Азаматтық ҚҰҚЫҚ ҚАҒидаттарын іске асыру мазмұны Кіріспе 1 тарау. Азаматтық ҚҰҚЫҚТЫҚ ҚатынастарғА Қатысушылардың адалдығы мен парасаттылығЫ ҚАҒидаты
нормашығармашылық қызметте Азаматтық құқық қағидаттарын іске асыру проблемалары және оларды еңсеру жолдары
жүктеу/скачать 78.62 Kb.
|
| 3.2 нормашығармашылық қызметте Азаматтық құқық қағидаттарын іске асыру проблемалары және оларды еңсеру жолдары
Осы бөлімде зерттелуге жататын мәселені норма түзушілік қызмет ұғымын қарастырудан бастау әдістемелік тұрғыдан орынды. Содан кейін норма шығару қызметінің қағидаттарын талдау, норма шығару қызметінде азаматтық құқық қағидаттарының талаптарын іске асыруға байланысты негізгі проблемаларды айқындау қажет. Мұндай тәсіл бізге осы процесті одан әрі жетілдірудің негізгі бағыттарын айқындауға мүмкіндік береді. "Норма шығармашылық қызмет-Нормативтік құқықтық актілерді дайындау, сараптау, өзгерту, толықтыру, қабылдау (басып шығару), түсіндіру, қолданысын тоқтата тұру, күші жойылды деп тану не күшін жою жөніндегі ғылыми және ұйымдастырушылық қызмет" ("Қазақстан Республикасының нормативтік құқықтық актілері туралы"Қазақстан Республикасы Заңының 1-бабы). Норма шығармашылық қызметтің негізгі қағидаттарына: конституциялылық; төмен тұрған мемлекеттік органдар (лауазымды адамдар) актілерінің Мемлекет басшысының және жоғары тұрған мемлекеттік органдардың актілеріне сәйкестігі қағидаттары жатқызылған; халықаралық құқықтың жалпыға бірдей танылған қағидаттарының басымдығы; азаматтардың құқықтары мен бостандықтарын, заңды мүдделерін және әлеуметтік әділеттілікті қорғау; ғылыми (7-бап) [264]. Конституциялылық, халықаралық құқықтың жалпыға бірдей танылған қағидаттарының басымдығы және төмен тұрған мемлекеттік органдар (лауазымды адамдар) актілерінің Мемлекет басшысының және жоғары тұрған мемлекеттік органдардың актілеріне сәйкестігі қағидаттары заңның үстемдігі қағидатымен толық көлемде қамтылғанын атап өткен жөн. Азаматтардың құқықтары мен бостандықтарын, заңды мүдделерін және әлеуметтік әділеттілікті қорғау қағидаттары Қазақстан Республикасының Конституциясынан туындайды, барлық құқықтық жүйе үшін неғұрлым маңызды болып табылады, бірақ "нормативтік құқықтық актілерді дайындау, сараптау, өзгерту, толықтыру, қабылдау (басып шығару), түсіндіру, қолданысын тоқтата тұру, күші жойылды деп тану не олардың күшін жою процесіне тікелей қатысы жоқ". Жоғарыда айтылғандардың ішінен тек ғылыми принципті заң шығару қызметінің принциптеріне жатқызуға болады, бұл бізге Заңның 7-бабын түзету қажеттілігі туралы тезис ұсынуға мүмкіндік береді. Біздің ойымызша, заң үстемдігінің, заң үстемдігінің, заң актілерінің объективтілігінің, жүйелілігінің, құқықтық нормалардың бірлігі мен қайшылығының, заңнаманың ғылыми, тұрақтылығының, заң шығару қызметінің құқық қолдану практикасымен байланысының қағидаттары норма шығару қызметінің қағидаттары болып табылады. Қазақстан Республикасы Президентінің 2002 жылғы 10 сәуірдегі Жарлығымен мақұлданған Қазақстан Республикасының заңнамасын жетілдіру тұжырымдамасының (бұдан әрі – тұжырымдама) 10-тармағында Қазақстан Республикасының заңнамасын дамыту және жетілдіру процесін айқындайтын мән-жайларға көрсетілген. Олардың ішінде: қоғамдық қатынастардың даму үрдістері және олардың нормашығармашылыққа әсері; құқық қағидаттары; заңнаманы қалыптастыру қағидаттары; жеке, қоғамдық және мемлекеттік мүдделердің оңтайлы үйлесуі аталды; халықаралық құқық нормаларын ұлттық заңнамаға енгізу критерийлері және т.