Ќазаќстан Республикасы Білім жјне Єылым
Ұлпан Біжікен атты жалғыз қыз туады. Қыз бойжеткен соң, Есенейдің ордасын бүлдіру, шаңырағын, мал-мүлкін жатқа иелендіру мақсатымен жас жігіт
жүктеу/скачать 93.57 Kb.
|
| Ұлпан Біжікен атты жалғыз қыз туады. Қыз бойжеткен соң, Есенейдің ордасын бүлдіру, шаңырағын, мал-мүлкін жатқа иелендіру мақсатымен жас жігіт - Торсанды Ұлпан Біжікенге телиді.
Торсан аса көркем, пысық жэне орысша білетін жас жігіт боп өседі. Біжікен оған қызығады. Торсанның әкесі Тілеміс те, Біжікеннің шешесі Ұлпан да, екі жастың қосылуына тілеулес. Бірақ, олар, бұны Есенейге батып айта алмайды. Есеней кешікпей өледі. Ұлпан жұртқа айтпастан, қызын Торсанға қосады да, Есенейдің мал-мүлкіне ие қып үкімет орындарына бекіттіреді. Бұны білген Есенейдің руы қарсы жасамақ болады. Бірақ, кеш. Үкіметке сүйенген, заңды білетін Торсан, надан дұшпандарын бет қаратпайды. Қорытынды. Ғ.Мүсірепов − қазақ әдебиетінің үлкенді-кішілі бірнеше жанрларын өркендетуге бар күш-жігерін салған көркем сөздің асқан шебері. Оның ұшқыр қаламынан туған туындыларының қай-қайсысын алып қарасақ та идеялық мазмұнға толы, жазылу шеберлігі көз тартарлық әдемі де, мінсіз шығармалар ретінде танылып отырады. Ғабит жасаған көркем дүние, сөз жоқ, қазақ халқының тозбас рухани азығына айналды. Тіпті келшекті болжамай-ақ, қазір ғұмыр сүріп жатқан ұрпақтар көкірегінде жарқын талант иесінің салған ізі, қалдырған әсері бар. Ол − әсемдік әлемі, әдемілік ізі. Сонымен қатар Ғ.Мүсіреповті табиғи талғамы, талант мадениеті жоғары қаламгер деп бағалаймыз. Ғ.Мүсіреповтің "Ұлпан" атты романын оқығанда, тарихи шындықты әдебиет бетінде бейнелей отырып, жазушы қазақ әйелінің қоғамдағы орны мен қызметін, оның феодалдық-патриархалдық ортадағы күресін нақты характерге сүйене, нанымды етіп суреттейді. Халық сүйіспеншілігіне бөленіп, ел анасы атанған күрескер қазақ әйелінің бейнесін кесек те, ірі образ дәрежесіне көтереді. Осы күнге дейінгі кей халықтардың ұғымында қазақ әйелінің қоғамдағы орны мен қызметі жайлы теріс түсініктер де жоқ емес еді. Бұл тақырыптағы ғылыми және көркем әдебиет қазақ әйелін қоғамның ешқашан теңдікке ие болып көрмеген, езгідегі мүшесі есебінде түсіндіріп келеді. Әйел заты болғаннан кейін тек қана ошақ қасында ғана қалу керек деген түсінік бұрыннан қалыптасқан. Ал біздің осы "Ұлпан" романын оқи отырып ұғатынымыз, әйел заты барлық биіктерден, яғни соның ішіндегі қоғамдық сатылардан көрінгеніне таңданамыз да қуанамыз. Қазақ қыздарының қалың топ алдында қасқая тұрып сөз сөйлегенін, билік айтқанын да, айтысқа түскенін немесе олардың қиын-қыстау кезеңде жауынгерлік жорық үстінде еркектермен бірдей ерлік көрсете білгенін анықтайтын дәлелдер тарихта көптеп кездеседі. Сондай-ақ қазақ аналарының жеке адамның ғана еиес, сонымен бірге көптің анасы болғанын, өзінің жақсы қылық-әрекеттерімен елге жағып, халық анасы болрлық күйге жеткені өмірде жиі кездеседі. Қазақ даласында әйел атымен аталған жерлер (Ай, Таңсық, Айша-бибі, Болған ана, Баршы-кент, Баянауыл), аттарымен тараған рулар да (енең, қыздай т.