Ғали арабша, орысша сауаты бар білімді, жан-жақты зиялы адам болған. Ол кісіні де сол жылдары "Қарағаш" мектебінен (сол кездегі Қапал уезі) Алматыға сексен адаммен бірге айдап әкелген екен. Бес баласы аштан өліп, түрмеден қашып, зайыбы Бифатима "Иіруден" қашып, Қытай жерінде табысып, қыздары Марфуға дүниеге келеді. Ақынның балалық шағы қаймағы бүзылмаған, түнығы шайқалмаған, халқымыздың салт-санасын қаз-қалпында сақтаған ортада өтеді. 1956 жылы Қүлжадағы қыздар гимназиясын бітіреді. 1958 жылы атамекенге оралган. 1965 жылы әл-Фараби атындағы Қазақ мемлекеттік университетінің филология факультетін, 1971 жылы Мәскеудегі жоғары әдеби курсты бітірген. 1961-1969 жылдары "Қазақ өдебиеті", "Қазақстан мүғалімі" газеттерінде өдеби қызметкер болып істеген. Акынның поэзиясында ерекше бөлек әуен еседі. Коңіл-күй лирикасында адам жанын тебірентетін, ойын толқытатын ерекше бір күш бар. Әсіресе туған жер тақырыбына келгенде сөзден ғажайып суреттер бояуын тогеді. "Сайрам көлің толғауындағы шумақтар осы созімізді дөлелдей түседі. "Құрмет белгісі" орденімен, Болгарияның "Достық" медалімен марапатталған.

Аймағымен сырласқан көд бір ақын, Жоңғарды асып күн де ерте болдыратын. Ай таудың оқалаған тақиясы, Кеш бата шекесіне қондыратын. Марфуға Айтхожина "Аңсауң, "Ақку жүрекң, "Алатаудың Ақ батасың туындыларында Тәуелсіз Кдзақстанның жетістіктерін эпикалық кең тыныспен жырлайды. 60-жылдардан бүгінгі күнге дейін жиырма бес жыр жинағы шыққан. Алғашқы өлеңдер жинағы "Балқұрақ" деген атпен 1962 жылы жарияланған. Кейіннен өр жылдары "Шыңдағы жазу", "Жастық шақ", "Аққуым менің", "Қаракөз айым", "Баянжүрек", "Көзімнің қарасы", "Ақ бесігім", "Жарқыра, менің жүлдызым", "Қыран жеткен", "Таңдамалы", "Сағыныш сазы", "Жапырақ сілкінген кеш", "Аңсау", "Аққу жүрек", орыс тілінде "Утверждение", "Голубые голуби", "Струна степей", "Горсть земли", "Украшение коня", "Летние росы" өлеңдер жинақтары жарық көрді. Бірқатар шығармалары болгар, поляк, венгр, чех, парсы т.б. тілдерге аударылған. 2002 жылы "Аңсау" атты жыр жинагына Қазақстан Республикасы Мемлекеттік сыйлығы берілді. "Қүрмет белгісі", "Парасат" ордендерімен және бірнеше медальдармен марапатталған

2. Өлеңдерімен танысу, оқу

2. Өлеңдерін оқып талдау.

Ә) сұрақтарға жауап беру;

• 
  Оқыту: оқушыларды қазақтың ақын қызы Ф.Оңғарсынованың шығармашылығымен таныстыру.
  
• 
  Тәрбиелік: туған жерін қадірлеу, халқына қызмет ету, ел тірлігі, ел бірлігі, ұрпақ келешегі, адам жанының рухани тазалығы жайлы ойларын жүйелей отырып, адамгершілік пен адамдық қасиетке тәрбиелеу, кәсіптік бағдар беру..
  
• 
  Дамыту: оқушыларды түсіне оқу, тақырыпты қорыта алу, пікір білдіру дағдыларын қалыптастыру, қорытынды ой түю, есте сақтау қабілетін, оқу дағдысын қалыптастыру, жүйелі, шешен сөйлеуге дағдыландыру;
  

• 
  Негізгі (н)
  

1. 
   Бердібаев Р. Қазақ тарихи романы/ Р.Бердібаев – Ғылым. Алматы, 1979.
   
2. 
   Ана тілі: қазақ мақал-мәтелдері.- Алматы, 2003.
   
3. 
   Сарбалаев Б. Өткірдің жүзі/ Б.Сарбалаев -Алматы, 1992.
   