б. сонымен, заңнаманы дамыту және жетілдіру процесін анықтайтын жағдайлардың қатарына "Халықаралық құқық нормаларын ұлттық заңнамаға енгізу критерийлері" жатады [183]. Біздің ойымызша, бұл тұжырым түзету мен нақтылауды қажет етеді. "Заңнама қағидаттары" және "заңнаманы қалыптастыру қағидаттары"ұғымдарының аражігін нақты ажырату қажет. Заңнама қағидаттары құқықтық реттеудің негізгі идеялары ретінде қалыптасқан құқық нормаларының мазмұнын анықтайды. Заңнаманы қалыптастыру қағидаттары-заң шығару процесінің өзін ұйымдастыру қағидаттары. Заң шығарушы осы және басқа принциптерді бірдей басшылыққа алуы керек. Тұжырымдамада тұжырымдалған Қазақстан Республикасының заңнамасын қалыптастыру қағидаттары да тұжырымдардың біртектілігі мен анықтығымен ерекшеленбейді. Айтылғанды суреттеу мақсатында "Қазақстан Республикасының заңнамасын қалыптастыру қағидаттары"бөлімінің жекелеген ережелерін келтіреміз. «14. Мемлекет пен қоғамның жоғары мақсаты – Қазақстан Республикасы азаматтарының құқықтары мен бостандықтарын, олардың іске асырылу кепілдіктерін қамтамасыз ету, бұл ұлттық заңнаманы дамытудың негізгі векторы болып табылады. Қазақстан Республикасы заңнамасының даму бағыттарына да мыналар жатады: жеке, қоғамдық және мемлекеттік мүдделердің теңгерімін қамтамасыз ету; Қазақстан Республикасының егемендігі мен ұлттық қауіпсіздігін қорғау" [183]. Бұл жағдайда екі жағдай назар аударады. Біріншіден, осы қағидаттың мазмұнында Қазақстан Республикасы Конституциясының бірқатар ережелері қайталанады (1; 2; 13; 21-баптар және т.б.). Екіншіден, конституциялық принциптер мен заңнаманы қалыптастыру принциптерін теңдестіруге жол берілмейді. Бірінші жағдайда біз жоғары құқықтық күштің нормативтік құқықтық актісі туралы, екінші жағдайда – нормативтік құқықтық актілерді қалыптастыру процесі жүретін негізгі принциптер туралы айтамыз. Тұжырымдаманың 15-тармағының мазмұны былайша тұжырымдалған: "Қазақстан Республикасының заңнамасын жетілдіру оны тұрақтандыруға жәрдемдесуі тиіс, бұл құқықтық жүйенің, яғни тұтас қоғамның қалыпты жұмыс істеуінің маңызды шарттарының бірі болып табылады. Заңнаманы дамытудың қазіргі кезеңінде ең өзекті міндеттер: заңнама актілерінің тұрақтылығына және дәйектілігіне қол жеткізу; Қазақстан Республикасы Заңдары мен Қазақстан Республикасы Президенті Жарлықтарының оңтайлы арақатынасын қамтамасыз ету; Мемлекеттік басқарудың республикалық органдарының нормашығармашылығын ретке келтіру " [183]. Аталған ережелер, біздің ойымызша, заңнаманың тұрақтылығы мен құқықтық нормалардың бірлігі мен дәйектілігі қағидаттарымен аталуы мүмкін. Заң шығарушы норма түзушілік қағидаттарын айқындау кезінде әрдайым нақты тұжырымдамаларды ұстана бермейтіні анық – қағидаттар рөлінде: конституциялық ережелер; заңнаманы дамытудың басым бағыттары; заң шығарушының алдында тұрған мақсаттар мен міндеттер; күтілетін нәтижелер (заңнаманың тұрақтылығы) болады. Техникалық жағынан, нормашығармашылық іс – әрекеттің негізін құрайтын мұндай принциптердің әртүрлілігі, олардың жүйесіздігі, түсініксіздігі және нақтылығы оларды іс жүзінде қолдануға кедергі болып табылады-олар өздеріне арналған функцияларды орындай алмайды. Заң шығарушы "норма шығару қызметінің қағидаттары" ("Қазақстан Республикасының нормативтік құқықтық актілері туралы" Қазақстан Республикасы Заңының 7-бабы) және "заңнаманы қалыптастыру қағидаттары" (Тұжырымдаманың 10-тармағы) ұғымдарының аражігін ажыратады. Бұл айырмашылық екіталай, өйткені