Психодиагностиканың ғылыми-теориялық негізі

8
арттыра түсетін психодиагностикалық зерттеулер мазмұнын 
толықтыра түсері сөзсіз. Психодиагностикалық əдістемелер жеке 
адамды зерттеп, даму бағыттарын көрсетумен қатар, психолог 
қызметінің кəсіби, əдеп жəне моральдық қалыптарына бағыт берді. 
Олай болса, психодиагностиканың ғылыми-қолданбалы мақсаты 
тұлғаның жас ерекшелігіне байланысты психикалық даму дина-
микасын, мінез-құлық ауытқуларын, қабілеті мен қоршаған ортаға 
бейімделуін зерттеу. 
Осы мақсатқа қол жеткізуде төмендегідей міндеттерді шешуді 
көздейді:
1. Жеке адамның қасиеттерінің даму динамикасын нақты уақыт 
өлшемдеріне байланысты анықтау.
2. Жеке адамның, топтың психологиялық іс-əрекетіндегі нақты 
өзгерістерді көрсету.
3. Жеке адамның психологиялық даму жəне қалыптасу 
жағдайларын ұйымдастыру. 
Ал практикалық психодиагностика төмендегідей міндеттерді 
көздейді:
- 
мінез-құлық ерекшеліктері мен психологиялық қасиеттерді 
анықтау;
- 
психологиялық ерекшеліктердің сандық жəне сапалық 
көрсеткіштерін анықтау;
- 
топта тұлғаның психологиялық даму ерекшеліктеріне салы-
стырмалы талдау жасау.
Психодиагностикалық əдіс түрлерін дұрыс пайдалана білу үшін 
жеке адамның психикалық ерекшеліктерін, психоаналитиканың 
теориялық негіздерін толық меңгеру қажет, сол жағдайда ғана 
жеке психикалық ерекшеліктерді бағалау немесе өлшеу барысын-
да нақты өлшемдерге қол жеткізуге болады. С. Л. Рубинштейн 
психодиагностикалық зерттеуді ұйымдастыруда зерттеудің негізгі 
екі базасын атап көрсеткен. Бұл бақылау (өзін-өзі бақылау жəне 
обьективті бақылау, өздігінен тура жəне жанама бақылау) жəне экс-
перимент. Одан соң əдістерді төмендегідей жіктейді: 
- іс-əрекетті орындау барысындағы психикалық ерекшеліктерді 
зерттеу əдісі;
- сұхбат алу əдісі;
- анкета əдісі;
- тест əдісі;
- генетикалық əдіс.

9
Б. Г. Ананьев жіктеулері бойынша психологиялық зерттеулер 
төрт топқа бөлінеді:
1. Ұйымдастыру, лангитюдті салыстыру жəне жинақтау əдісі.
2. Топтық мəліметтерді жинақтаудың эмпирикалық тəсілдері; 
бақылау жəне өзін-өзі бақылау, лабораториялық эксперимент жəне 
психодиагностикалық əдіс (тест, анкета, сауалнама, сұхбатттасу): 
а) тапсырманы орындау барысында іс-əрекетті бағалау жəне оған 
сапалық талдау жасау; ə) жобалау (математикалық, кибернетикалық); 
б) биографиялық əдіс ( адамның өмір жолын зерттеу, құжаттық тал-
дау).
3. Эксперимент жəне бақылау нəтижелерін талдау, мəліметтерді 
статистикалық өңдеу жəне сапалық сипаттама беру. 
4. Талдау əдісі: а) Генетикалық (жалпы даму ерекшеліктерін 
көрсететін материалдарды талдау); ə) Құрылымдық ( жеке адаммен 
топты жəне өзгеде тұлғалар мен байланысты сипаттау).
Сонымен қатар, психодиагностика əдістерді əдіснамалық бағытын 
өлшеу технологиясына қарай топтастырады. С. Г. Болтыгин диагно-
стиканы зерттеу тəсілдері ретінде «дедуктивті» жəне «индуктивті» 
əдістер деп бөледі. Ал, Розенцвейг психодиагностикалық əдістерді 
үш түрге бөліп қарастырды. 
Бірінші түрі: субьективті əдіс – субьектінің өзін-өзі обьект 
ретінде бақылауы.
Екінші түрі: обьективті əдіс – жеке адамды сырттай бақылау 
арқылы ішкі құрылымдық байқау.
Үшінші түрі: жобалау əдісі – жеке адамға кері əсерін тигізбейтін 
стимулдарға зерттелінушілердің əсерін талдау. 
Мəскеу университетінде 1987 жылы жалпы психодиагностика ав-
торлары технология бағыттарын негізге ала отырып, келесі топтама-
ны ұсынды. Бірінші топтамаға дұрыс жауапты қажет ететін тапсыр-
малар жатқызылады: 
1. ақыл-ой дамуы жəне арнайы қабілеттер тесті, жеке адам 
ерекшеліктерін анықтауға арналған тесттер;
2. дұрыс жауабы жоқ, бірақ белгілі бір бағытты көздейтін тесттер. 
Екінші топ тестері вербальды жəне вербальсыз психодиагнос-
тикалық əдістерден құралған.
Үшінші топқа өлшеу қағидаларына негізделген психодиагнос-
тикалық əдістер жатады: 
1. Обьективті теттер диагностикалық міндетті дұрыс шешуді та-
лап етеді.

10
2. Стандартты өзіндік есеп беру тесттері. 
3. Проективті техникалар.
4. Пікірлесу (интерактивті техникалар).
5. Психофизиологиялық жəне ақпаратты талдау əдістері. 

жүктеу/скачать 4.16 Mb.

Достарыңызбен бөлісу: