Ќазаќстан республикасы білім жєне ѓылым министрлігі
жүктеу/скачать 2.24 Mb. Pdf көрінісі
|
| жырлаушы мен айтушы шабытынан айырылып қалады, шатасып,
жаңылып әңгіменің желісін жоғалтып алады, жырлаушы мен айтушыға қалауынша қарқын керек, ұйып тыңдайтын тыңдаушылар керек», - дейді В.В.Радлов. В.В.Радловтың фольклорды жинаудағы негізгі мақсаты – қазақ тілінің байлығын сақтауды көздейтіні күмәнсыз. Жинаушы В.В.Радловтың тағы бір мақсаты - халық мұрасының тұрмыс-салттағы және рухани өмірдегі негізін анықтау: «Мен жинаған материалдар қырғыз (қазақ –Н.Ж.) тілі туралы айқын ұғым беретіндігіне және психологиялық жағынан халықтың ғажап ақыл-ой дәрежесін дұрыс көрсете алатындығына кәміл сенемін» [25]. Аз да болса айтушыны жиі мүдіртуден қашу үшін және жарыса жазуды халық таланттарын жырлатудың әдепкі жағдайына жуықтату үшін В.Радлов алдымен тыңдап, мәтін мазмұнын қысқаша жазып алатын да, содан кейін айтқыза отырып тікелей тәсіл арқылы жазуға 22 көшетін болған. Мұның өзі жырлаушы жаңылып кетсе, зерттеуші уақиғаның желісін оның есіне салып отыруына мүмкіндік береді [26]. Қазан төңкерісіне дейін белгілі зерттеуші В.В. Радловтың еңбектері жарияланғаны, онда: әрі көлемді, әрі ғылыми мәндегі өте маңызды тұжырымдармен қатар, фольклордың барынша көп жанрларының қамтылуы да, тілдік ерекшеліктердің мейлінше толық сақталуы да, жанрларға бөлудің алғашқы тәжірибесі де т.б. болғаны белгілі. Қазақ халқының фолькорлық үлгілерін жинаумен Ы.Алтынсарин жас мұғалім кезінен-ақ айналысқан. Бұл кезде Ы.Алтынсарин ақын- жыршылармен, ертегіші-әңгімешілермен жиі кездесіп, халық поэзиясын көп білген талай ақсақалдармен таныс болған, олардан тікелей ауызба-ауыз түрде мақал-мәтел, аңыз-ертегі, өлең-жырларды жазып алған. Ғалым Г.Н. Потанин фольклор үлгілері мен этнографиялық материалдарды қатар жинаудың шарттарын белгілеген алғашқы жоба- проектілерінің бірі болып табылатын «Қырғыздар (қазақтар – Н.Ж.) мен Сибирь татарларының бұлдыр нанымдарын, көне ертегілерін, діни ғұрыптарын зерттеу мәселесін» жариялады [27]. Мұнда Сібір татарлары мен қазақтардың әдет-ғұрып, салт-санасы, ырымдары, діни сенімдері туралы мәлімет берумен қатар, бағдарлама іспетті бұл еңбекте жинау жұмыстарының үш бағытын белгіледі: 1) әлем жаратылысы жайындағы нанымдар; 2) ертегілер (яғни батырлық және ертегі эпос); 3) діни әдет-ғұрыптар. Жинаушының фольклор шығармаларындағы бұл салаларды жете білетіндігі байқалды. Оның жинаушылар алдына қоятын талабы айдан анық. Әдетте ауыз әдебиетінің белгілі саласы, не образы жөнінде сұрақ салу түрінде келеді: «Орион туралы ертегі жоқ па, әлде қандай мерген аулаған мынау не? – үш арқар ма, немесе үш марал ма?» Сол кездегі басқа да жинаушылар тәрізді Г.Н. Потаниннің жобасында да этнографиялық деректер фольклорлық шығармалармен тығыз байланыстыра қаралды. Сондықтан да бағдарламада отқа табыну, малшылық салты, шөп тастау, малға тұмар тағу, бақсы ойнату сияқты әдет-ғұрыптарды жиі кездестіреміз. Қазақ жерінде баспа ісінің дамуы т.б.- бәрінің қазақ фольклорын тездетіп жиналуына әсер еткені мәлім. Сол кездегі қазақтардың сүйіп оқитын «Дала уалаяты газетінің» 1894 жылғы 29, 30, 31 сандарында белгілі ғалым Г.Н. Потаниннің «Қазақтардың арасындағы әр түрлі ойлап шығарылған өлең, қисса, ертегілерінің, әдет заңдарының керекті болған турасында» мақаласының шығуы да ел арасынан фольклор мен ауыз әдебиетін жинаушыларға үлгі-жоба болды: 23 «…Жіберген хабарларды қазақ тілінше жазып жіберсе жақсы болар еді. Тағы да, тиісті хабарларды жазғанда бұл хабарды айтқан жүктеу/скачать 2.24 Mb. Достарыңызбен бөлісу:
|