Қазақстан республикасы білім және ғылым министрлігі т. М. Мендебаев, Е. С. Асқаров
жүктеу/скачать 3.11 Mb. Pdf көрінісі
|
- Бұл бет үшін навигация:
- . Әмбебап ӚҚ
| Ӛлшеу қҧралдары (ӚҚ)
Техникалық ӛлшеу қҧралдары негізгі 3 топқа бӛлінеді: 1. Ӛлшем – бҧл берілген ӛлшемде физикалық шаманы кӛрсетуге та- ғайындалған ӚҚ. Бірмәнді ӛлшем – бір ӛлшемдегі физикалық шама (гір тасы). Кӛпмәнді ӛлшем – бір атты шамалардың әртҥрлі ӛлшемдегі қатары (сызғыш). Стандартты ҥлгі – заттың қҧрамы немесе қҧрылымын сипаттайтын шама бірліктеріне арналған ӛлшем. Ҥлгілік зат – бҧл белгілі қҧрамы бар зат, затты дайындағанда бекітілген кӛрсеткіштерді сақтайды. 2. Калибрлер – берілген шекарада ӛлшемдерді, бӛлшек пішіндерін және беттердің ӛзара орналасуын табу мен бақылауға тағайындалған қҧрылғылар болып табылады. Оларға тығындар, жақтамалар және бҧрандалық калибрлер жатады. 3. Әмбебап ӚҚ – диапазонда нақты мәндерді анықтайды, олар берілген диапазонда ӛлшемді анықтай алатын калибрлерден осы қасиетімен ерекшеленеді. Олардың тӛмендегідей тҥрлері бар: – ӛлшеу аспабы – бҧл бақылаушыға тікелей қолжетімді пішінде ӛлшенетін ақпараттардың дабылын туғызатын қҧрылғы; – ӛлшеу жҥйесі – бҧл ӛлшемдердің, ӛлшеу аспаптарының, ӛлшеу тҥрлендіргіштерінің және ӛзара байланыс каналдарымен байланыстырылған кӛмекші қҧрылғылардың, яғни ӚҚ-ның жиынтығы. Ол автоматты ӛңдеуге ыңғайлы пішінде, ӛлшенетін ақпараттардың дабылын алуға, оларды автоматты басқару жҥйелеріне қолдану ҥшін беруге тағайындалған. Ҥлгілік ӚҚ – эталондардан физикалық шама бірліктерінің ӛлшемін беруге немесе жҧмысшы ӚҚ-на дәлдігі жоғары ҥлгілік ӛлшеу қҧралдарын беруге тағайындалған. Ҥлгілік ӛлшеу қҧралдарына арналған талаптар ГОСТ 8.382-80 мемлекетаралық стандартына сәйкес. Ҥлгілік ӚҚ – бҧл ӛлшеу қҧралдарынан бірлік ӛлшемі ең жоғарғы дәлдікпен беріледі. Ҥлгілік ӛлшеу қҧралдары разрядтарға бӛлінеді, 1 разряд – ең жоғарғы дәлдік. Жҧмысшы ӚҚ – тәжірибеде ӛлшеу ҥшін қолданылады. Ӛлшеу аспабы – бҧл бақылаушыға тікелей қолжетімді тҥрде ӛлшенетін ақпараттардың дабылын алуға тағайындалған ӚҚ. Нәтижелер есептік қҧрылғыларда – шкалалық, сандық және тіркеуші тҥрінде беріледі. Аспаптар әрекет ету қағидасы бойынша тӛмендегідей болады: 1. Тікелей әрекет ету. Шама ӛлшемін тікелей алады. Аспапта алынған нәтижелерді басқа аспаппен (термометр) салыстырудың қажеті жоқ; 2. Салыстыру. Шаманы белгілі шамамен салыстыру арқылы анықтайды (рычагты таразылар). Аспаптар кӛрсеткіштердің тҥзілу тәсілі бойынша кӛрсетуші (аналогтық және сандық) және тіркеуші болып бӛлінеді. 120 Аналогтық – бҧл шкаласы бар тілшелік аспаптар, кӛрсеткіштер – ӛлшеудің ҥздіксіз функциясы. Сандық – таблодағы дискретті мәндер. Тіркеуші аспап – баспа қҧрылғысы бар аспап. Ӛлшеу тҥрлендіргіш – алдағы уақытта беруге және тҥрлендіруге ыңғайлы тҥрде ӛлшеу ақпараттарын алуға қызмет ететін ӚҚ, бірақ тікелей қабылдауға ыңғайлы емес. Кез келген әмбебап ӛлшеу қҧралы тағайындалуымен, әрекет ету қағидасымен, қҧрылымының ерекшелігімен және метрологиялық сипаттамаларымен сипатталады. Метрологиялық сипаттамалар: 1. Y н – бірмәнді ӛлшемнің номиналды мәні; 2. Ӛлшеу аспабының шкаласының бӛліну бағасы: I = X i+1 - X i мҧндағы X i+1 , X i – шкаланың екі кӛрші белгілеріне сәйкес, ӛлшенетін шаманың мәндері; 3. Ӛлшеу аспабының шкалаларының шектері Х max , X min ; R = Х max - X min. 4. Аспаптың сезімталдығы – аспаптан шығардағы дабылының ӛзгеруінің ӛлшенетін шамаcының ӛзгеруін туғызған шамаға қатынасы; S t U , мҧндағы t – аспаптың нҧсқағыш тілшесінің ығысуы, S – ӛлшенетін шаманың ӛзгеруі (ӛлшегіш стерженнің ығысуы) 5. Басты кӛрсеткіш – дәлдік қателікпен Δ сипатталады. Ӛлшеудің абсолютті қателігі – бҧл ӛлшеу арқылы алынған мән Х изм мен оның нақты мәнінің Х ист ӛзара айырымы болып табылады. ист изм Х X Ӛлшеудің қатысты қателігі – бҧл ӛлшеудің абсолютті қателігінің Δ ӛлшенетін шаманың нақты мәніне қатынасы Х ист . ист ист изм ист отн Х Х Х Х жүктеу/скачать 3.11 Mb. Достарыңызбен бөлісу:
|