осы құқықтық актілердегі "заңнаманы қалыптастыру" және "заң шығару қызметі" ұғымдары бірдей ұғымдар ретінде қарастырылады. Заңның әртүрлі салаларына қатысты оларды нақтылау үшін заң шығару қызметінің принциптерін анықтаңыз. Азаматтық заңнама саласындағы норма түзушілік қызмет қағидаттарын айқындай отырып, азаматтық заңнаманы оның негізгі бастауларының (Азаматтық құқық принциптерінің) талаптарына сәйкес қалыптастыру және жетілдіру процесін бастау қажет. Мұндай логикалық әрекеттер тізбегін сақтай отырып, заң шығарушы азаматтық-құқықтық реттеу мақсаттарына қол жеткізе алады. В. П. Грибанов: "заң жүйесі, оның жеке саласы, егер заң шығарушы белгілі бір принциптерді басшылыққа алмаса,тиісті түрде құрылуы мүмкін" [109, 220-бет]. Бұл тезисті екі жолмен түсіну керек: заң шығару процесінде заң шығарушы Азаматтық құқық принциптерінің талаптарын да, заң шығару қызметінің принциптерін де басшылыққа алуы керек. Нормашығармашылықты регламенттейтін нормативтік құқықтық актілердің негізгі ережелерінің біз анықтаған кейбір сәйкессіздігі мен жете игерілмеуі азаматтық құқықтық қатынастарды реттейтін актілерде де қисынды түрде айқындалады. Нормашығармашылық қызмет процесінде Азаматтық құқық қағидаттарын іске асыру проблемасы зерттеу үшін шартты түрде екі негізгі бағытқа бөлінеді: нормашығармашылық қызмет процесінде Азаматтық құқық қағидаттарының талаптарын іске асыру және азаматтық заңнаманың нормативтік құқықтық актілерінде қағидаттарды бекіту. Принциптердің талаптарын іске асыру мәселелері бұрын қарастырылғандықтан, біз мәселенің екінші бөлігіне жүгінеміз. Азаматтық заңнамадағы қазіргі жағдай заң шығарушының Қағидалардың құқықтық мәртебесін заңнаманың негізгі қағидаттары ретінде екіұшты түсінуіне байланысты бірқатар проблемалардың болуымен сипатталады. Олардың кейбірін бөліп көрсетуге тырысамыз. Мәселе 1. Әртүрлі деңгейдегі нормативтік құқықтық актілерде қағидаттарды бекітуге бірыңғай тәсілдің болмауы. Әр түрлі нормативтік құқықтық актілерді, оның ішінде кодификацияланған актілерді талдау көрсеткендей, олардың барлығында белгілі бір қатынастарды құқықтық реттеу жүзеге асырылатын принциптер жоқ. Егер құқықтық реттеу қағидаттарын көрсететін баптардың болмауы жекелеген құқықтық актілердің мазмұнында оларды құқықтық реттеудің нақ сондай нысанасы бар кодификацияланған актілерде бекіту арқылы қисынды түрде түсіндірілуі мүмкін болса, онда кодификацияланған актілерде негізгі қағидаттардың болмауы түсінбеушілік туғызады. Кодификацияланған нормативтік құқықтық акт-бұл "қоғамдық қатынастардың белгілі бір саласын реттеуге бағытталған құқықтық нұсқамалардың жүйелі түрде баяндалуын қамтитын" заң[264, 1-бап]. Мұндай қатынастарды реттеудің негізгі принциптерін анықтау осындай Нормативтік құқықтық актінің ажырамас бөлігі болып табылатыны қисынды. Атап айтқанда, қағидаттар айқындалмаған: 2001 жылғы 22 маусымдағы Қазақстан Республикасының инвестициялық кодексінде [138]; 1999 жылғы 15 қарашадағы Қазақстан Республикасының Сауда мақсатында теңізде жүзу кодексінде [169]; 2002 жылғы 24 маусымдағы Қазақстан Республикасының Ішкі су көлігі кодексінде [165]; 1998 жылғы 15 шілдедегі Қазақстан Республикасының Су кодексінде [70]; 1999 жылғы 4 қаңтардағы Қазақстан Республикасының Жер туралы Кодексінде [166]; 2009 жылғы 1999 жылғы 22 наурыздағы Қазақстан республикасының Тұрғын үй кодексі [126]. Қазақстан Республикасының 1999 жылғы 11 қаңтардағы әуе кодексі жауапкершіліктің жалпы принциптерін ғана айқындайды (Б. 120, 16 тарау). 