4. 
   Қазақ афоризмдер.- Алматы: кітап баспасы, 2008.
   
5. 
   Нарымбетов Ә. 70-80 жылдардағы қазақ поэмасы/ Ә.Нарымбетов - Алматы, 1999.
   
6. 
   Қабдолов З. Әдеби толғаныстар мен талдаулар/ З.Қабдолов Т.- Алматы, 2004.
   
7. 
   Айтбаева А.Табиғат лирикасы/ А.Айтбаева – Алматы, 2001.
   
8. 
   Кәрібаева Б.Қазіргі қазақ лирикасының поэтикасы / Б. Кәрібаеа - Алматы, 2001
   
9. 
   Есболатова Ғ. Қазақ тілі: Тіл дамытуға арналған көмекші құрал. -Алматы, 1995.
   

• 
  Қосымша (қ)
  

2. Балқыбек Ә.Сөз төркіні//Ә.Балқыбек.- Қазақ әдебиеті, 2003.

3. Бердібаев Р.Тарихи роман./ Р.Бердібаев.- Алматы, 1995.

4. Сыдықов Т.Қазақ тарихи романдары./Т. Сыдықов –Алматы, 1997.

5. Жұмабаев М. Жан сөзі./М.Жұмабаев- Алматы: «Раритет», 2005.

8. Ұйымдастыру кезеңі: 5 мин (6%)

• 
  Оқушылардың сабаққа қатысуын тексеру.
  
• 
  Оқушылардың сабаққа дайындығын тексеру.
  
• 
  Сабақтың мақсаты мен міндеті.
  

2. «Желтоқсан тағлымы», «Төрт ана», «Түсінісу теоремасы» шығармалары

Бүгінде Фаризаны білмейтін оқырман кемде-кем.

Ақынның алғашқы өлеңдері нәзік сезімге арналады. Қаламгерлік идеяның күрделенуінен жасалған лирикалық кейіпкерге өз алдына дербес мінез-құлық беріледі. Махаббаттың алабұртқан сезімін, құмарын, құлап, жығылу сәттерін «күйдім, жандым» деп суреттеу поэзияда басым жатса, Фариза жырлары бұдан аулақтай бастап, тереңдікке тартады. Ақын ақиқатты тірліктен тауып, оны тек қиялмен қиюластырмай, шынайылықпен паш етуге тырысады. Адам басындағы түрлі халдің сипаттамасы – замандасының махаббатта жолы болмаған сәті, бірі сүйсе, екіншісі сүйе білмеген, ендігісі адал, кейбірі опасыз болып келетін кейіпкерлердің драмалық көңіл-күйі, тартысы  трагедиялық жағдайы оқырман жанарына еріксіз жас әкеп, мұңымен жүрек тербейді, өлеңдеріндегі лирикалық әйел кейіпкері ендігі жерде әлеуметтік жағдайларға көңіл толғанда, қара шаңырағының қамына тоқталып, одан бақыт, рақат барлығына сеніп жырлайды.

Әуелде саяси - әлеуметтік тақырыптарды тілге тиек етіп, публицистикалық толғау үлгісі арқылы игерген Фариза ақын келе-келе психологиялық,философиялық монолог формаларына ауысты. Туған жер, Отан сондай-ақ замана ағымына орай партия жайын нақты сурет, бейнелі тіл, көркем тәсілмен суреттей түсті.Туған жер тақырыбындағы өлеңдерінің өзегі алғашында Атырау өңірі, Маңғыстау түбегі ғана болса, мұнан соң бірте-бірте Қазақстан атырабын тұтастырып жырға қосып, Қостанай, Көкшетау, Арал, Жетісу өңірлерін сөйлетті. Кеңес дәуірі тұсында ақын өлең-жырлары сол кездегі тақырып аясына кіретін мәселелерді де қамти бастады. Мұнан әрі ақынның шығармашылық жолы шыңдала түсті. Фариза жаңа көркемдік ізденістерге бет бұрып, 1980 жылдары тарихи тұлғалардың өмірін өлеңіне арқау ететін күрделі шығармалар жазуға кірісті. Поэзияға қойылатын қағидаларды бұзып-жармай өлең сөздің формасы мен көркем идеясын күшейтетін жаңа тәжірибелерін қолданып, қазақ поэзиясына ауыз толтырып айтарлықтай сапалы дүниелерді өмірге әкелді. Солардың ішінде «Сайраған Жетісудың бұлбұлымын», «Ақан сері аңыздары», «Поэзия.Махамбет аудармашысымен әңгіме», «Тартады бозбаланы магнитім» сынды сара туындыларын айтуға болады. Ақан, Майра, Махамбет, Сара образдары әдебиет сүйер қауымға жаңа мазмұнмен танылды. Шығарма шынайылығына тарихи тұлғалардың шыншыл бейнесін ұтымды үйлестірген Фариза қазақтың қайсар қыздары Әлия мен Мәншүктің тағдырын толғай алды. «Тыңдаңдар, тірі адамдар!» деп аталатын бұл сюжетсіз поэманың кейіпкерлері Әлия мен Мәншүк рухын тірі адамдармен тілдестіру барысында шығармалар соңы идеялық-эстетикалық ерекшелігін көрсетті. «Жаулықтар», «Киіз үй», «Жер ошақ», «Оюлар» сияқты ата-жұртының ата- салтын жырға қосқан тамаша туындыларын жазады.

