Қазақстан республикасы білім және ғылым министрлігі ғылым комитеті
жүктеу/скачать 1.5 Mb.
|
- Бұл бет үшін навигация:
- Шығ.: Первобытная культура. – М., 1989; Введение к изучению человека и цивилизации (Антропология). – П-М., 1924. Әдеб.: Токарев С.А. История зарубежной этнографии. – М.
- 1978. ТАЛМУД
| ТАЙЛОР Эдуард Бернетт (1832–1917) – ағылшын этнографы, Англия- дағы антропологияның негізін салушы. Антропологиямен ойламаған жер- ден 1856 ж. Мексикаға ғылыми сапармен жол тартқан ағылшын этнологы Г. Кристидің жанына еріп жүрген шағында танысады да қалған бүкіл өмірін соған арнайды. Т-дың көзқарастары Канттың эволюциялық теориясының
453 ықпалының арқасында қалыптасқан болатын. Ол мәдениет тарихын ілгерілемелі даму процесі ретінде қарастырады, өйткені мәдениеттің даму барысында құрал-жабдықтар болсын, өнер түрлері болсын, діни наным- сенім түрлері болсын – бәрі де жетілдірілу үстінде болады. Т. өзінің мәде- ниет тарихын, діннің бастауларын зерттеген шығармаларымен белгілі. Ол мәдени эволюционизм позициясын ұстанады, яғни мәдениеттің дамуы ілгеріге ұмтылу, өткеннен асып түсу, бұрынғыны жетілдіру деп түсіндіреді. Мәдениет прогресі бүкіл дүние жүзілік халықтардың (олардың әрқайсы- сының қандай даму сатысында тұрғандығына қарамастан) әкелген үлесіне тікелей байланысты. Оның айтуы бойынша «мәдениет туралы ғылым рефор- малар туралы ғылым». Мәдени реформалар көбінде діни наным-сенімдер мен табынушылық түрлерін жетілдіруден, күрделі де өнімді еңбек құрал- дарының пайда болуынан, жаңа өнер түрлерінің көбеюінен көрінеді. Т.-дың айтуынша, мәдениеттің көне кезеңдері туралы ежелден сақталып келе жат- қан «қалдықтар», «көнегөздер» – әдет-ғұрыптар, салт-дәстүрлер және т. б. көп мағлұмат береді. Осы орайда Т. діннің пайда болуын даярлаған көне наным- сенім түрлерін, соның ішінде әсіресе – анимизмді жете зерттейді. Ол діннің негізін адамның психикасынан, рационалды қызметінен іздестірген. Т-дың аты әйгілі оқушыларының бірі – Дж Фрейзер. Шығ.: Первобытная культура. – М., 1989; Введение к изучению человека и цивилизации (Антропология). – П-М., 1924. Әдеб.: Токарев С.А. История зарубежной этнографии. – М., 1978. ТАЛМУД (көнееврей. – кітап) – Иудейлер дініндегі киелі кітап. Т. «Көне өсиеттің» 5 кітабынан және дінге сенушілердің іс-әрекетін құқықтық нормалар тұрғысынан реттеуші трактаттардан тұрады. ТАЛИОН (лат. talіo – кек қайтару, өш алу) – қандас туыстар арасындағы қарым-қатынасты реттеуші алғашқы қауымдық қоғамда қалыптасқан салт- дәстүр. Ол салт-дәстүр бойынша туыстар арасында жасалған қиянат үшін пара-пар кек қайтарылуы керек. «Қанға – қан, жанға – жан» формуласы Т-ның мазмұнын білдіретін ең танымал формула. Кейінірек, алғашқы тап- тық қоғамдарда Т. жасалған қылмысқа сайма-сай жаза кесуді талап ететін қылмыстық жауапкершілік принципіне ауысты. Т. – адамзаттың ақыл ойының ақиқат, әділеттілік туралы алғашқы қарапайым түсінігінің пайда болған- дығының көрінісі. Т. алғашқы қауымдық қоғамда қанды кек қайтаруды ғана көздемей, сонымен қатар адамдар қарым-қатынасына қатал шек бола білді. Өйткені Т. пайда болмай тұрған кездерде жөнсіз кек қайтару орын алған болса, Т. арқылы алынатын кектің шамасы нақтыланды. Т-ның негізінде алғашқы қауымдық қоғамдағы адам санасына және дүниетанымына қатыс- ты «біздер» және «басқалар», «өзіміздікі» және «өзгелердікі», «жақын, бауырлас» және «бөтен» түсінігі жатыр. Т. бір мезгілде адамдарды бөліп 454 те, біріктіріп те отырған, себебі, ол бір рудан тарағандарды басқа ата- балаларынан өзгешелеп отырған, сонымен қатар, бір атаның ұландарының басын ортақ жауға қарсылық тұрғысынан біріктірген. Т. орындау, жүзеге асырудың өзі қасиетті рәсім ретінде қарас-тырылғандықтан оған атаның еркек кіндіктері, әсіресе, соның ішінде, жапа шеккен жанның ең жақын туыстары қатысатын болған. Т. – алғашқы қауымдық қоғамда бой көр- сеткен адамгершіліктің өзіндік ерекшелікті түрі. Т. көне салт-дәстүр қал- дығы ретінде көптеген халықтарда әлі күнге шейін кездеседі. Мыс., тау халықтарының қанды кек қайтару принципінен толық қол үзбегендігін ешкім жоққа шығармайды. Жалпы Т. дүниежүзінің бүкіл халықтарының ертедегі даму сатысында кездескен. Қазақ халқының өмір салтында «барымта» сынды Т-ның түр көрінісі болған. жүктеу/скачать 1.5 Mb. Достарыңызбен бөлісу:
|