1997 жылғы 15 желтоқсандағы Қазақстан Республикасының Жер қойнауы туралы кодексінде жер қойнауын пайдаланудың негізгі қағидаттары айқындалған (10-бап, III бөлім) [71]. Мұндай тәсіл Қазақстан Республикасы Президентінің 2003 жылғы 11 тамыздағы № 359 Жарлығымен бекітілген Нормативтік құқықтық актілердің жобаларын дайындау қағидаларының талаптарына сәйкес келмейді. Абз. 3 б. Осы Ереженің 42-інде: "акт жобасының мәтінін баяндау кезінде алдымен құқықтық реттеу принциптерін белгілейтін және кейінгі нормативтік нұсқамаларды тұжырымдау кезінде ескерілуге тиіс ережелерді қамтитын жалпы сипаттағы нормативтік нұсқамалар орналастырылады" [254].Баяндалғанды негізге ала отырып, осы кодификацияланған нормативтік құқықтық актілерге өзгерістер мен толықтырулар енгізу кезінде оларда құқықтық реттеу қағидаттарын қамтитын баптарды бекіту қажет. Қорытынды Қазақстан Республикасында жеке заңды тұлғаларды құру және олардың қызмет ету тәртібін реттейтін заңдарда негізгі қағидаттар көбінесе бекітілген. Мәселен, Саяси партиялар, одақтар бірлесу бостандығы, демократия, заңдылық, жариялылық, өзін-өзі басқару және барлық саяси партиялардың, одақтардың тең құқылығы қағидаттары негізінде жұмыс істейді ("Саяси партиялар туралы" Қазақстан Республикасының 1994 жылғы 5 қазандағы Заңының 4-бабы) [266]. Қоғамдық бірлестіктер, одақтар заңдылық, еріктілік, дербестік және жариялылық қағидаттары негізінде құрылады және жұмыс істейді (4-бап. Қазақстан Республикасының 1994 жылғы 4 қазандағы "қоғамдық бірлестіктер туралы" Заңы) [311]. Тұтыну қоғамы: қоғамға кіру және одан шығу еріктілігі; кіру және пай жарналарын төлеу міндеттілігі; тұтыну қоғамын басқарудың демократиялылығы (тұтыну қоғамының бір мүшесі – бір дауыс, тұтыну қоғамдарының облыстық және республикалық одақтарына міндетті есеп берушілік және бақылауда болу, тұтыну қоғамының әрбір мүшесінің осы қоғамның сайланбалы органдарына қатысу мүмкіндігі)қағидаттары негізінде құрылады және жұмыс істейді.; өзара көмек көрсету және тұтыну қоғамының мүшелері үшін экономикалық пайданы қамтамасыз ету; тұтыну қоғамының қызметі туралы ақпараттың оның барлық мүшелері үшін қолжетімділігі; тұтыну қоғамы мүшелерінің білім және мәдени деңгейін арттыру үшін жағдай жасау; халықаралық кооперативтік қозғалысқа қатысу ("тұтыну кооперациясы (тұтыну қоғамдары, олардың одақтары)туралы" 2002 жылғы 25 ақпандағы Қазақстан Республикасы Заңының 8-бабы) Қазақстан Республикасында") [268]. Табиғи монополиялар субъектілерінің қызметін мемлекеттік реттеу мынадай қағидаттар негізінде жүзеге асырылады: мемлекеттік реттеу әдістерінің жариялылығы мен ашықтығы; мемлекеттік реттеудің атаулылығы, оның табиғи монополияның нақты субъектісіне бағытталуы; тұтынушылардың құқықтарын қорғауды қамтамасыз ету ("табиғи монополиялар туралы" Қазақстан Республикасының 2002 жылғы 16 желтоқсандағы Заңының 7-бабы) [245]. Шығынды ауыл шаруашылығы ұйымдарын қайта ұйымдастыру: қайта ұйымдастыру процесінде заңдылықты сақтау; қайта ұйымдастыру процесінің жариялылығын қамтамасыз ету қағидаттары негізінде жүргізіледі; қайта ұйымдастыру процесінде қайта ұйымдастырылатын залалды ауыл шаруашылығы ұйымы қызметкерлерінің (мүшелерінің) мүліктік және өзге де құқықтарын сақтау; мемлекет тарапынан қайта ұйымдастыру процесіне бақылауды жүзеге асыру ("залалды ауыл шаруашылығы ұйымдарын қайта ұйымдастыру туралы" Қазақстан Республикасының 2003 жылғы 9 маусымдағы Заңының 4-бабы) [288]. Құқықтық актілердің