Ақын шығармаларын кезінде қазақ әдебиетінің майталмандары Ғ.Мүсірепов, Ә.Тәжібаев ерекше мән беріп бағалады. Фариза Оңғарсынова поэзиясы қазақ оқырмандарының жүрегін жаулап алды, өз тілінің шеңберінде қалып қоймай, біздің елімізден тыс жерлерге де мәлім болды. Қазір оның өлеңдері ұлттық поэтикалық байлығымыздың ажырамас бір бөлігі. Ақын қалам тартқан тақырыптар әр алуан. Адамның жеке басының шындықты сезінуінен басқа қоғам, ел, адам тағдыры, табиғат сыры, Отан, Туған жер, ерлік, махаббат тақырыптары Фаризаның ой толғауының тамаша талғамы. Қазақстан Республикасы мемлекеттік сыйлығының лауреаты, ақын Фариза Оңғарсынованың шығармашылығы дара көркемдік әлемімен, тұтастығымен ерекше көзге түседі. Фариза Оңғарсынованың мына бір өлең жолдарына көз жіберсек:
Жыр –

Менің жалғыз тарланым,

Аялап өтер ардағым,

Толықсып атар таңдарым,

Айымдай жалқы арман үн:

- - - - - - - - - - - - - - - - - - -

күрсінген бедеу бейбақты,

жырыммен- ыстық демменен,

сәби боп келіп емдер ем...

Фариза –поэзиядағы өз орнын белгілеп үлгерген ақын. Фариза өлеңге әйел образын әкелді. Асқардай алып бейнелі әйел – Адамның махаббаты туралы жырлардан тұрады. Әйелді әдетте тіршіліктің бастауына, мәңгіліктің мәніне балайды. Махаббат жұмыр жердегі ұлы күш - әйел-ананың, әйел-жырдың, әйел-азаматтың, әйел-қаһарманның, әйел-достың, әйел-ақынның, тұтас алғанда әйел – Адамның мөлдір махаббаты жырланады. Ол махаббат – ананың бөбегінен бастап, бүкіл жердегі өмірге, әйел-жардың сүйгеніне, әйел-азаматтың Отанға,қоғамға, туған жерге, әйел-қаһарманның адамзат пен оның болашағына, әйел-достың адамға деген, әйел-адамның бүкіл тіршілікке деген биік сезімі.

2. Өлеңдерімен танысу, оқу

2. Ф. Оңғарсынованың өмірі мен шығармашылығына қысқаша шолу жасау.

3. Өлеңдерін оқып талдау.
13. Сабақты қорытындылау: 2 мин (2%)
А) жеке кеспе қағаздардағы тапсырмаларды орындау;

Ә) сұрақтарға жауап беру;

• 
  Тәрбиелік: туған жерін қадірлеу, халқына қызмет ету, ел тірлігі, ел бірлігі, ұрпақ келешегі, адам жанының рухани тазалығы жайлы ойларын жүйелей отырып, адамгершілік пен адамдық қасиетке тәрбиелеу, кәсіптік бағдар беру..
  
• 
  Дамыту: оқушыларды түсіне оқу, тақырыпты қорыта алу, пікір білдіру дағдыларын қалыптастыру, қорытынды ой түю, есте сақтау қабілетін, оқу дағдысын қалыптастыру, жүйелі, шешен сөйлеуге дағдыландыру;