Қазақстан Республикасында инвестицияларды тарту, арнайы экономикалық аймақтарды дамыту және экспортты ынталандыру жөнiндегi 2010 2014 жылдарға арналған бағдарламаны бекiту туралы
Инвестицияларды тартуды, арнайы экономикалық аймақтарды және экспортты дамытуды мемлекеттiк реттеудiң қолданыстағы саясатын талдау
жүктеу/скачать 1.04 Mb.
|
- Бұл бет үшін навигация:
- 3.5. Қазақстан жағдайына оңтайлы инвестицияларды тарту, арнайы экономикалық аймақтар мен экспортты дамыту жөнiндегi шетелдiк тәжiрибелерге шолу.
| 3.4. Инвестицияларды тартуды, арнайы экономикалық аймақтарды және экспортты дамытуды мемлекеттiк реттеудiң қолданыстағы саясатын талдау.
Инвестициялық қызметтi мемлекеттiк реттеудi талдау Бүгiнгi күнi Қазақстанда инвестициялық қызметтi жүзеге асыру үшiн қажеттi барлық құқықтық база жасалған. Мысалы, 2003 жылы «Инвестициялар туралы» Қазақстан Республикасының Заңы (бұдан әрi - Заң) қабылданды, ол инвестицияларды ынталандырудың құқықтық және экономикалық негiздерiн толыққанды регламенттейдi. Аталған заң, халықаралық сарапшылардың бағалаулары бойынша өтпелi экономикасы бар елдердiң арасындағы инвестиция саласындағы үздiктерiнiң бiрi болып табылады. Заң тарапынан инвесторлардың құқықтарының толықтай қорғалуы мен жасалған келiсiмшарттардың тұрақтылығына кепiлдiк берiлген, сондай-ақ инвесторларға қатысты мемлекеттiк органдардың жұмыстары өте нақты регламенттелген (капиталдың еркiн қозғалысы, капиталдың репатриациясы, табысты пайдалану еркiндiгi, жерге жеке меншiк құқығы, оның iшiнде шетелдiк компаниялар үшiн де). Сондай-ақ, Заңда Қазақстан экономикасының басым салаларында жүзеге асырылатын инвестицияларды мемлекеттiк қолдау шаралары анықталған. Инвестицияларды мемлекеттiк қолдау шаралары отандық инвесторларға да, сол сияқты шетелдiк инвесторларға да тең дәрежеде таралады. Мәселен, Қазақстан экономикасының шикiзаттық емес секторларында жобаларды iске асыру кезiнде инвесторларға инвестициялық преференциялардың мынадай түрлерi: 1) инвестициялық жобаны iске асыру үшiн әкелiнетiн жабдық пен оның жинақтауыштарына кеден баждарын салудан босату; 2) мемлекеттiк заттай гранттар (мемлекеттiк заттай гранттар ретiнде жер телiмдерi, ғимараттар, машиналар мен құрал-жабдықтар берiлуi мүмкiн); 3) инвестициялық салық преференциялары ұсынылады. Заң шеңберiнде 2010 жылғы бiрiншi жарты жылдықта барлығы инвестициялық преференцияларды берудi көздейтiн инвестицияларды жүзеге асыруға арналған 16 келiсiмшарт жасалды. Инвестициялардың жалпы көлемi 18,6 млрд. теңге, оның iшiнде жабдық пен оның жинақтауыштарын сатып алу және монтаждау 15,2 млрд. теңгенi құрайды. Бұл ретте, кеден баждарынан босату нәтижесiнде (бюджет шығыны) жалпы жеңiлдетiлген сома 1,53 млрд. теңгенi құрайды, бұл инвестициялардың жалпы көлемiнiң (әкелiнетiн жабдық пен оның жинақтауыштарының жалпы көлемiнiң 10 %-ы) 8,2 %-ын құрайды. Қазақстан Республикасының жаңа Салық кодексiне сәйкес, инвесторлардың инвестициялық салық преференцияларды қолдану тәртiбi оңайлатылған, атап айтқанда, уәкiлеттi органмен (Инвестиция комитетi) келiсiмшартты жасасқан сәттен бастап қана берiлетiн инвестициялық преференцияларды алудың бұрын қолданып келген тәртiбi алынып тасталған. Инвестициялық салық преференциялары преференциялық объектiлердiң құнын және қайта құру мен жаңғыртуға арналған кейiнгi шығыстарды шегеруге жатқызудан құралады. Бұл ретте шығындарды ауыстыру мерзiмi 3 жылдан 10 жылға дейiн ұзартылған, бұл инвестициялық салық преференцияларының басымдылығынан пайда табуға мүмкiндiк бередi. Қазақстанның аумағындағы инвестицияларды көтермелеу мен қорғауға бағытталған инвестициялық заңнаманың шараларынан басқа, ел Үкiметi 44 елмен олардың арасында: Сербия, АҚШ, Ұлыбритания Бiрiккен Корольдiгi, Германия, Франция, Ресей, Нидерланды, Түркия, Иордания, Катар және т.б., инвестицияларды көтермелеу және өзара қорғау туралы екiжақты келiсiмге, сондай-ақ ЕурАзЭҚ мүше елдер арасында бiр көпжақты келiсiмге қол қойды. Шетелдiк әрiптестермен институционалдық негiзде өзара iс-қимылдар ерекше мәнге ие, бұл шетелдiк инвесторларға жiтi назар аудару туралы куәландырады. Оған дәлел, 1998 жылдан берi жұмыс iстейтiн Шетелдiк инвесторлар кеңесi болып табылады, оның отырыстары Қазақстан Республикасының Президентi Н. Назарбаевтың жеке төрағалығымен жылына 2 рет өткiзiледi. Тиiмдi жұмыс iстеу үшiн құқықтық талаптарды жетiлдiру мақсатында Қазақстан Республикасы Президентiнiң 2003 жылғы 24 қарашадағы № 1234 Жарлығымен Қазақстан Республикасы Президентiнiң жанындағы Шетелдiк инвесторлар кеңесi туралы ережеге өзгерiстер енгiзiлген болатын, ол мемлекеттiк деңгейде шетелдiк инвесторлардың мүдделерiн қорғауды ұсынуға және қамтамасыз етуге бағытталған. Бұдан басқа, инвестицияларды мемлекеттiк қолдау шараларының бiрi ретiнде мемлекеттiк қаржылық даму институттары (Ұлттық инновациялық қор, Экспорттық кредиттер мен инвестицияларды сақтандыру корпорациясы, Қазақстанның Даму Банкi, «Каznех Invest» экспорт және инвестициялар жөнiндегi ұлттық агенттiгi) арқылы жобаларды қосымша қаржыландыруды атап өткен жен. Олардың қызметiнiң негiзгi мақсаты - барлық деңгейдегi бизнестi дамыту мен қолдау жүйелерiн құру және инвестициялық ресурстарды тиiмдi басқару арқылы ұлттық экономиканы әртараптандыруға жәрдемдесу болып табылады. Бұдан басқа, ел экономикасын әртараптандыруды жеделдетуде және өңiрлердiң тұрақты дамуын қамтамасыз етуде елеулi рөлдi Қазақстанның 7 макроөңiрiнде өз қызметiн жүзеге асыратын әлеуметтiк-кәсiпкерлiк корпорациялар (бұдан әрi - ӘКК) атқарады. Әрбiр корпорация игерiлмеген жер учаскелерi мен кен орындарын қоса алғанда, елдiң тиiстi өңiрiне берiлген мемлекеттiк активтердi басқаратын өңiрлiк даму институтын бiлдiредi. ӘКК ұлттық компаниялар мәртебесiнде құрылған және оларды iске асыруға инвестицияларды тартатын жобалар генераторының рөлiн атқарады. Қаржылық, жер, технологиялық ресурстар мен сыртқы нарықтарға қолжетiмдiлiгi бизнестi ӘКК жобаларына қатысуға тартатын болады. ӘКК көмегiмен шетелдiк компаниялар елде қазақстандық әрiптестердiң қатынасуымен бiрiккен кәсiпорындар құру мүмкiндiктерiне ие болады, ондағы шетелдiк технологиялар мен отандық шикiзатты қолдану шығарылатын өнiмнiң бәсекеге қабiлеттiлiгiн жоғарылатуға мүмкiндiк бередi. 