келтірілген тізімі және олардың мазмұнын талдау олардың принциптердің (Конституциялық ғана емес, азаматтық-құқықтық) тұтас қоспасына негізделгенін көрсетеді. Мәселе 2. Конституциялық және азаматтық-құқықтық қағидаттар ережелерінің қайталануы. Алдыңғы тарауда біз жекелеген Конституциялық принциптерді азаматтық заңнаманың негізгі бастаулары ретінде бекіту мәселесін қарастырдық және мұндай заңнамалық шешімге теріс көзқарас білдірдік. Кейбір нормативтік құқықтық актілердің мәтінінде жекелеген конституциялық және азаматтық-құқықтық қағидаттарды қайталау да орынсыз болып табылады. Мәселен, "автомобиль көлігі және автомобиль тасымалдары туралы" 2001 жылғы 21 шілдедегі Қазақстан Республикасының Заңында автомобиль көлігіндегі қызмет қағидаттары айқындалған. Бұл қағидаттар: автомобиль көлігіндегі қызмет субъектілері құқықтарының теңдігі; автомобиль көлігіндегі қызметті мемлекеттік реттеудің әлеуметтік бағыты және қоғамдық мүдделердің басымдығын қамтамасыз ету; автомобиль тасымалдаушысын еркін таңдау; нормалардың, ережелердің және стандарттардың бірыңғай талаптары негізінде автомобиль көлігіндегі қызметтің қауіпсіздігін қамтамасыз ету"[310, 4-бап]. Біздің ойымызша, азаматтық заңнаманың қағидаттары заңнаманың жекелеген салалық актілерінің ережелерінде қайталанбайтын, бірақ осы нормативтік құқықтық актінің құқықтық реттеу мәнінің ерекшелігі негізге алына отырып нақтыланатын неғұрлым ақылға қонымды және тиімді тәсіл ұсынылады.Осылайша, сауданы мемлекеттік реттеудің негізгі қағидаттары: сауда субъектілерінің сауданы жүзеге асыру құқықтарының теңдігін сақтау; сауда субъектілерінің қызметіне мемлекеттік органдардың заңсыз араласуын болдырмау деп аталды; сауданы мемлекеттік реттеудің экономикалық әдістерінің басымдығы; сауда әріптесі мен тауарды таңдау еркіндігіне құқықты іске асыру жағдайларын қамтамасыз ету; монополистік қызметті шектеу, оның жолын кесу және алдын алу, еркін бәсекелестікті дамыту үшін тең жағдайлар жасау; мемлекеттің сауда субъектілері мен тұтынушылардың құқықтары мен заңды мүдделерін қорғауы (16-бап) [307]. Мәселе 3. Принциптерді тұжырымдаудың шамадан тыс нақтылануы, олардың әртүрлі сандық құрамы. Магистральдық құбыр көлігі саласындағы қызметтің негізгі қағидаттары: азаматтар мен мемлекет қауіпсіздігінің, қоршаған ортаны қорғаудың басымдықтары; магистральдық құбыр көлігі саласындағы қатынастардың барлық субъектілерінің мүдделерін сақтау; магистральдық құбырларды құру және пайдалану кезінде жаңа технологияларды пайдалану; магистральдық құбыр көлігі саласындағы қызметті мемлекеттік реттеудің және магистральдық құбыр көлігінің жұмыс істеуі мен дамуы үшін қолайлы экономикалық және өзге де жағдайларды қамтамасыз етудің міндеттілігі деп аталды; инвестициялық саясаттың, өнімді магистральдық құбыржолдармен тасымалдау жөніндегі қызметтер көрсету саласындағы баға белгілеудің жариялылығы; магистральдық құбыржолдардың меншік иелерінің немесе магистральдық құбыржолдар жүйелерінің және операторлардың экономикалық және өндірістік қызметіне азаматтар мен ұйымдардың өз бетінше араласуына жол бермеу; магистральдық құбыр мен оның объектілерін құру, олардың жұмыс істеуі және таратылуы кезінде қоршаған ортаға, азаматтардың өмірі мен денсаулығына, олардың мүлкіне, сондай-ақ ұйымдардың мүлкіне келтірілген зиянды толық өтеудің міндеттілігі" [253, 6-бап]. Жоғарыда келтірілген принциптер тізімі "бұдан былай жақсы емес" деген тезисті растайды. Мұндай тәсілге жол бермеуге жоғарыда