Қазақстан республикасы білім және ғылым министрлігі т. М. Мендебаев, Е. С. Асқаров
Метрологияның негізгі қызметтеріне
жүктеу/скачать 3.11 Mb. Pdf көрінісі
|
| Метрологияның негізгі қызметтеріне:
– мемлекеттік эталондардың және ҥлгілік ӛлшеу қҧралдарының (ӚҚ) физикалық шама бірліктерін орнату; – теорияларды, әдістерді, ӛлшеу қҧралдары мен бақылауды дайындау; – ӛлшеу бірыңғайлығын және бірҥлгілік ӚҚ-н қамтамасыз ету; – қателіктерді, ӚҚ-ның жағдайын бағалау және бақылау әдістерін дайындау; – жҧмысшы ӚҚ-на эталондардан немесе ҥлгілік ӚҚ-нан физикалық бірліктердің ӛлшемдерін беру әдістерін дайындау кіреді. Физикалық шама – бҧл кӛптеген физикалық обьектілер ҥшін сапалық қатынаста жалпы қҧрам, бірақ сандық қатынаста әрбір обьекті ҥшін жеке қҧрам. Физикалық шамалар активті және пассивті келеді. Активті физикалық шамалар – бҧл кӛмекші энергиялар кӛздерінің келтіруінсіз, ӛлшеуге болатын шамалар, мысалы, электр тогының кҥші. Пассивті физикалық шамалар – бҧл ӛлшеу ҥшін кӛмекші энергия кӛздерін қолдануды қажет ететін шамалар, мысалы, электр кедергісі. 1960 жылы ҧсынылған физикалық шама бірліктерінің халықаралық жҥйесі бойынша (СИ) 7 негізгі физикалық бірлік бар (ГОСТ 8.417-81): 1. Метр (м) – ҧзындық, 2. Килограмм (кг) – масса, 3. Секунд (с) – уақыт, 4. Ам- пер (А) – ток кҥші, 5. Кельвин (К) – температура, 6. Моль (моль) – зат мӛлшері, 7. Кандела (кд) – жарық интенсивтілігі. Негізгі бірліктерге тағы 2 қосымша бірлік бар: 1. Радиан (рад) – бҧрыш, 2. Стерадиан ( ср) – қарсы бҧрыш. 1960 жылдан кейін негізгі ӛлшем бірліктерін анықтау ӛнімділік талаптарына және заманауи ғылыми-зерттеулердің дәлдігіне жақсы сәйкес келу ҥшін ӛзгертілді. Бірінші кезде метр Солтҥстік полюс пен экватор аралығында мередиан бойынша 1/10 000 000-дай қашықтықтың бӛлігі ретінде анықталды. Бірақ, 1970 жылы метрді анықтаудың жаңа тҥрі қабылданды, яғни метр электрон криптон атомына ӛткенде алынған екі деңгейдің арасындағы нақты толқын сандарының жиынтықтық ҧзындығы ретінде анықталатын болды. 1983 жылдан бастап метр – 1/299792458 секундта вакуумда ӛтетін жарықтың арақашықтығы ретінде анықталады. Негізгі физикалық шамалардың негізінде туынды физикалық шамалар алынады, олар 50-ден асады. Мысалы, 1 Ньютон (Н) кҥш 1кг массадағы денені 1 м/с 2 жылдамдықпен айдауға қажетті кҥшке тең, яғни, масса бірлігі килограммды, ҧзындық бірлігі метрді, квадраттағы уақыт бірлігі секундқа бӛлгенде пайда болатын жылдамдыққа кӛбейгенге тең: 113 2 с м кг H . ӚҚ-ның бірліктері негізгі және қосымша бірліктерден алынады, он деңгейлік қысқартылған бірліктер қолданылады: 10 18 – экса (Е – халықаралық белгіленуі, Э – орысша белгіленуі), 10 15 – пета (Р,П), 10 12 – тера (Т,Т), 10 9 – гига (G,Г), 10 6 – мега (М,М), 10 3 – кило (к,к), 10 2 – гекто (h,г), 10 1 – деци (d, д), 10 -2 – санти (с,с), 10 -3 – милли (m,м), 10 -6 – микро (μ, мк), 10 -9 – нано (n, н), 10 -12 – пико (p, п), 10 -15 – фемто (f, ф), 10 -18 – атто (а,а). жүктеу/скачать 3.11 Mb. Достарыңызбен бөлісу:
|