Тҧтынушы – ӛнімді, кӛрсетілетін қызметті алушы, пайдаланушы нарық  субъектісі. Ӛндіруші

103 
Стандарттау ӛндіріс дамуының, сауданың, кәсіпкерліктің, қызмет 
кӛрсету саласының, т.б. жетілуіне жақсы әсер етеді. Оның экономикалық 
қиындықтары экономиканың, ғылыми-техникалық прогрестің қҧрама бӛліктері 
болып келеді. Бірақ, тҥрлі салалар мен қоғамдық ӛндіріс сфераларында 
стандарттау жҧмыстарын жҥргізу салдары бірдей әсер етпейді немесе қарама-
қайшы бағытталған болуы да мҥмкін екендігін айта кету керек. Сонымен, 
қосымша шығындарға байланысты жеке стандарттарды енгізу ӛндірушіге 
пайда келтірмейді, бірақ тҧтынушыға пайдалы. Немесе ӛндіруші ӛнімді 
унификаттауды кеңінен қолданып, ӛзінің шығынын айтарлықтай қысқартуына 
болады, бірақ бҧл тҧтынушының таңдау аймағын кемітеді. 
Стандарттау салдарының кҥрделі және бірмәнді емес сипаты оның
экономикалық тиімділігін есептеу әдісі мен принципіне едәуір әсер етеді. 
Әсіресе, бҧл бҥгінгі кҥні жаһандану процесінің кҥшейіп келе жатқан кезінде, 
халықаралық стандарттау мемлекеттердің экономикалық қатынастарын 
ӛсіруді, бірақ бір жағынан ҧлттық ӛндірістің кӛптеген тҥрлерінің жойылуына 
мҥмкіндік береді. 
Стандарттаудың экономикалық тиімділігін бағалаудың негізгі объективті 
шарты ӛндірушілердің де, тҧтынушылардың да мҥдделері мен тҥрлі 
факторлардың максималды санын есепке алу болатын жҥйелік кешенді тәсіл.
Жалпы стандарттаудың экономикалық тиімділігін анықтау әдістемесі 
ғылыми-техникалық жасалымдардың тиімділігін бағалау әдістері негіздел-ген 
әдістемелік принциптерге сҥйенеді. Стандарттаудың экономикалық тиім-ділігі: 
- стандарттау жоспарларын экономикалық негіздеуде;
- стандарттарды жасау және бекіту мақсатқа сай екендігін негіздеуде;
- стандарттаудың ӛндіріс, сауда, салалық қызмет кӛрсету сферасы және нақты 
кәсіпорындар дамуының тиімділігіне әсерін бағалауда; 
- стандарттаудың, унификаттаудың, типтеудің, аграгаттаудың оңтайлы 
нҧсқаларын іздеу процесінде; 
- ӛнім бағасын және стандарттарды жасау келісілген жағдайда есептеулер 
жҥргізу ҥшін; 
- стандарттау саласының қызметкерлерін материалдық тҧрғыдан ынталандыру 
кезінде бағалануы қажет.
Қамтылуының тереңдігі мен кеңдігіне байланысты:
- стандарттың жҧмыс істеу мерзімі ішінде әр жыл бойынша немесе осы ӛсімді 
шақырған негізгі және айналымдағы қаражаттарды салу стандарт ӛнімнің 
қызмет ету мерзімі салыстырмалы бағадағы ҧлттық кірістің ӛсіміне 
қатынысымен анықталатын мемлекеттегі стандарттаудың жалпы тиімділігі;
- стандарттау бойынша іс-шаралардың мҥмкін болатын нҧсқаларының ішінен 
ең жақсысын таңдауда және бір нҧсқаның екіншісінің жанында 
артықшылығын сипаттайтын стандарттаудың есептелетін салыстырмалы 
тиімділігі; 
- стандартталатын шешімдерді енгізу немесе техниканы пайдалану алдындағы 
барлық мерзім ішінде анықталатын стандарттаудың жобалау тиімділігі;
- стандартталған ӛнім немесе қызметті шығару мен пайдалану нәтижесінде 
болатын стандарттаудың шын мәніндегі тиімділігі;

104 
- стандарттардың жеке тҥрлерінің экономикалық жағымдылығын сипаттайтын 
стандарттаудың жеке тиімділігі немесе стандарт ӛнімді тҥрлі сферада жасау 
мен пайдаланудан болатын жеке жергілікті тиімділік ажыратылады.
Стандарттаудың экономикалық тиімділігін анықтаудың әдістемелік 
амалының негізінде, стандарттаудың салдарынан болған жағдайлардың бәрін 
кешендік есепке алу жатыр. Стандарттау ғылыми-зерттеулер жҥргізу, ӛнімді 
жасау, ӛндірісті технологиялық тҧрғыдан дайындау, ӛнімді игеру және 
ӛндіріске қою, оны жасау және пайдалану процестеріне байланысты. Бҧл 
жерде оның тиімділігін бағалау, критерийлерін таңдау, әрбір критерийдің 
мәнінің маңыздылығын анықтап алу қажет. Осы жағдайда квалиметрия 
әдістерін қолданған жӛн. 
Стандарттаудың экономикалық тиімділігін бағалауға кешенді жақындау 
стандарттау жҧмыстарының мақсатқа сай екендігін анықтайтын, техникалық, 
экономикалық, әлеуметтік және ҧйымдастырушылық факторлардың барлығын 
бірге және ӛзара байланыста талдауға және ескеруге мҥмкіндік береді.
Кҥтілген тиімділіктің барлық бағалары ықтималды болжау сипатта және 
абсолютті дәл бола алмайды. Стандартты жасау барысында пайда болатын 
толығырақ ақпараттардың келуінен есептеу сапасы тҧрақты ӛсіп отырады, бҧл 
жағдай ең жақсысын таңдап алуға мҥмкіндік болғанға дейін, қарастырылып 
отырған шешімдер нҧсқалары санын біртіндеп азайтуға әкеледі. 
Стандарттаудан экономикалық тиімділік алу кӛздері ӛздерінің 
сипаттамалары бойынша әралуан, бірақ шамалы ескерулермен олардың 
барлығын: 
- ӛнім сапасын жақсарту нәтижесінде қол жеткізетін ҥнемділік және ішкі және 
сыртқы нарықта ӛнім бәсекелестігін кӛтеру нәтижесінде табыстың ӛсуіне, 
ӛнімді сату нарығын және ӛндіріс тҥрлерін кеңейтуге;
- ӛнімді жеткілікті сапамен және минималды қор шығынымен шығаруға 
болатын мҥмкін болатын шешімдер нҧсқаларынан оңтайлысын таңдап алу 
нәтижесінде қол жеткізетін ҥнемділікке; 
- сапаны басқару, экология, еңбек қауіпсіздігі және т.б. салалардағы 
ҧйымдастыру шешімдерінің сапасын жетілдіру нәтижесінде болатын 
ҥнемділікке келтіруге болады. 

жүктеу/скачать 3.11 Mb.

Достарыңызбен бөлісу: