Қазақстан республикасы білім және ғылым министрлігі ұлттық тестілеу орталығЫ

Эссені бағалау 
 
Бағалау әдеби эссе түрлерінің барлығын қамтиды, бірақ эссе 
түріне қарай бағалау критерийінің ішінен сол эссе түріне сәйкесі 
бойынша ғана бағаланады.
Балл
Сыни ой /Анализ/ 
Тіл сауаттылығы 
 
9-10  

тақырыпты өте жақсы 
түсінгенін кӛрсетеді; 
тақырыптан еш ауытқымайды; 

тезисті(ұстаным, негізгі идея)
тақырыпқа сәйкес өте жақсы 
қояды; 

тезиске қатысты өте жақсы 
пікір білдіреді (сыни ой, 
кӛзқарас); 

сыни пікіріне өте жақсы 
нақты дәлелдер (аргументтер) 
келтіреді; 

анализ жасау үшін алған 
дәлелдерді, автор қолданған 
тәсілдерді өте жақсы 
талдайды;

эссе тақырыбына сәйкес 
жазу стилін (баяндау, 
дәлелдеу, сипаттау) өте 
жақсы таңдайды;

стильге қатысты сӛздерді 
өте тиімді пайдаланады;

ойдың логикалық бірізділігін 
сақтау үшін сӛз 
оралымдарын (шылау, 
қыстырма сӛздер) өте 
жақсы таңдайды;

тілдің бай сӛздік қорын дәл, 
орынды, ӛте тиімді 
қолданады;

оқырманға ерекше әсер 
беру мақсатында 

14 

әдеби терминдерді, 
деректерді өте орынды 
қолданады;

әдеби шығармаға өте жақсы 
сыни сараптама жасайды; 

ойдың логикалық бірізділігін 
өте жақсы сақтайды; 

ӛз талдауының, сараптауының 
түйінін өте жақсы 
қорытындылап, шешім 
ұсынады. 
қолданылатын кӛркем тіл 
құралдарын өте орынды 
қолданады; 
Грамматикалық сауаттылық: 
3 қатеге дейін
7-8 

тақырыпты жақсы түсінгенін 
кӛрсетеді, тақырыптан 
ауытқымайды; 

тезисті (ұстаным, негізгі идея)
тақырыпқа сәйкес жақсы 
қояды; 

тезиске қатысты жақсы пікір 
білдіреді(сыни ой, кӛзқарас); 

сыни пікіріне  нақты 
дәлелдерді (аргументтер) 
жақсы келтіреді; 

анализ жасау үшін алған 
дәлелдерді, автор қолданған 
тәсілдерді жақсы талдайды;

әдеби терминдерді, 
деректерді орынды 
қолданады;

әдеби шығармаға сыни 
сараптаманы жақсы жасайды; 

ойдың логикалық бірізділігін
жақсы сақтайды; 

ӛз талдауының, сараптауының 
түйінін жақсы қорытындылап, 
шешім ұсынады. 

эссе тақырыбына сәйкес 
жазу стилін (баяндау, 
дәлелдеу, сипаттау)  
жақсы таңдайды;

стильге қатысты сӛздерді 
тиімді пайдаланады;

ойдың логикалық бірізділігін 
сақтау үшін сӛз 
оралымдарын (шылау, 
қыстырма сӛздер) жақсы 
таңдайды;

тілдің бай сӛздік қорын дәл, 
орынды, тиімді 
қолданады;

оқырманға ерекше әсер 
беру мақсатында 
қолданылатын кӛркем тіл 
құралдарын орынды 
қолдануға тырысады. 
Грамматикалық сауаттылық: 
7 қатеге дейін 

15 
5-6 

тақырыпты 
қанағаттанарлық деңгейде 
түсінгенін кӛрсетеді,
тақырыптан біршама 
деңгейде ауытқиды; 

тезисті(ұстаным, негізгі идея)
тақырыпқа сәйкес қоюы әлсіз; 

тезиске қатысты білдірген 
пікірі (сыни ой, кӛзқарас) 
әлсіз;

сыни пікіріне  анализ жасау 
үшін алған дәлелдері 
(аргументтер) жеткіліксіз; 

автор қолданған тәсілдерді, 
әдеби терминдерді, 
деректерді қолдануы ӛте аз;

әдеби шығармаға 
қанағаттанарлық деңгейде 
сыни сараптама жасайды; 

ойдың логикалық бірізділігін
қанағаттанарлық деңгейде 
сақтайды; 

ӛз талдауының, сараптауының 
түйінін қанағаттанарлық 
деңгейде қорытындылап, 
шешім ұсынады. 

эссе тақырыбына сәйкес 
жазу стилін(баяндау, 
дәлелдеу, сипаттау)  
қанағаттанарлық 
деңгейде таңдайды;

стильге қатысты сӛздерді 
біршама тиімді 
пайдаланады;

қолданған сӛз оралымдары 
(шылау, қыстырма сӛздер) 
ойдың логикалық бірізділігін 
жеткізуге сәйкестілігі 
біршама деңгейде; 

тілдің бай сӛздік қорын 
біршама дәлдікпен, 
орынды қолданады;

оқырманға ерекше әсер 
беру мақсатында 
қолданылатын кӛркем тіл 
құралдары жеткіліксіз. 
Грамматикалық сауаттылық: 
10 қатеге дейін 
3-4 

тақырыпты шектеулі 
деңгейде түсінгенін кӛрсетеді,
тақырыптан шектеулі 
деңгейде ауытқымайды; 

тезисті (ұстаным, негізгі идея)
тақырыпқа шектеулі 
деңгейде сәйкес қояды 

тезиске қатысты шектеулі 
деңгейде пікір білдіреді (сыни 
ой, кӛзқарас) ; 

сыни пікіріне  шектеулі 
деңгейде дәлелдер 
(аргументтер) келтіреді; 

анализ жасау үшін алған 
дәлелдерді, автор қолданған 
тәсілдерді шектеулі 
деңгейде талдайды;

эссе тақырыбына сәйкес 
жазу стилін (баяндау,
дәлелдеу, сипаттау)  
шектеулі деңгейде 
таңдайды;

стильге қатысты сӛздерді 
шектеулі деңгейде 
пайдаланады;

ойдың логикалық бірізділігін 
сақтау үшін сӛз 
оралымдарын (шылау, 
қыстырма сӛздер) 
шектеулі деңгейде 
таңдайды;

тілдің бай сӛздік қорын 
шектеулі деңгейде ғана 
қолданады;

оқырманға ерекше әсер 

16 

әдеби терминдерді, 
деректерді шектеулі 
деңгейде орынды 
қолданады;

әдеби шығармаға шектеулі 
деңгейде сыни сараптама 
жасайды; 

ойдың логикалық бірізділігін
шектеулі деңгейде 
сақтайды; 

ӛз талдауының, сараптауының 
түйінін шектеулі деңгейде 
қорытындылап, шешім 
ұсынады. 
беру мақсатында 
қолданылатын кӛркем тіл 
құралдарын шектеулі 
деңгейде қолданады. 
Грамматикалық сауаттылық: 
13 қатеге дейін 
1-2 

тақырыпты түсінуде біршама 
ауытқығанын кӛрсетеді; 

тезис (ұстаным, негізгі идея)
тақырыпқа сәйкес емес; 

тезиске қатысты тақырыпқа 
сәйкес келмейтін пікір
білдіреді (сыни ой, кӛзқарас); 

сыни пікіріне келтірілген  
дәлелдер (аргументтер) 
шектеулі деңгейде; 

анализ жасау үшін алған 
дәлелдерді, автор қолданған 
тәсілдерді талдауы шектеулі 
деңгейде;

әдеби терминдерді, 
деректерді шектеулі 
деңгейде қолданады;

әдеби шығармаға жасалған 
сыни сараптамасы шектеулі 
деңгейде; 

ойдың логикалық бірізділігін
де шектеулі деңгейде 
сақтайды; 

ӛз талдауының, сараптауының 
түйінін қорытындылап, шешім 
ұсынуы шектеулі деңгейде;

эссе тақырыбына сәйкес 
жазу стилін (баяндау, 
дәлелдеу, сипаттау)  
шектеулі деңгейде 
талдайды;

стильге қатысты сӛздерді 
шектеулі деңгейде 
қолданады;

ойдың логикалық бірізділігін 
сақтау үшін сӛз 
оралымдарын (шылау, 
қыстырма сӛздер) 
шектеулі деңгейде 
таңдайды;

тілдің сӛздік қорын 
шектеулі деңгейде 
қолданады;

оқырманға ерекше әсер 
беру мақсатында 
қолданылатын кӛркем тіл 
құралдарын шектеулі 
деңгейде қолданады; 
Грамматикалық сауаттылық: 
13 қатеден кӛп 

тақырыпты түсінуде
ауытқығанын кӛрсетеді; 

тезисті (ұстаным, негізгі идея)

эссе тақырыбына сәйкес 
жазу стилін (баяндау, 
дәлелдеу, сипаттау)  

