-ҚОСЫМША БАЛА ҚҰҚЫҚТАРЫ ТУРАЛЫ Конвенция

18 жасқа толғанша сен баласың және осы Конвенцияда жазылған барлық құқықтарға иесің.

Сен ата-анаңның немесе қамқоршыңның қандай да бір кемсітушіліксіз нәсіліңе, түр-түсіңе, жынысыңа, тіліңе, дініңе, саяси немесе өзге де сенім-нанымдарыңа, ұлттық, этникалық немесе әлеуметтік шығу тегіңе, мүліктік жағдайыңа, денсаулығыңның және туылуыңның жай-күйіне немесе өзге де жағдайларға қарамастан дискриминацияға ұшырамауың тиіс.

Балаларға қатысты қолданылатын іс-әрекеттерде ең бірінші кезекте сенің және кез келген басқа баланың мүдделерін барынша толық қамтамасыз етуге көңіл бөлінеді.

Мемлекет осы Конвенцияда көрсетілген құқықтардың саған және барлық балаға қол жетімді болуы үшін барлығын жасауы керек.

Отбасың сені өз құқықтарыңды өмірде дұрыс пайдалана білуге үйретіп, сенің тәрбиең үшін жауапкршілікті өз мойнына алады. Мемлекет осы құқықты құрметтеуі тиіс.

Сен өмір сүруге және дамуға құқылысың.

Мемлекет сенің тірі қалуыңды және дұрыс дамуыңды қамтамасыз етуге міндетті.

7-бап. Денсаулықты, есімді, азаматтықты тіркеу және ата-ананың қамқоры.

Сен туған күніңді, есіміңді және азаматтығыңды ресми түрде тіркеуге құқылысың.

Сен өз ата-анаңды білуге және олардың қамқорлығына ие болуға құқылысың.

8-бап. Жеке тұлғалықты сақтау

Мемлекет сенің есім, азаматтық алуға және отбасылық байланыстарға құқығыңды сақтауы тиіс.

Сен мүдделі болған жағдайларды қоспағанда (мысалы, ата-анаң саған дұрыс қарамаған немесе қатігез қараған жағдайда), сені ата-анаңнан айырмаулары тиіс. Ата-анаң ажырасып кеткен жағдайда, саған зиян келтірмейтін болса олармен кездесіп тұруға құқылысың.

Сен және ата-анаң отбасын біріктіру немесе өзара қарым қатынастарыңды нығайту мақса-

тында кез келген елден шығып өз елдеріңе келуге құқылысыңдар.

11-бап. Заңсыз орын алмастырудан қорғалу.

Мемлекет сені шетелге заңсыз жөнелтуге қарсы күрес үшін шаралар қабылдайды.

Сен өз ойыңды, пікіріңді еркін жеткізуге құқылысың және ересектер саған қатысты мәселелерді шешу барысында бұл пікірлерге тиісті назар аударулары тиіс.

Сен саған немесе басқаларға зиян келтірмейтін әр түрлі ақпаратты іздеуге, алуға және беруге құқылысың (мысалы, хат, өнер, теледидар, радио немесе Интернет арқылы).

Сен наным-сенімдерге және дінге құқылысың, және басқа адамдардың құқығын бұзбаған жағдайда өз дініңді уағыздай аласың. Ата-анаң бұл құқықтарды саған түсіндіруі тиіс.

Басқа адамдарға зиян келтірмеген жағдайда, сен басқа балалармен кездесуге және олармен топ құруға құқығың бар.

Сенің жеке өмірге құқығың бар. Сенің абыройыңа нұқсан келтіруге, сенің үйіңе кіруге, хатыңды және электронды хатыңды рұқсатсыз оқуға ешкімнің құқы жоқ.

Сен және сенің отбасың ар-намыс пен абыройға заңсыз араласушылықтан қорғалуға құқылысыңдар.

17-бап. Ақпаратқа және бұқаралық ақпарат құралдарына қол жетімділік.

Сен кітап, газет, журнал, теледидар, радио және интернетті қоса, әртүрлі ақпарат көздерінен шынайы мәлімет алуға құқығың бар. Мәліметтер саған пайдалы және түсінікті болуы қажет.

18-бап. Ата-ананың жауапкершілігі.

Ата-анаңның екеуі де сенің тәрбиең мен дамуыңа бірдей жауапты, олар сенің ең қажет мүдделеріңді есепке алуға міндетті. Мемлекет баланы тәрбиелеуде және дамытуда ата-аналарға тиісті көмек көрсетуі тиіс, әсіресе ата-аналары жұмыс істесе.

Мемлекет сені ата-анаңның немесе қамқор болу жауапкершілігін мойнына алған басқа да тұлғалар тарапынан жасалған қысым көрсетушіліктің, зорлық-зомбылықтың барлық түрінен қорғауға міндетті.

Егерде ата-анаң және отбасың саған жеткілікті түрде қарай алмаса, онда сені дініңді, дәстүріңді және тіліңді құрметтейтін адамдар қарауы керек.

Егер сені туған еліңде біреу асырап алса немесе шетелге алып кетсе, ол ең біріншіден сенің ең ең қажетті мүдделеріңді міндетті түрде ескеруі керек.

Егер сен өз отаныңда тұруға қауіпті болған соң басқа елге көшіп келсең қорғанысқа және жәрдем алуға құқығың бар. Сен осы елдің балаларымен теңдей құқықтарға ие боласың.