2010 жылғы 1 қаңтардан бастап үш елдiң - Ресей, Белоруссия және Қазақстанның кеден одағы жұмыс iстей бастады. Мұндай одақты құру Қазақстандағы әлеуеттi шетелдiк инвесторлар үшiн бiрқатар басымдылықтарды бiлдiредi, өйткенi өткiзу нарықтарын кеңейтуге, тауарлар экспорты кезiнде көлiк және кеден шығыстарын азайтуға, Ресей мен Белоруссия тауарлардың транзитi кезiнде салық салу жүйесiн жеңiлдетуге мүмкiндiк бередi. ҮИИДМБ шеңберiнде бес жылдық кезеңге арналған инвестициялар ағынын ынталандыру жөнiндегi мемлекеттiк шараларды iске асырудың негiзгi басымдылықтары мен тетiктерi айқындалған. АЭА қызметiн мемлекеттiк реттеудi талдау. Индустриялық және арнайы экономикалық аймақтар (бұдан әрi - АЭА) сияқты экономикалық ынталандырудың құралдары жаңа дамуға ие болды. Бүгiнгi күнi Қазақстанда 6 арнайы экономикалық аймақ құрылған: 1) «Ақтау теңiз порты» көлiктiк-логистикалық қызметтер бойынша; 2) «Астана - Жаңа қала» құрылыс және құрылыс материалдарын өндiру бойынша; 3) Алматы қаласының түбiнде Ақпараттық технологиялар паркi; 4) Оңтүстiк Қазақстан облысында «Оңтүстiк» - текстиль өнеркәсiбiн дамыту бойынша; 5) Атырау облысындағы Ұлттық индустриялық мұнай-химия технопаркi; 6) «Бурабай» АЭА - Астана қаласынан 200 шақырым жерде туристiк кластердi дамыту бойынша. Бұл АЭА инвесторларға жаңа өндiрiстердi тиiмдi ұйымдастыру үшiн қажеттi инфрақұрылымымен қамтамасыз етiлген жер телiмдерi берiледi. Аймақтардың аумағында еркiн кедендiк аймақ режимi жұмыс iстейдi, сондай-ақ айтарлықтай салықтық жеңiлдiктер (КТС, жер, мүлiк салықтары бойынша) қарастырылған, ол өңдеушi секторға инвестицияларды ынталандырып қана қоймай, сонымен қатар мемлекеттiк экономикалық және өңiрлiк саясатқа сәйкес өнеркәсiптiк даму нүктелерiнiң орналасуын анықтауға да мүмкiндiк бередi. АЭА басқару мемлекеттiк орталық және жергiлiктi атқарушы органдары тарапынан жүзеге асырылады. Бүгiнгi күнде мұндай тәсiлдiң тиiмдiлiгi жеткiлiксiз: бiрыңғай басқару органының жоқтығы, себебi iс жүзiнде әрбiр АЭА жеке басқару мемлекеттiк органы бар. Орталық атқарушы органдарға келетiн болсақ, реттеу нысанынан физикалық қашықтық АЭА дирекциясынан түсетiн ақпараттарды талдау және түсiндiру барысында белгiлi бiр жаңылысу үлесiн тудырады. «Қазақстан Республикасындағы арнайы экономикалық аймақтар туралы» Қазақстан Республикасының 2007 жылғы 6 шiлдедегi Заңына (бұдан әрi - Заң) сәйкес АЭА ел аумағындағы арнайы экономикалық аймақтарды құру, жұмыс iстету және тарату тәртiбi мен шарттарын анықтайды. Қолданыстағы Заңға сәйкес АЭА мынадай мақсаттармен құрылады: экономиканың салаларын дамыту және қолдау, өңiрлердiң қарқынды дамуы және әлеуметтiк проблемалардың шешiлуi, кәсiпкерлiк қызметтiң тиiмдiлiгiн арттыру, инвестицияларды, технологияларды және қазiргi заманғы менеджменттi тарту, жоғары тиiмдiлiктi және бәсекеге қабiлеттi өндiрiстер құру. Экспортты мемлекеттiк реттеудi талдау Сыртқы сауда әлемдiк экономикалық жүйедегi тұрақсыздыққа едәуiр деңгейде ұшыраған. 2008 - 2009 жылдары аралығында әлемдiк экономика теңдесiз қаржылық тұрақсыздық мерзiмiн басынан өткердi, ол 1945 жылдан кейiнгi ең ауыр жаһандық экономикалық құлдыраумен және сауда көрсеткiштерiнiң құлауымен қатар жүрдi. Осы дағдарыстық үдерiске барлық елдер шарпылды. Әлемдiк экономикадағы дағдарыстық құбылыстар 2009 жылы Қазақстанның шетелдермен сауда көлемiнiң төмендеуiне себепшi болды. Әлемдiк қаржы дағдарысының терiс салдарларына қарсы iс-әрекет жасау мақсатында, көптеген мемлекеттер әртүрлi дағдарысқа қарсы шаралар, оның iшiнде сыртқы экономикалық саладағы ең алдымен мыналарға қатысты: кеден баждардың ставкасын өзгерту; экспортқа салықтық жүктеменi азайту; бейтарифтiк шектеулердi қабылдау және алып тастау; экспортты қаржылай қолдауды күшейту; шетелдiк инвестициялардың ағынына жәрдемдесу және т.б. шараларға қабылданған болатын. 2009 жылы ЕурАзЭҚ Халықаралық кеңесi (КО жоғарғы органы) сыртқы қызметтi кедендiк-тарифтiк реттеу бойынша бiрқатар шешiмдер қабылданған болатын. 2010 жылдың 1 қаңтарынан бастап Кеден одағының жағдайында сыртқы сауда қызметiн реттейтiн бiрқатар нормативтiк актiлер күшiне ендi. Атап айтқанда, Кеден одағының бiрыңғай кеден тарифi (БКТ) қабылданды. Дағдарыстық құбылыстардың тереңдей түсуiне байланысты, отандық өндiрiстi барабар қорғауды қамтамасыз ету мақсатында ЕурАзЭҚ Халықаралық кеңесi (КО жоғарғы органы) импорттық кеден баждарының ставкалары ұлғайтылған болатын. Аталған шаралар, атап айтқанда мыналарға: дайын әйнектерге, қауiпсiз әйнектер өндiретiн отандық өндiрушiлердi қолдау, өндiрiстi арттыру, сондай-ақ iшкi нарықтағы құрылыс материалдары, жиһаз, көлiк құралдарын сапалы және қауiпсiз әйнекпен қамтамасыз ету мақсатында; кәбiлдi-өткiзгiштер өнiмдерiне, отандық тауар өндiрушiлердiң бәсекеге қабiлеттiктерiн жоғарылату және ғылымды қажетсiнетiн салалардың кәсiпорындарын қолдау мақсатында; отандық азық-түлiк тауарлары өндiрушiлердi қорғау мақсатында белсендi ашытқылар импортына кедендiк баждың өзiндiк бөлiгi енгiзiлдi; отандық жылу қазандықтарына қолданылатын болады. Кеден баждарының ставкалары жоғарылап қана қойған жоқ, сонымен қатар төмендедi. Ашық нарықтарды сақтау, әлемдiк дағдарысты еңсеруге бағытталған шаралардың бiрi болып табылады: жемiс-жидек өнiмдерiнiң өндiрiсiмен айналысатын кәсiпорындарды, жемiс дақылдарының қажеттi көшеттерiмен қамтамасыз ету мақсатында, жемiс дақылдарының импортына, жылыжайлық жабдықтарға, алюминий фольгаға, сүттi сарысуға кеден баждарының төмендетiлуi қарастырылды; шикiзат импортымен байланысты отандық өндiрушiлердiң шығындарын төмендету мақсатында, сондай-ақ дайын өнiмдер өндiрiсiнiң дамуын ынталандыру мақсатында, республикамызда өндiрiлмейтiн шикiзаттар мен құрамдастарды алып келуге кедендiк баждардың ставкалары төмендетiлдi, олардың қатарында тоқыма саласы, құрылыс салалары, кабельдi-өткiзгiштер және электрқуаттық өнiмдер, шырындар мен алкогольсiз сусындар өндiрiстерi бар. Бұдан басқа, әлемдiк бағалардың құлдырауы жағдайындағы тауарларды әкетудi ынталандырудың қажеттiлiгiмен және экспортқа жеткiзiлiмдердiң пайдалылығын арттыруға байланысты, экспортқа салықтық жүктеменi төмендету жөнiндегi шаралар қолданылды. Бұл ретте, әкетудi ынталандыру негiзгi экспорттық баптарға қатысты ең алдымен мұнай және мұнай өнiмдерiне қолданылады. Сонымен қатар, қазақстандық өнiмдердi сыртқы нарықтарға жылжытуға бағытталған, экспорттаушыларды сервистiк сияқты қаржылық қолдау шеңберiнде де экспортты ынталандыру жөнiндегi мынадай шаралар қабылданды: қазақстандық кәсiпорындардың халықаралық бейiндi көрмелерге қатысуын, кәсiпорындардың экспозициялық алаңдарды жалға алу шығындарының орнын толтыру жолымен ұйымдастыру; экспорттаушылар үшiн барынша қажеттi тақырыптары бойынша, кәсiпорындардың мамандары үшiн оқыту тренингтерiн ұйымдастыру; шетелдерге қазақстандық кәсiпорындардың сауда миссияларын ұйымдастыру; қазақстандық кәсiпорындар