Қазақстан республикасы білім және ғылым министрлігі ғылым комитеті философия, саясаттану және дінтану институты
жүктеу/скачать 1.97 Mb. Pdf көрінісі
|
| Қазақ философиясы тарихы
(ежелгі дәуірден қазіргі заманға дейін) Майлы сорпа бермейді – Әне байдың қайыры!… «Қылымсыған қатыны Қызыл көйлек киеді, Өзінің байын менсінбей, Көрінгенді сүйеді. Осы мінез болған соң, Дозаққа пенде күйеді», – дейді [2, 287–288 бб.]. Қазақтардың шонжар (ақ сүйек) немесе қара болып бөлінуі олардың шыққан тегіне емес, малына, жылқысына қарап бағалануы Шортанбайға ұнамады. Ол өз заманында шыққан тегіне қарап бағалаудан өтіп бара жатқанын, адамның қоғамдағы орнын оның байлығы белгілейтінін жақсы түсінді. Ақын: «Төрден орын тимейді, Патша болса да малы азға», – деп ашына жырлайды [5, 147 б.]. Шортанбайдың бұл айтқандары адамдар лауазымды еңбекпен емес, елден талап алған байлық арқылы алғанын түсініп, біліп отырғанын білдіреді. Бірақ осындай жолмен жиналған мал Құран- ның талабына сәйкес емес екендігіне, иесіне ешқандай бақыт әкел- мейтініне қазақ ойшылы кәміл сенімді болды. Шортанбайды біз адамзатты теологиялық және теоорталықтық философияның көмегімен түзу жолға салмақшы болған өз заманы- ның философы, көреген ойшылы деп білеміз. Ол Ш.Уәлиханов «өнерсіз» даму кезеңі деп атаған өте ертеде өткен, қаймағы бұзыл- маған қазақтың көшпелі өмірге, «Алтын ғасырға» оралуын арман- дады. Шортанбай жарқын болашақ дегеніміз өткен алтын заман деп түсінді. Бұл кезеңге оралу мүмкін емес екенін сезген Шортанбай өмірінің соңғы кезінде сарыуайымға салынды. Ол Алла жаратқан мына дүние құндылығын жоғалтты, ешкімге опа бермейді деген байлам жасады. «Бұ дүниеде пайда жоқ», – деді ойшыл [5, 159 б.]. «Дүниенің боғы үшін, сірә, тіпті азбаңдар», [2, 284 б.] – деген сияқты жолдар оның жырларында жиі кездеседі. Шортанбай әлемді Алла бұзған жоқ, күнәға белшеден батқан, оларды ешкім жөндей алмайтын адамдар құртты деген берік сенімге келді. Өз дәуірлерінде қазақ өмірін аяусыз сынау Шортанбай мен Дулат және басқа да «Зар заман» ағымының ақындары шығарма- шылықтарының бәріне тән сипат. Ақындар өздерінің толғауларында |