аталған нормативтік құқықтық актілердің жобаларын дайындау ережелерінде назар аударылды. Сонымен, "құқықтық нормаларды баяндау кезінде шамадан тыс жалпыланған және тым егжей-тегжейлі тұжырымдардан, сондай-ақ нормативтік нұсқамалардың қайталануынан және олардың бір мәселе бойынша көптігінен аулақ болу керек" (43-тармақ); "Терминдердің анықтамалары түсінікті және бір мәнді, қысқа жазылуы керек" (абз. 3-т. 49) [254]. Заң шығарушы бекіткен принциптердің сандық құрамы әртүрлі нормативтік актілерде айтарлықтай өзгереді. Энергия үнемдеу саласындағы мемлекеттік басқарудың негізгі қағидаттарының қатарына негізгі қағидаттар жүйесіне қарағанда энергия үнемдеу саласындағы іс-шаралар кешенін еске түсіретін 11 ереже жатады, оларға сәйкес энергиямен жабдықтау саласындағы құқықтық қатынастарды құқықтық реттеу жүзеге асырылады. Мысалы, қағидаттар қатарына мыналар жатады: отын-энергетика ресурстарын ұтымды пайдалануға мемлекеттік қадағалауды жүзеге асыру; энергия үнемдеудің мемлекеттік және мемлекетаралық ғылыми-техникалық, республикалық, салалық және өңірлік бағдарламаларын әзірлеу және оларды қаржыландыру; нормативтік құжаттарды материалдық өндірістің, көрсетілетін қызметтер мен тұрмыс саласының энергия сыйымдылығын төмендету талаптарына сәйкес келтіру; отын-энергетика ресурстарын және т. б. тиімді пайдалануда өндірушілер мен пайдаланушылардың экономикалық мүдделілігін қамтамасыз ететін қаржы-экономикалық тетіктер жүйесін құру. 5) [321]. Кейде жағдайды абсурд деп сипаттауға болады. Мәселен, "қоршаған ортаны қорғау туралы" 1992 жылғы 26 қарашадағы Қазақстан Республикасының Заңы қоршаған ортаны қорғаудың 23 қағидатын атайды, оның ішінде қоршаған ортаны қорғау туралы заңнаманың мақсаттары мен міндеттері, субъектілердің құқықтары мен міндеттері, презумпциялар және т.б. [315]. Мәселе 4. Қағидаттар мәртебесіне сәйкес келмейтін ережелер принциптерінің қатарына жатқызу. Заң шығарушы құқықтық реттеу принциптерінің қатарына кейде ондай емес ережелер кіреді. Мәселен, "темір жол көлігі туралы" 1999 жылғы 6 қаңтардағы Қазақстан Республикасының Заңында темір жол көлігі қызметінің қағидаттары емес, ортақ пайдаланылатын темір жол көлігінің қаржы-экономикалық қызметінің негіздері айқындалған. Атап айтқанда, 9-бапта: "ортақ пайдаланудағы темір жол көлігін ұйымдастыру экономика мен нарықтық қатынастарды мемлекеттік реттеу қағидаттарын ұштастыру негізінде қаржы-экономикалық қызметті жүзеге асырады"деп бекітілген. Заң шығарушының мұндай шешімі ақталуы екіталай, өйткені темір жолдың негізгі қызметі қаржылық-экономикалық емес, Заңның кіріспесінде айтылғандай, "экономика мен халықтың тасымалдауға және олармен байланысты жұмыстар мен қызметтерге қажеттіліктерін қамтамасыз ету жөніндегі қызмет" [246]. Қазақстан Республикасының БК-да банк қызметінің негізгі қағидаты ретінде банктер мен банктік емес кредиттік-қаржы ұйымдарының банк операцияларын жүзеге асыруға лицензия алу міндеттілігі аталады (13-бап) [22]. Біздің ойымызша, бұл ережені принцип ретінде қарастыруға болмайды, өйткені ол заңды тұлғалардың осы түрінің қызметіне қажетті шарттардың бірі, оның арнайы құқықтық қабілеттілігінің элементі болып табылады. Банк ұйымдарына жүктелген міндеттердің бірі болып табылатын Қазақстан Республикасының банк жүйесінің тұрақтылығы мен орнықтылығын қолдау үшін Ұлттық банк белгілеген экономикалық нормативтерді сақтау міндеттілігі қағидатына да қатысты. Біздің ойымызша, "міндеттер" және "принциптер" ұғымдарын мұндай сәйкестендіруге жол берілмейді. Пайдаланылған әдебиеттер тізімі 1. Абрамов, А. и. құқық функциясының түсінігі / А. и. Абрамов / / Журн. рос. құқық. – 2006. – № 2. – Б.71-83. 