б.) көп болған. Ұлпан аты құрметтеліп, көлді, станцияны Ұлпан атымен атаған. Мысалы, Ақ көңіл ел Ұлпан ызалығын ұмытқысы келмей, кіші Шалқарды бұдан бұлай "Ұлпан көлі" деп атайды. Елге қайтар алдында Ұлпан: Қайтып көрем бе, жоқ па, өзімнің көліме тағы бір түсіп қайтайыншы деп көп әйелдермен барып шомылып қайтты. Ер әйелдерінің ойында бұл да орнығып қалды. Ұлпанмен қоштасарда нағашы жұрты: − Ұлпан қарағым, мынау сенің көлің. "Ұлпан көл" деп атаса, осыдан жиырма жыл кейін, жиырмасыншы ғасырдың басында Орынбор- Ташкент темір жолы салынып, дәл сол "Ұлпан көлінің" басындағы темір жол станциясын "Ұлпан" деп атайды. Оның аты "Ұлпан" боларын әрине өзі де білген жоқ. Ұлпан қазақтың әйелдер арасындағы бір туар ақылды да, дана да, тамаша адам. Ұлпан ел анасы болып, халықтың жағдайын аса бір ұқыптылықпен жайғастырған. Көшпелі қазақ ауылын отырықшылыққа үйреткен Ұлпан болтын. Ұлпан өмірде болған ел анасы бәріне қамқор болған ардақты ана. Өткен ғасырда көшпелі қазақ ауылында жасаған қарапайым әйел ақырында елге қамқор, ел анасы дәрежесіне көтерілді. Бір өзінің ғана емес, біршама әйелдердің бас бостандығын, тәуелсіздігін, еркіндігін арман етеді. Өз қолынан келгенше сол жолға бар күш-жігерін, өмірін арнайды. Сибан елінің бәрі аса құрметпен бас иіп, Есенейді адам еткен осы Ұлпан еді деп қадірлеген. Ауыл қариялары, ақсақалдары кейінгі ұрпаққа ерекше бір мақтанышпен Ұлпанның жомарттығын айтып көксеп отырған. Қайраткер тұлға, әдебиетке іңкәр қазақ қыздарының бірі − Шәмша Беркімбаева: «Ақын орны - қаламы қандай биікке көтеріп шығарса, сол жерде. Ондай орын әсіресе, биікте көп», - деген екен Ғабеңнің өзі. Қазақ тарихындағы ірі тұлғалардың бірі, сөз зергері – Ғабит Махмұтұлы Мүсірепов - өзі айтқандай, қарымды қаламының қуатымен халық тудырған алыптармен қатар тұрар асқар биікке көтерілген, елінің шынайы құрметі мен шықтай таза махаббатына бөленген суреткер» [16]. Роман оқиғалары бірінен кейін бірі өріле отырып, қызықты да қайғылы оқиғаға толы. Ғ.Мүсірепов тек Ұлпан өмірін суреттеп қана қоймай, сол кездегі елдер басындағы оқиғалар мен жайларды қатар суреттеп көрсетті. Ғабит Мүсіреповтің «Ұлпан романы» оқушы жұртшылықтың көңілін қатты елеңдетіп отырған елеулі құбылыс екені даусыз. Романда жақсылық пен жамандық проблемасы, қайғы мен қуаныш проблемасы, сонымен бірге адам өміріндегі толып жатқан оқиғалар мен тарихқа толы халық өміріндегі бейнелер молынан суреттелген. Бұл роман дәстүрлерінің жойылар алдындағы қазақ өмірі десек те болады. Қорыта айтқанда, Ғабит Мүсірепов қазақ халқының әйелдер бейнесін жан-жақты бейнелеген жазушы. Кез-келген туындысын алып қарасақ та, мейлі ол әңгіме болсын, мейлі ол роман болсын, мейлі ол пъесасы болсын, әр қайсысының өзіндік тәлім- тәрбиелік мәні өте зор. Қай туындысын оқысақ та, адамзат баласы өзінің тұла бойына тек ізгі, игі қасиеттерді сіңіреді. Зейнолла Қабдоловтың айтуынша, біз Ғабит Мүсіреповті мақтамауымыз керек, біз Ғабит Мүсіреповпен мақтануымыз керек. жүктеу/скачать 93.57 Kb. Достарыңызбен бөлісу:
|