Қазақстан республикасы денсаулық сақтау министірлігі қарағанды мемлекеттік медицина академиясы

Бір жақты қуыстар шайнау тістерінің сайлары аймағында, франтальды тістердің кесу қырында, қаптаманың ұрт, мойын аймағында және тістің апроксимальды бетінде арнайы құралдардың көмегімен қалыптастырылады.

Қаптаманың сайлары зақымдалғанда салманың астына қуысты дайындау. Қуыстың пішіні қатты тіндердің зақымдалу көлемімен анықталады. Қуысты қалыптастыру арнайы құрал – жабдықтармен жүргізіледі. Құралдың көмегімен зақымдалған эмаль, дентин және ілінбелі шеттері алынып, сау тің сақталынады. Бұдырларды біріктіріп тұратын эмаль біліктерін және бұдырлардың тіндерін сақтаған жөн, егерде олар тіс жиегісімен зақымдалса. Егер де олар толығымен алынып тасталса тістің сауытты бөлігі әлсірейді де сол жерде оның сынуы жүреді. Қуыс түбі тегіс болғаны жөн. Оны сызатты бұрғының көмегімен немесе жіңішке цилиндр тәрізді карборунд тастарының көмегімен жүргізледі, оның ұшы тегіс сондықтан ол қуыстың түбін ақырын өңдеп ұлпаның ашылмауына жағдай туғызады. Қуыстың қабырғалары сызатты ұштықтармен қалыптастырылады және оның көмегімен бұдырлар біріккен аймақтың сайлары кеңейтіледі. Дайын қуыстың қабырғалары қосымша карборонд тастың көмегімен тегістеледі. Бұл уақытта тіннің жұқа жиегі алынып салма дентинда жақсы орнығу үшін тірек қалыптастырылады. Сонымен бірге тамақ қалдықтары қалмау үшін салма жиегі мен тіс тіңінің қосылатын жерінде ретенционды аймақтарды болдырмау қажет. Тіс сауытының бір жағында барлық қуыстарды дайындағанда ортақ болатыны келесі :

1. 
   Қуыстың шығатын тесігі қуыс түбінен кең немесе бірдей болуы қажет.
   
2. 
   Қуыс қабырғалары ілінбелі, тегіс.
   
3. 
   Қабырға жиектерінде ылди болған жөн.
   

Тістің кесу қырында ақау болғанда қуысты қалыптастыру

Әдетте дайындық салманы қуыста штифтің көмегімен бекітуге бағытталған. Бұл үшін негізгі қуыстан басқа қатты тіндердің зақымдалмаған бөліктерінде штифтер үшін өзекшелер бұрғыланады. Тістің сауытын егелеу жұмсарған дентинді алғаннан кейін басталады, тістің кесу қырын карборунд таспен тегістелінеді, егелеу ішкі бетке аздап қиғаш жүргізіледі. Бұның салдарынан кең беткей пайда болады, онда ең бірінші сызатты ұштықпен, ал кейін карборунд тастың көмегімен салма үшін аймақ дайындалады. Одан кейін жіңішке сызатты ұштықпен өткір кесу қыры арқылы штифтер үшін апроксимальды өзектер дайындалады. Штифтерге арналған өзектер дентиннің ортасында эмаль мен ұлпа қуысы аралығында орналасқаны жөн. Егер де тіс ұлпасыз болса қуысты қалыптастыру оңай болады. әдетте бұл жағдайда салманы бекіту үшін бір ғана ортада орналасқан штифт қажет . штифтің ұзыныдығы ұлпа қуысының тереңдігіне сай болуы керек. Егерде тістен ұлпа арнайы алынса онда штифке арналған өзек цементтің ішінде әрі қарай бұрғыланады ұлпа қуысы толтырылғаннан кейін.

Тіс сауытының апроксимальды бетіне қуыс қалыптастыру. Егерде жанында тіс болмаса қуысты қалыптастыру қиын емес. Егер де қасында тіс болып, олар бір – бірімен тығыз жанасып жатса, қуысты қалыптастыру қиындық туғызады. Қуысты ішкі бетінен қалыптастырады. өйткені тіс сауытының ерін бетінен зақымдалмаған тінді аз алу үшін.

