Ќазаќстан республикасы білім жєне ѓылым министрлігі
жүктеу/скачать 2.24 Mb. Pdf көрінісі
|
| Уәлихановтың еңбектерінде халықтардың наным-сенімі, әдет-ғұрып,
салт-санасы жөнінде ойлар мен тұжырымдар мол. Мұндай пікірлер оның барлық туындыларында там-тұмдап аралас келіп отырады. Жалпы Шоқан шығармаларының бір ерекшелігі олардың белгілі бір мәселеге ғана арналмай, құбылыстарды кең қамтитын әмбебаптығында. Алдына үлкен жауапты саяси, мемлекеттк міндеттер қойған сапарларының барлығында да Ш.Уәлиханов өзі таныған шындықты неғұрлым молырақ қамтуға ұмтылған. Мәселен, өзі көрген елдің географиялық жағдайын айта отырып, тарих пен этнографиясын тасада қалдырмайды. Әсіресе халықтың аңыз- әңгімелерін, шежіресін, мифтік ұғымдарын, өнерін бір-бірімен тығыз байланыста алып қарайтынын көреміз. Сондықтан да ғалымның фольклорға тікелей арналмаған зерттеулерінде де халық шығармалары туралы ойлары қатарласа жүреді», - делінген [8,84 б .]. Кітаптың келесі шолу тарауында ХІХ ғасырдың екінші жартысындағы қазақ фольклортану ғылымы жайы қарастырылады [9]. Бұл кезде қазақ фольклортану ғылымының өз алдына жеке ғылым саласы ретінде қалыптаса бастағаны да нақты көрсетілген. Сонымен қатар фольклор үлгілерін жинау, жариялау, зерттеу жұмыстары мақсатты түрде жүргізілгені; фольклорлық мәтіндер, көбінесе саяхатнамалық очерк, күнделік, сипаттама, жазбалар т.б. түрінде кездесуі; орталық, әрі жергілікті басылымдарда жариялана бастауы, т.б. – бәрі Ресейдің экономикалық, саяси-әлеуметтік жағдайынан туындаған отаршылдық сипатта туған реформалармен тығыз байланысты жүргені анық. Сондай-ақ қазақ фольклоры мен этнографиясын зерттеу жұмыстары қалай жүргені: бірде- арнайы тапсырмамен келген әскери адамдар, саяхатшылар Қазақстанның топографиясын жасаумен қатар, жер-су, тау-тас, мекен жайына байланысты әңгіме-аңыздар мазмұнын хатқа түсіріп отырса; бірде-чиновниктер мен миссионерлер қазақ тілін зерттеп, қазақша-орысша, орысша-қазақша сөздіктер жасағаны; ал, енді бірде- орыс әрпінде жазылған оқулықтар дайындағаны т.с.с. – бәрінде дерлік фольклордың әр түрлі мақсатта пайдаланылғаны жете сөз болады [9,92 б .]. Сонымен қатар аталған тарауда қазақ фольклорын, тілін, этнографиясын таза ғылыми мақсатта, академиялық түрде зерттегендер болғандығына арнайы назар аударылған. Бұл кезеңнің өзі іштей шартты түрде үш белеңге бөліп қарастырылады [10]. Бірінші 8 кезең - 1860 жылға дейінгі уақытты қамтиды. Негізінен, бұл аралықта фольклорды жинау жұмысының қалай жүргені, көбінесе мәтіндердің жолжазбалық очерктер ішінде, күнделіктерде, жазбалар түрінде орын алғаны діттеледі. Екінші кезең- 1860 пен 1880-шы жылдар аралығын қамтиды. Бұл кезеңде фольклорды жинау жұмыстарымен бірге баспа арқылы жариялау жұмыстары да қолға алына бастағаны көрсетіледі. Ал, үшінші белеңге (1880-1900 жылдар аралығы) тән ерекшелік: фольклор нұсқалары тек жиналып, жарияланып қоймай, сондай-ақ белгілі орыс ғалымдары В.В.Стасов, В.Ф.Миллер, А.Н. Веселовский т.б. тарапынан да тереңірек зерттеле басталғаны айтылады. Сонымен қатар бұл тарауда қазақтың белгілі фольклортанушы ғалымдары Ы.Алтынсарин [11], А.Құнанбаев [12], В.В.Радлов [13], Г.Н.Потаниндердің [14] фольклорды жинау, жариялау мен зерттеу жұмыстары өз алдына жеке-жеке жан-жақты қарастырылған. ХІХ ғасырдың екінші жартысындағы қазақ фольклортану ғылымы тарихын зерттеген С.А.Қасқабасов мынадай түйін жасайды: «Бұл кезеңде қазақ фольклористикасы ғылымның жеке саласы ретінде жүктеу/скачать 2.24 Mb. Достарыңызбен бөлісу:
|