Қазақcтан Республикасы білім және ғылым министрлігі
Ұйымдастырушылық біліктілік
жүктеу/скачать 1.11 Mb.
|
- Бұл бет үшін навигация:
- Шығармашылық қабілеттері
- Дидактикалық қабілеттері
- Сугестативтік қабілеттері
- Конструктивтік қабілеттері
| Ұйымдастырушылық біліктілік – ол оқушылардың оқу–тәрбие жұмы- сын, оқушының, өзінің қызметін, оқушылардың ұжымын басқарып ұйымдас- тыра алуы, демократиялығы, ұжымның пікірімен санаса білуі, ынтымақтастық, әділдік, жүйелілік, көмек көрсетеуге, дайындық, жауап-кершілік. Ғалым С.Б. Елканов оған өзін-өзі ақпаратпен қамтамасыз ету, өзін-өзі талпындыру және өзін-өзі ұйымдастыруды жатқызады.
Шығармашылық қабілеттері - педагогикалық процесінің үнемі өзгеріп тұратын жағдайында балалармен қарым-қатынаста мұғалімнің оңтайлы және ұтымды педагогикалық шешімдер тауып, жүзеге асыра білуі кіреді. Дидактикалық қабілеттері - мұғалімнің оқу материалын түсінікті, тартымды етіп жеткізе білуі. Ойын оқушылар үшін түсінікті, айқын, қарапайым түрде білдіру мұғалім үшін өте маңызды. Тілдік қабілеттері - мұғалім өз ойын, сезімін қажетіне байланысты тыңдаушыларға түсінікті етіп жеткізе білуі. Ойын оқушыларға айқын, нақты, эмоционалды түрде жеткізу. Сугестативтік қабілеттері-мұғалімнің жеке тұлғаға сезімі, еркі арқылы ықпал ете, иландыра білу қабілеті. Перцептивтік (эмпатия, интуиция, көрегенді) қабілеттері - басқа адамды вербалдық емес (сөзсіз) түсіне, өзін оның орнына қоя білу қабілеті. Сезім арқылы басқа адамды қабылдау. Конструктивтік қабілеттері - педагогикалық қызметті мақсатқа, міндет-терге сай жоспарлай білу қабілеті. Проектілей білу қабілеттері - педагогикалық қызметтің мақсатын, міндеттерін белгілеудегі іскерлігі. Н.Д. Левитов негізгі педагогикалық қабілеттер ретінде келесілерді бөледі: балаларға білімдерді қысқа және қызықты формада беру қабілеті; бақылампаз- дыққа сүйеніп, оқушыларды түсіне білу қабілеті; ойлаудың өз бетінше және шығармашылық қалыбы; тапқырлық немесе шапшаң және дәл бағдарлану; мұғалімнің өзінің жұмысын және де жақсы оқушылар ұжымын жасауды қамтамасыз ету үшін қажетті ұйымдастырушылық қабілеттер. Осы бес негізгі қабілеттер мазмұнын дамыта және жете қарастыра отырып, Ф.Н. Гоноболин он екі қабілеттерді атайды, оларды біріктіре отырып келесі топтарды алуға болады. Оқу материалын оқушыларға қол жеткілікті қылу қабілеті және оқу материалын өмірмен байланыстыру қабілеті екеуі бірігіп өзіндік бір дидактикалық қабілеттер тобын құрайды, олар білімдерді неғұрлым қысқа және қызықты формада беру деген неғұрлым жалпы қабілетпен байланыстырылады. Мұғалім- нің оқушыны түсінуі, балаларға деген қызығушылық, жұмыстағы шығармашы- лық, балаларға қатысты бақылампаздық – бұл адамның рефлексивті-гностика- лық қабілеттерімен байланысты қабілеттердің екінші тобы. Балаларға педаго- гикалық еріктік әсер ету, педагогикалық талап қоюшылық, педагогикалық әдеп, балалар ұжымын ұйымдастыра алу қабілеті – бұл, қазір атап жүргендей, интерактивті – коммуникативтік қабілеттер. Ф.Н. Гоноболин бөлген қабі- леттердің өте маңызды төртінші тобы – мұғалім тілінің мазмұндылығын, ашықтығын, бейнелілігін және сенімділігін сипаттайтын қабілеттерді қамтиды. Неғұрлым жалпыланған түрде педагогикалық қабілеттерді В.А. Крутец- кий көрсеткен, ол оларды дидактикалық, академиялық, перцептивтік, ұйымдас- тырушылық, коммуникативтік, конструктивтік, болжам жасай білу қабілеттері деп бөлген . Ал белгілі психолог ғалым В.А. Сластенин қабілеттердің мынадай негізгі топтарын бөліп көрсеткен: ұйымдастырушылық, дидактикалық, перцептивтік, коммуникативтік, зерттеушілік, ғылыми-танымдық, мұғалімнің педагогика, психология, әдістеме салаларындағы жаңа ғылыми білімдерді меңгеруге қабілеттілігіне саяды және гуманизм – бұл мұғалім үшін міндетті сапа, яғни жетіліп келе жатқан адамға жер бетіндегі жоғары құндылық ретінде қарым-қатынасты ол нақты істер мен қылықтарында көрсетеді. Келтірілген педагогикалық қабілеттер анықтамасынан көрініп отырған- дай, олар өз мазмұнында, біріншіден, көптеген тұлғалық сапаларды қамтиды, екіншіден, белгілі бір әрекеттерде, іскерліктерді ашады. Бұл жерде бірнеше қабілеттер мазмұнына енетін іскерліктер бар, мысалы, дидактикалық қабілет- терге жататын шәкірттердің өз бетінше жұмысын ұйымдастыру іскерлігі, іс жүзінде басқалардың жұмысын ұйымдастыру іскерлігі болып табылады. Ол ұйымдастырушылық қабілетіне кіреді. Перцептивті қабілеттерді ашатын іскер- ліктер, зейінді тарату қабілетіне енетін іскерліктерге өте таяу, т.