2. Аверин, а.в. соттың құқық қолдану қызметі және судьялардың ғылыми-құқықтық санасын қалыптастыру: теория және практика мәселелері/ А. В. Аверин; ред. м. и. Байтина. – Саратов: Сарат. гос. акад. құқық, 2003. – 308 Б. 3. Агарков, м. м. кеңестік азаматтық құқықтың принциптері / М. М. Агарков / / Кеңес. мемлекет және құқық. – 1947. – № 11. – Б. 34-49. 4. Агарков, м. м. жеке құқықтың құндылығы / М. М. Агарков / / Изв. ЖОО. Сер. Құқықтану. – 1992. – № 1. – Б.24-41. 5. Агарков, м. м. жеке құқықтың құндылығы / М. М. Агарков / / Изв. ЖОО. Сер. Құқықтану. – 1992. – № 2. – Б.31-48. 6. Александров, н.г. кеңес құқығының Социалистік принциптері / Н. г. Александров / / Кеңес. мемлекет және құқық. – 1957. – № 11. – Б.16-29. 7. Алексеев, с. С. қазіргі дәуірдегі Азаматтық құқық / с. С. Алексеев. – М.: Юрайт, 1999. – 39 б. 8. Алексеев, с. С. жалпы құқық теориясы: курс: 2 том / С. С. Алексеев. – М.: Юрид. лит., 1981–1982. – Т. – 1981. – 359 Б. 9. Алексеев, С. С. Бар. Әліппе. Теория. Философия: тәжірибе кешені. исслед. / С. С. Алексеев. – М.: Жарғысы, 1999. – 712 Б. 10. Алексеев, с. С. Кеңестік Социалистік Азаматтық құқық пәні / С. С. Алексеев. - Свердловск: Свердл. юрид. ин-т, 1959. – 336 б. 11. Алексеев, с. С. құқық теориясының мәселелері: дәрістер курсы: 2 том / С. С. Алексеев. - Свердловск: Свердл. юрид. ин-т, 1972. - Т. 1: Социалистік құқықтың жалпы теориясының негізгі мәселелері. – 396 б. 12. Алексеев, с. С. кеңестік қоғамдағы құқықтың әлеуметтік құндылығы / С. С. Алексеев. – М.: Юрид. лит., 1971. – 223 б. 13. Алексеев, с. С. кеңес құқығының құрылымы / С. С. Алексеев. – М.: Юрид. лит., 1975. – 263 Б. 14. Алексеев, с. С. құқық теориясы / С. С. Алексеев. – 2-ші басылым. – М.: БЕК, 1995. – 311 б. 15. Алексеев, С.С. Жеке құқық: ғылыми.- публицист. эссе / С. С. Алексеев. – М.: Жарғысы, 1999. – 157 б. 16. Ағылшын-орыс заң сөздігі / құраст. Г.А. Командин. – М.: "СКЛ, Лтд" ЖШС, 1993. – 238 б. 17. Аннерс, Э. Еуропалық құқық тарихы / Э. Аннерс. – М.: Ғылым, 1994. – 395 Б. 18. Ансон, В. Р.Шарттық құқық / В. Р. Ансон; жалпы ред. О. Н. Садикова. – М.: Юрид. лит., 1984. – 463 б. 19. Байтин, м.и. құқықтың принциптері мен функциялары туралы: жаңа сәттер / м. и. Байтин // Изв. ЖОО. Сер. Құқықтану. – 2000. – № 3. – Б.4-16. 20. Байтин, м.и. құқықтың қазіргі нормативтік түсінігі туралы / М. и. Байтин // Журн. рос. құқық. – 1999. – № 1. – Б.98-107. 21. Байтин, м. и. Ресей Федерациясының Конституциялық Соты шешімдерінің заңды табиғаты туралы / М. и. Байтин / / Мемлекет және құқық. – 2006. – № 1. – Б.5-11. 22. Қазақстан Республикасының банк кодексі: 3 қазан өкілдер палатасы қабылдады. 2000: мақұлданған. Кеңес Респ. 12 қазан. 2000 ж.: Қазақстан Республикасы Заңының ред. кодекс мәтіні. 2006 жылғы 17 шілдедегі № 145-З. – Минск: Амалфея, 2006. – 215 б. 23. Бардах, Ю. Польша мемлекеті мен құқығының тарихы / Ю. Бардах, Б. Лесодорский, М.Пиетрчак. – М.: Юрид. лит., 1980. – 559 Б. 24. Безбах, в. в. Ресей Азаматтық құқығының негіздері: оқу. оқу құралы / В. В. Безбах, в.К. Пучинский. - М.: Зерцало: ТЕИС, 1996. – 188 б. 25. Белова, Т.Қазақстан Республикасындағы нотариат принциптерінің жүйесі мен мазмұны / Т.Белова // Беларусь Әділет. – 2005. – № 3. – С. 28-32. 