§ 14.11 Құрылыс алаңының тегістеу биіктіктерін анықтау

§ 14.11 Құрылыс алаңының тегістеу биіктіктерін анықтау

Жоғарыда айтылғандай, құрылыс алаңын тік жазықтықта тегістеу жобасы топографиялық план бетінде шаршылар бойын- ша горизонтальдармен құрылады. Жер қазу, үю жұмыстарының көлемін есептеу үшін картограмма жасалады. Істелген жұмыс- тың көлемін есептеуде шаршы жəне үшбұрышты призма, ұзына-

^Нтег⁼
_ H₁  2_ H₂  4_ H_{4 , (180)}
4n

мұндағы, Σ Н₁, ΣН₂, ΣН₄ – шаршы төбелерінің қара биіктіктерінің қосындысы, əрине мұнда ретімен шаршының бір бұрышы, екі бұрышы жəне төртбұрышы берілген;
n – участоктегі шаршылар саны.
119-суретке сəйкес 180-формуланы төмендегі түрде жазуға болады,
^{ΣН =} H ¹  H ¹  H ^IV  H ^{IV (шаршылар штрихпен толтырыл-}

1
маған);
1 4 4 1

ΣН = H ¹  H ¹  H ^II  H ^III  H ^IV  H ^IV  H ^II  H ^II ,
2 ^{2 3 4 4 3 2 1 1}

(шаршылар көлбеу штрихпен толтырылған),

_{ΣН = H} II _{ H} II _{ H} III _{ H} III
(қос штрихты шаршы);

4 ^{2 3 3 2}


Үшбұрышты призма үшін:

^Нтег⁼
_ H₁  2_ H₂  3_ H₃  6H_{6 , (181)}
6n

мұндағы, ΣН₁, ΣН₂, ΣН₃, ΣН₆ – шаршы төбелерінің қара биіктіктерінің суммасы, əрине мұнда ретімен ұшбұрыштың бір бұрышы, үшбұрыштың екі бұрышы, үш бұрышы жəне алты
бұрышы берілген. 181-формуланы пайдаланып 119-суретке сəйкес былай жазамыз:

• 
  H
  

H

IV
^ΣН1^{= 1 4}

• 
  H
  

H

IV
^ΣН2^{= 4 1}
(үшбұрыш штрихталмаған);
(тік штрихталған үшбұрыш);

ΣН₃ =
_H 1 _{ H} 1 _{ H} II _{ H} III _{ H} IV _{ H} IV _{ H} III _{ H} II

2 3 4 4 3 2 1 1
(жазық штрихты үшбұрыш);

2 3 2
ΣН₆ =
_H II _{ H} II _{ H} III _{ H}
(клеткалы штрихты үшбұрыш).

119-сурет. Участокты шаршыға 120-сурет. Участокты үш бұрыштарға бөлу тəсімі бөлу
Алаңдарды тегістеуде артық немесе кем топырақ көлемдерін есепке алып отырады. Топырақ көлемі, тапталмағандықтан көп болуы мүмкін. Бұл жағдайда Н_тег тегістеу биіктігі төмендегідей шамаға түзетілуі керек:

dH = ±
^ , (182)
na²

u - алаңдағы жер массасы (топырақ) көлемі;
n – шаршы саны;
a – шаршы қабырғасы;
«+» алаң деңгейін көтеруде, ал «-» алаң деңгейін төмендетуде қолданылады.
Мысал. 121-суреттен шаршылардың бұрыштарынан қара биіктіктерін жазып алып, солар арқылы тегістеу биіктіктерін шаршы призмалар əдісімен анықтау керек. 180-формуланы қолда- нып:
штрихталмаған шаршылардан:
ΣН₁=25,0+21,5+20,4+23,4=90,3 м;
бір штрихты шаршыдан:
ΣН₂= 24,3+23,4+22,5+21,3+21,2+21,1+21+22,8+23+24,4=225 м;

^Нтег
₌ 90.3  2  225  4 137.5
4 12

= 22,72 м.

121-сурет
Үшбұрышты призма əдісімен есептеу нəтижесі, төртбұрышты призма əдісімен есептеу шамасына жақын болып шықты, расында Н¹=22,79 м.
Тегістеу биіктігін тапқаннан кейін, жұмыс істеу биіктіктерін анықтап, солар арқылы қазу жəне үю көлемдерін есептейді.


Бақылау сұрақтары:

1. 
   Құрылыс алаңдарындағы дайындық кезіндегі геодезиялық жұмыс- тарды атаңыз.
   
2. 
   Құрылыс жобасын түсірудегі геодезиялық жұмыстарды атаңыз.
   
3. 
   Қадалау жұмыстарының түрлерін атаңыз.
   
4. 
   Қадалау жұмыстары үшін берілімдер қайдан алынады?
   
5. 
   Қадалау жұмыстарындағы тік координаталар əдісін түсіндіріңіз.
   
6. 
   Сызықтық қиылыстыру əдісі қай уақытта қолданылыды?
   
7. 
   Қадағалау жұмысында графоанаметикалық əдіс қандай жағдайда қолданылады?
   
8. 
   Полярлық əдіс қандай жағдайда қолданылады?
   
9. 
   Тік бұрышты координата əдісі қандай жағдайда қолданады?
   
10. 
    Қатар сызықтар əдісі қандай жағдайда қолданады?
    

x 
^{x – x ;} 

(183)

y 
y_I  y_a , _


мұндағы, х₁ , у_I – I нүктесінің координаталары;
х_а, y_a – шаршы төбесі а нүктесінің координаталары.


122-сурет. Ғимарат осьтерін қадалау тəсімі