б., бұл - мұғалімнің белгілі бір әрекеттері (іскерліктері) негізінде, тіпті қандай да бір педагогикалық функция жүзеге асатын жиынтығында, бірнеше қабілеттер жатуы мүмкін екенін көрсетеді. Педагогикалық қабілеттер бір бірімен тығыз байланыста болып, бірін бірі толықтырып, жетілдіріп отырады. Педагогикалық қызметте педагогикалық қабі- леттер үйлесімді болуы үшін, мұғалім өзінің эмоциялық көңіл-күйін бақылап отыруы үшін, оның ерік-жігері эмоционалдық тұрақтылықты орнатуға әсер етуі керек. Педагогикалық қабілеттер мен білімі арқылы мұғалімде педагогикалық кәсіби өзіндік сана-сезімі қалыптасады. Мұғалімнің тұлғалық мінездемесінде кәсіби педагогикалық өзіндік сана- сезім қомақты рөл атқарады. Оның құрылы- мына, А.К. Маркова бойынша, мұғалімнің педагогикалық мамандықтың норма- ларын, ережелерін, модельдерді саналы түсінуі, кәсіби ұстанымы, мұғалім еңбегінің тұжырымдамасының қалыптасуы; өзін кейбір кәсіби үлгілермен теңе- стіру, сәйкестендіру; өзін басқа, референтті адамдармен бағалау; өзін-өзі бағалау кіреді, оның ішінде бөлінетіндер: а) когнитивті аспект, өзін-өзі іс-әрекетін саналы түсіну; б) эмоционалды аспект. Мұғалімнің өзін-өзі бағалау құрылымы қай кезде оңтайлы? Яғни, мұнда өзекті және рефлексивті өзін-өзі бағалау арасындағы ең аз айырмашылықтар, өткенді шолатын өзекті және идеалды өзін-өзі бағалаулар арасындағы ең жоға- ры айырмашылықтар бейнеленген кезде және позитивті «Мен»-тұжырымда- маның жасалуы белгіленген кезде оңтайлы. Мұғалімнің позитивті «Мен»-тұ- жырымдамасы тек оның іс-әрекетіне ғана емес, сондай-ақ, оқушылармен өзара әрекеттесудің жалпы климатына да әсер етеді.Сондықтан, мұғалім рефлексияға қабілетті болуы маңызды мәселе. Педагогикалық сананың қалыптасу жолдары: «Мен»-тұжырымдамасы; «Т»-тұжырымдамасы (тәрбиеленуші тұжырымдамасы); «Ә»-тұжырымдамасы (әрекеттің тұжырымдамасы). Педагогикалық іс-әрекеттің табысты болуының маңызды факторларының бірі - мұғалімнің «тұлғалық сапалары» болып табылады. Мақсатқа ұмтылу, табандылық, еңбексүйгіштік, қарапайымдылық, бақылампаздық сияқты сапалардың міндетті болуы аталынып өтіледі. Тапқырлықтың болуы, сонымен қатар, шешендік қабілеттер, артистік мінез ерекше атап көрсетіледі. Әсіресе, эмпатияға әзір болу маңызды, яғни, оқушылардың психикалық күйлерін түсіну- ге, көңіл-күйге ортақтасуға әзір болу және әлеуметтік өзара әрекеттесуге қажеттілік маңызды. Зерттеушілер тарапынан педагогикалық әдепке үлкен мән беріледі, оның көрінісінен мұғалімнің жалпы мәдениеті және оның педагоги- калық іс-әрекетінің жоғары кәсіпқойлығы байқалады. Педагогтың тұлғалық сапаларын жете бағаламау оның еңбегінің нәтиже- сіне кері әсерін тигізері сөзсіз. Педагогтың тұлғалық сапасы «педагог-оқушы» қатынас жүйесінде оның әрекетінің психологиялық құрылымына әсер ететін шешуші бөліктердің біріне жатады. Мұғалімнің тұлғалық сапалары сабақта төмендегідей көрініс береді: - оқушыны тұлға ретінде қабылдау, оның табысқа жететіндігіне сендіру және мүмкіндіктерін көре білу әрі оны нығайтып отыру; - мәліметтерді қысқаша түрде беру арқылы оған әлсіз оқушының да, күшті оқушының да қол жеткізуіне мүмкіндік туғызу; - жаңа жағдайларға тез бейімделіп, сабақты оңтайлы қайта құра білу; мейірімді, бірақ талап қоя білу; - оқушыны білім алуға жұмылдыра білу және оқуға ықыласын қолдап отыру; - оқудағы қиындықтарды алдын ала біліп, сол қиындықтарды жеңуге бағыт беріп отыру; - өз жұмысының кемшілік жақтарын көре білу, оны жойып отыруға ұмтылу. Педагогтың сезімталдығы оқушыларда біліктерді қалыптастыру кезінде оқушының әрбір жауабынан жақсы, айрықша нәрселерді іздеп тауып отыру- ынан көрінеді. Педагог әрбір оқушы бөтенге ұқсамайтын қайталанбас тұлға екендігін түсінуі тиіс. Білікті педагог оқушыны жауапкершілікке шақыруды айқайлап ұрысу, бұйрық беру немесе мораль оқу арқылы іске асырмайды. Педагогикалық әрекеттің өзара әрекеттесуші жүйесінде педагогтың тұлғалық сапаларын бірнеше топтарға бөлуге болады. жүктеу/скачать 1.11 Mb. Достарыңызбен бөлісу:
|