17 
0 
тақырыпқа сәйкес қоя 
алмайды; 

тезиске қатысты тақырыпқа 
сәйкес келетін пікір (сыни ой, 
кӛзқарас) білдіре алмайды; 

сыни пікіріне  дәлелдер 
(аргументтер) келтіре алу 
деңгейі ӛте шектеулі; 

анализ жасау үшін алған 
дәлелдерді, автор қолданған 
тәсілдерді шектеулі
деңгейде де талдай алмайды;

әдеби терминдерді, 
деректерді шектеулі 
деңгейде де қолдана 
алмайды;

әдеби шығармаға шектеулі 
деңгейде де сыни сараптама 
жасай алмайды; 

ойдың логикалық бірізділігін
шектеулі деңгейде де 
сақтай алмайды; 

ӛз талдауының, сараптауының 
түйінін шектеулі деңгейде 
де қорытындылап, шешім 
ұсына алмайды. 
шектеулі деңгейде де
таңдай алмайды;

стильге қатысты сӛздерді 
шектеулі деңгейде ғана 
пайдаланады;

ойдың логикалық бірізділігін 
сақтау үшін сӛз 
оралымдарын (шылау, 
қыстырма сӛздер) 
шектеулі деңгейде де 
таңдай алмайды;

тілдің бай сӛздік қорын 
шектеулі деңгейде ғана 
қолданады;

оқырманға ерекше әсер 
беру мақсатымен кӛркем тіл 
құралдарын шектеулі 
деңгейде де қолдана 
алмаған; 
Грамматикалық сауаттылық: 
13 қатеден кӛп 
 
Әдебиет: 
Сыни ой 
/Анализ/ 
 
Балл 
Баға 
Қазақ тілі: 
Тіл сауаттылығы 
 
Балл 
Баға 
9-10 
5 
9-10 
5 
7-8 
4 
7-8 
4 
4-6 
3 
4-6 
3 
0-3 
2 
0-3 
2 
 
Сыни ой /Анализ/ 
Оқушының эссе тақырыбын түсініп, тақырыпқа қатысты сыни ой 
білдіруі, оны нақты аргументтермен дәлелдей білуі бағаланады. Эссе 
барысында оқушы тақырыптан ауытқымауы керек. Сыни ой, 
талдаулары тезистегі негізгі идеяға, ұстанымға сәйкес болуы қажет. 
Анализ жасау үшін алған дәлелдерді, автор қолданған тәсілдерді 
түсініп талдай отырып, әдеби шығармаға сыни сараптама жасай білу 
дағдысы ескеріледі. Негізгі идеяға сәйкес ойдың логикалық бірізділігін 
сақтайды. Эссе бойынша ӛз талдауының, сараптауының түйінін 
қорытындылап, шешім ұсынады.

18 
 
Тіл сауаттылығы 
Эссе тақырыбына сәйкес жазу стилін (баяндау, дәлелдеу, 
сипаттау) таңдай білуі бағаланады. Стильге қатысты сӛздерді, ойдың 
логикалық бірізділігін сақтау үшін қолданылатын сӛз оралымдарын 
(шылау, қыстырма сӛздер) орынды қолдануы қажет. Тілдің бай сӛздік 
қорын дәл, орынды, нақты қолдана білуі керек. Оқырманға ерекше 
әсер беру мақсатында кӛркем тіл құралдарын қолдануы керек. 
Грамматикалық жағынан сауатты жазуы қажет.
Әдістемелік құрал жазуда пайдаланылған дереккӛздер: 

«CLRC Writing Center»
(http://www.udc.edu/docs/asc/Outline_Structure_for_Literary_Analysi
s_Essay_HATMAT.pdf);

http://www.cie.org.uk/programmes-and-qualifications/cambridge-
international-as-and-a-level-english-literature-9695/past-papers/  

http://www.bucks.edu/media/bcccmedialibrary/pdf/ 

Cambridge International Examinations is part of the Cambridge 
Assessment Group. Cambridge Assessment is the brand name of 
University of Cambridge Local Examinations Syndicate (UCLES), 
which is itself a department of the University of Cambridge. 

http://www.tacomacc.edu/academics/studentlearningcenters/writingtu
toringcenter/  

https://k-
5unitsofwriting.wikispaces.com/file/view/Grade+5+A+Literary+Essay+
based+on+Eleven+by+Sandra+Cisneros.pdf  

https://www.teacherspayteachers.com/FreeDownload/Essay-Rubric-
091790000-1376770082  
Тағы басқа кӛптеген қайнаркӛздердегі мәліметтер оқылып, талданып, 
сарапталды.