Ақыл-есің немесе денсаулығыңа қатысты жарымжан болсаң, қадір-қасиетің қамтамасыз

етіліп, өзіңе деген сенімділігіңді арттырып және қоғамдық өмірге белсене араласуыңа жәрдемдесетін жағдайларда толыққанды және лайықты өмір сүруге құқылысың.

24-бап. Денсаулық және денсаулық сақтау.

Сен өз денсаулығыңды сақтауға құқығың бар (мысалы, дәрі-дәрмекке, ауруханаларға және білікті медициналық қызметкерлерге қол жетімділік). Сен денің сау болу үшін ауыз суға, құнарлы тағамға, таза экологияға және аурудың алдын алуға құқылысың. Бай елдер кедей елдерге осындай стандарттарға жетуге қол ұшын берулері тиіс.

Егер сен қамқорлыққа алынған болсаң және саған ата-анаң емес, жергілікті өкімет немесе мекемелер қарайтын болса, онда мемлекет тарапынан сол қамқорлықтың тұрақты тексеріліп тұруына құқылысың.

Сен тұрып жатқан қоғамыңның сенің дамуыңа және лайықты өмір сүруіңе (мысалы, білім алу, мәдениет, тамақтану, денсаулық сақтау және әлеуметтік қамтамасыз ету) көмектесетін игіліктерін пайдалануға құқылысың. Мұқтаж отбасы балаларына арнап мемлекет қосымша қаражат беруі тиіс.

Сен дене бітіміңнің, ақыл-есіңнің, рухани, имандылық және әлеуметтік дамуыңа қажетті өмір денгейіне құқылысың. Балаларына қажетті өмір жағдайын қамтамасыз ете алмаған ата-анаға мемлекет тарапынан көмек берілуі тиіс.

Сенің білім алуға құқығың бар. Мектептерде балалардың құқықтары сақталып, олардың ар-намысы кұрметтелуі тиіс. Бастапқы білім міндетті және тегін болуы керек. Бай елдер кедей елдерге осындай стандарттарға жетуге қол ұшын берулері тиіс.

Білім беру мекемелері сенің жеке тұлға ретінде дамуыңа, бойыңдағы дарыныңды және ақыл-есіңді, дене бітімдік қабілеттеріңді барынша толық ашуы тиіс. Олар сені ересек өмірге дайындауы және ата-анаңды сыйлауға, өз еліңнің, басқа елдердің мәдени құндылықтары мен дәстүрлерін құрметтеуге үйретулері тиіс. Сенің өз құқығыңды дұрыс пайдалануды үйренуге құқың бар.

Сен ана тіліңде сөйлеуге, туған жеріңнің салт-жораларын ұстануға және еліңде көпшілік ұстанбаса да өз дініңді дәріптеуге құқылысың.

Сен демалуға және ойын ойнауға, сондай-ақ мәдени және творчествалық өмірге қатысуға құқылысың.

Мемлекет сені қауіпті, зиянды және ауыр жұмыстан, сондай-ақ білім алуыңа кедергі келтіретін және басқалардың қанауына мүмкіндік беретін жұмыстан қорғауы тиіс.

Мемлекет сені есірткі заттарды заңсыз қолданудан, сондай-ақ осындай заттарды өндіру мен сату жұмыстарына тартылудан қорғауға қажет барлық шаралар қолдануы тиіс.

Мемлекет сені кез келген сексуалды қанау түрлерінен қорғауы тиіс.

Мемлекет барлық күш-жігерін балаларды ұрлаудан, сатудан, және оларды контрабандалаудан қорғауға жұмсауы тиіс.

Сен дамуыңа және әл-ауқатыңа залал келтіретін кез келген әрекеттерден қорғалуға құқылысың.

Сен заң бұзсаң да қатыгездік жолмен жазаланбауға тиіссің. Сені ересектермен бір абақтыға жаппаулары тиіс, сенің отбасыңмен байланыс жасап тұруға мүмкіндігің болуы тиіс.

Егерде сен 15 жасқа толмасаң (еуропаның көптеген елдерінде 18), мемлекет сені әскерге қосылуға немесе қарулы қақтығыстарға қатысуға тыйым салу қажет. Қарулы қақтығыстар жүріп жатқан аймақтардағы балалар ерекше қорғалуы мен күтім алуы тиіс.

Егер сен кез келген кемсітудің, қиянат көрсету мен қанаудың, қарулы қақтығыстың құрбаны болсаң мемлекет саған жан-тәнің мен психологияңды сауықтыруға қажетті шаралардың бәрін қолдануы тиіс

Егерде сені заң бұзды деп айыптаса, абыройыңа нұқсан келтірмейтіндей қатынас жасаулары тиіс. Сен құқықтық көмекке құқылысың және саған ауыр қылмыс үшін ғана абақтыға жабу туралы үкім шығарылуы мүмкін.

Егер сенің еліңдегі заң осы Конвенцияның ережелері қарағанда бала құқықтарын жақсы қорғаса, осы елдің заңын қолдану қажет.

Мемлекет Конвенция туралы ақпаратты ересек адамдар, мекемелер және балалар арасында таратуы тиіс.

Осы баптар бала құқықтарының сақталуын қамтамасыз ету үшін ересектердің және мемлекеттердің қалай бірге жұмыс істеуі керектігін түсіндіреді.

2-ҚОСЫМША