Балауыз репродукциясы 2 әдіспен алынуын мүмкін:

1. 
   тікелей әдіс-тіс қуысында пішіндеу
   
2. 
   жанама әдіс – тістің цемент не амальгамды моделінде пішіндеу
   

Металдан салма жасау. Металл салмасының дайындау жұмысы:

1. 
   штифттің орналасуы мен диаметрін анықтау
   
2. 
   құйма пішін алу
   
3. 
   балауызды балқытып шығару
   
4. 
   пішінді кептіру және дәнекерлеу
   
5. 
   пішінді металлмен толтыру
   

Салмаға жуықтап штифтке балауыздан муфта жабады. Кейінде бұл шөгіп қалуларды болдыртпайтындай жағдай жасайды. Балауыз репродукциясынын өзгермей бір қалыпта сақталуы мақсатында репродукцияға міндетті түрде отқа төзімді қаптама қабат жабады. Бұдан кейін модельді отқа төзімді массамен пішіндеуге кіріседі. Салма репродукциясының жұқа жиектері сынып қалмас үшін қаптама қабатты тамызып не жұмсақ қықаламмен жабады. Модельді конустан жеңіл айналуы арқылы босатып, штифтің бос ұштарын жылытып, крампонды қысқышты пайдаланып, оларды алып тастайды. Қалыпты муфель пешіне балуызды жандырып шығару үшін орнатады. Бұдан кейін қалыпты металл қорытпаларымен толтырады. Құйылған салманы ағартады да, өндемей,клиникаға тапсырады. Онда салмааның тіс қуысы бойынша дәлдігін тексеретін дәрігер өндеуді де жүргізеді.

Пластмассадан салма дайындау. Клиникадан балауыз репродукциясын алып, дәлдікті сақтау үшін тіс технигі репродукцияның тіс қуысына қарайтын беткейлерін қоюлатылмаған фосфат-цементепен жабады. Цементтегі балауыз репродукциясын цементпен жабылмаған балауыз бөлігін қалдырып, көпірлі жұмыстарға қалыптың негізіне ғаныштайды. Балауыз қатқанда қуыстан салманы алуға пайдалынған штифтің бос ұшы жылытылып, балауыздан алынады. Бұдан кейін қалыпты екінші бөлігімен жабады да контрштамп құяды. Ыстық су ағынымен балауызды ерітіп, суытылған қалыпқа түсі сай келетін пластмассаны салып полимеризация жүргізеді. Полимеризациядан кейін техник пластмасса қалдықтарын прессформа ажырамалы қуысынан кетіреді. Салмадағы цементті оңай кетіру үшін, оны НСI-ң 10-20% ерітіндісіне салып қояды. Салманы тегістеп жылтырататын – дәрігер.

Салманы дайындаудың жанама әдісі келесідей реттілікте орындалады:

1. 
   тісте қуыс қалыптастыру
   
2. 
   тістен және тіс қатарынан мүсін алу
   
3. 
   құрама модель алу
   
4. 
   салманың балауыз репродукциясын модельдеу
   
5. 
   салманы балауыздан металға немесе пластмассаға ауыттыру.
   

Мүсінді тіске келтірілген мыс сақина мен ММСИ-В-2 типтегі термопластикалық мүсіндеу масса арқылы алады. Масса қатқанда бүкіл тіс қатарынан мүсін алады. Екі қабатты мүсін қолдануға болады. Мүсін алып, техник амальгама (7-10 г) дайындайды да алынған массамен мүсінді толтырады. Амальгаманы тіске кішкене бөліктермен мүсіннің ең терең бөліктеріне енгізеді де штопфермен тығыздайды. Қуыс толтырылғанда, мүсін үстінен амальгамадан квадрат немесе конус модельдеп қатуға қалдырады. Келесі кезеңде сақиналы масса және амальгамамен мүсінге орналастырып, модель құюғанда жылжып кетпеуі үшін мүсін ғанышына балауызбен жабыстырады. Бұдан кейін ғаныш моделін алып, одан сақина мен мүсіндеу массасын ыстық суда жылытып алып тастайды. Осы әдіс арқылы фосфат – цемент пен ғанышпен құрама модель алады. Модельдерді окклюдаторға бекітіп, салманы модельдеуге кіріседі. Амальгамадан жасалған тіске вазелин жағып, жылытылған пішіндеуші балауызбен қуысқа басып кіргізеді. Балауыз қатпай тұрғанда, шайнау беткейіннің пішінін алу үшін окклюдаторы қысады. Салманы пішіндегеннен кейін, оны қуыстан алады (бос жеріне құюшы пішіндеуші штифт енгізеді, соны пайдаланып салма репродукциясын алып шығады). Бұдан кейінгі жүретін жұмыс тікелей әдістегідей болады.

Фарфордан салма жасау технологиясы.

Тіс тәждерін салмамен протездеу келесі кезеңдермен тұрады:

а) қуысты тіс тәжіне дайындау

ә) қуыс пішіні көрінісін тікелей (мүсіндеу) және (балауызбен) әдіспен алу

б) салма дайындау

в) салманы тіс тәжінде келтіру және цементпен бекіту

Фарфордан салма жасаудың тікелей әдісі. Салмаға қуыстан мүсінді алтын немесе платинді фольгамен алады. Тістегі қуысты дайындап, шеттері қуыс жиегінен шығып тұратындай өлшемде фольганы алады. Оны алдымен қуыс түбіне, кейін іргелеріне мақтаны пайдаланып жуықтап жазып тастайды. Қуыстан мүснді шымшуыр немесе экскаватормен алады.