26. Бержель, Дж. л. құқықтың жалпы теориясы / Дж. Л. Бержель; жалпы ред. В. И. Даниленко. – М.: NOTA BENE, 2000. – 576 б. 27. Берман, Г. Д. Батыс құқық дәстүрі: қалыптасу дәуірі: транс.ағылшын тілінен./ Г.Д. Берман. – М.: Моск баспасы. ун-та, 1994. – 591 Б. 28. Бернгефт, Ф. Германияның Азаматтық құқығы / Ф. Бернгефт, и. Колер; ред. В. М. Нечаева. – СПб.: Сенат. түрі., 1910. – 410 б. 29. Блауберг, и.в. жүйелік тәсілдің қалыптасуы мен мәні / и. в. Блауберг, Э. г. Юдин. – М.: Ғылым, 1973. – 270 б. 30. Боброва, н.а. Мемлекеттік-құқықтық нормалардың жүйелілігі олардың жұмыс істеуінің кепілі ретінде / Н.А. Боброва // Изв. ЖОО. Сер. Құқықтану. – 1980. – № 6. – Б.28-34. 31. Бойцова, В.В. Конституциялық сот тәжірибесінде азаматтарға келтірілген залал үшін мемлекеттің жауапкершілік принципін түсіндіру / В. В. Бойцова, Л. в. Бойцова // Мемлекет және құқық. – 1996. – № 4. –Б.57-58. 32. Үлкен энциклопедиялық сөздік / бас ред.А. М. Прохоров. –М.: Үлкен Өскен. энцикл.; СПб.: Норинт, 1997. – 1434 Б. 33. Борисевич, М. М. Рим азаматтық құқығы: оқу. оқу құралы / М. М. Борисевич; Междунар. тәуелсіз экол.- политол. ун-т-М., 1995. -138 Б. 34. Бородянский, В. И. Азаматтық құқық: принциптері мен нормалары: оқу. пособие / В. И. Бородянский; ред. д.М. Коршунова. – М. әлем, 2004. – 96 б. 35. Бородянский, В.и. қазіргі Ресейдің азаматтық құқық принциптері мен нормаларының өзара әрекеттесу механизмі / В. И. Бородянский: дис. ... канд. юрид. ғылым: 12.00.03 / В. И. Бородянский. – М., 2002. – 155 л. 36. Брагинский, м.и. Шарттық құқық: Жалпы ережелер / м. и. Брагинский, В. В. Витрянский. – М.: Жарғысы, 1997. – 681 Б. 37. Брагинский, м.и. шаруашылық шарттар туралы жалпы ілім / м. и. Брагинский. - Минск: Ғылым және технология, 1967. – 259 б. 38. Экономикалық Шарттың мәселелері / С. Н. Братусь, Л. А. Лунц. – М.: Госюриздат, 1954. – 156 б. 39. Братус, с. Н. кеңестік Азаматтық құқық тарихының кейбір белгілері туралы / С. Н. Братус / / Кеңес. мемлекет және құқық. – 1957. – № 1. – Б.86-103. 40. Братусь, с. Н.кеңестік азаматтық құқықтың пәні мен жүйесі / С. Н.Братусь. – М.: Госюриздат, 1963. – 197 б. 41. Братусь, с. Н. кеңестік азаматтық құқықтың принциптері / С. Н. Братусь / / Изв. ЖОО. Сер. Құқықтану. – 1960. – № 1.– С. 47-52. 42. Бурдье, П. Бастау / П. Бурдье; пер. с фр. Н. А.Шматко. – М.: Socio-Logos, 1994. – 287 c. 43. Буханан, Дж. Бостандық шекаралары. Анархия мен Левиафан / Дж. Буханан / / Экономикалық саясат Конституциясы; келісімді есептеу; Бостандық шекаралары / Дж. Буханан. – М., 1997. – 209-244 Б. 44. Вішнеэская, І.У. Катэгорыя свабоды ў палітыка-құқықтық думцы Беларусі XVI–XVII стст. / I. U. Vіşnöўskaya / / Ғылыми. тр.: 2 тонна / Белорус. мемл. экон. ун-т; редкол.: В. Н. Шимов (пред.) [және т. б.]. - Минск, 2003. – Т. – С. 26-30. 45. Вагацума, с. Жапонияның Азаматтық құқығы: 2 кн. / С. Вагацума; пер. с яп. В. В. Батуренко. – М.: Прогресс, 1983. – 2 кн. 46. Вайшвила, а. заң шығарушының азаматтардың конституциялық құқықтарына зиян келтіргені үшін мемлекеттің азаматтық жауапкершілік мәселесі / А. Вайшвила / / еуропалық интеграциялық процестер контекстіндегі ұлттық құқықтық жүйенің дамуы мен болашағы: халықаралық материалдар. ғылыми.-практ. конф., Минск, 16-17 маусым 2005 / Белорус. мемлекет. ун-т; редкол.: Г. А. Василевич (ответ. ред. қара) [және т. б.]. - Минск, 2005. – С. 26-29. 47. Василевич, Г. А. ғасырлар тоғысындағы Беларусь мемлекеті / Г.А. Василевич. - Минск: құқық және экономика, 2006. – 444 Б. жүктеу/скачать 78.62 Kb. Достарыңызбен бөлісу:
|