мамандарының шетелдiк экспорттаушылар өндiрiстерiнде, олардың ұйымдарымен танысу мақсатында баруын ұйымдастыру; экспорттаушыларға ақпараттық-маркетингтiк қолдау көрсету (елдер бойынша шолулар, нақты шетелдiк нарықтар бойынша тауарлық позициялардың бриф-талдауы, экспорттаушыларға көмекке нұсқаулық материалдары және басқалары). Сауда-өнеркәсiп палатасымен бiрлесiп Мәскеу қаласында «Бүкiлресейлiк көрме орталығы» МАҚ» ААҚ № 11 павильоны базасында Қазақстан Республикасының Көрме-коммерциялық орталығын құру; Ресей Федерациясындағы Қазақстан Республикасының сауда өкiлдiгi Ресеймен ынтымақтастығы Қазақстанның сауда лоне инвестициялық мүмкiндiктерiн талдау және таныстыру туралы мәселе пысықтауда. ҮИИДМБ шеңберiнде бес жылдық кезеңде инвестициялар ағынын ынталандыру жөнiндегi мемлекеттiк шараларды iске асырудың негiзгi басымдылықтары мен тетiктерi айқындалған. Жалпы алғанда, қолданыстағы құқықтық база, өндiрiстi және экспортты әртараптандыру саласындағы мемлекеттiк саясат қарқындылығының қажеттi деңгейiн және шоғырлануын қамтамасыз ете алмайды, және де мемлекеттiң өзi жариялаған экспортқа бағытталушылықты дамыту мақсаттарын көрсетпейдi. Қолданыстағы заңнаманың сипатын ынталандырушы немесе қолдаушыдан гөрi, реттеушi деген дұрыс. Сыртқы сауда операцияларының дамуын ынталандыруға тиiс болған негiзгi заң - «Сауда қызметiн реттеу туралы» Қазақстан Республикасының 2004 жылғы 12 сәуiрдегi № 544 Заңында экспортты қолдау және дамуды ынталандыру және жылжытуға қатысты қағидалар жоқ. Тiптi Заңның атауы да оның регламентациясының бағытын көрсетiп тұр. 3.5. Қазақстан жағдайына оңтайлы инвестицияларды тарту, арнайы экономикалық аймақтар мен экспортты дамыту жөнiндегi шетелдiк тәжiрибелерге шолу. Инвестицияларды тартудың әлемдiк тәжiрибесi
8-кесте. Әлемнiң елдерi мен өңiрлерi бойынша ТШИ ағынының серпiнi
9-кесте. ТШИ ағыны бойынша ең iрi 20 ел
Ондай агенттiктердiң негiзгi функцияларына мыналарды жатқызуға болады: имидждi қалыптастыру; инвестицияларды iздеу және генерациялау; инвесторды инвестициялау алдындағы қолдау (сүйемелдеу), инвестициялық мүмкiндiктер және экспорттық өнiмдер бойынша ақпараттық қызмет. Малайзияда, Маlaysian Industrial Development Authority (MIDA) - бiрнеше министрлiктi үйлестiрушi және оларды жартылай бақылаушы мемлекеттiк агенттiгi, Парламентке ұсыныстар енгiзедi, өңiрлерге ықпал етедi. Ұйымның жылдық бюджетi $91 млн., штатында 600-ден астам қызметкер бар. Мемлекеттiк орган, толықтай мемлекет тарапынан қаржыландырылады, 19 шетелдiк өкiлдiктерi бар. Кореяда, Invest Коrеа - инвестициялық қызметтi үйлестiредi, өңiрлердiң жұмыстарын бағалайтын есептердi жасау арқылы губернаторларға ықпал етедi. Ұйымның жылдық бюджетi $234 млн. Ұйым толығымен мемлекет тарапынан қаржыландырылады. Австралияда, Аustrade - инвестицияларды, үкiметтегi және өңiрлердегi қызметтi үйлестiредi, парламент пен премьерге ұсыныстар енгiзедi, барлық сыртқы экономикалық байланыстарды қолдап отырады. Ұйымның жылдық бюджетi $185 млн., штаты - 1 841 қызметкерден тұрады. Сауда және инвестициялар министрлiгiнiң жанынан ұйым құрылған, толығымен мемлекет тарапынан қаржыландырылады, инвесторлардан комиссия алмайды, 60 елде 110 өкiлдiгi бар. Бұл ұйымдар ТШИ тартудың маңызды тетiгi болып табылады, ол инвестициялардың адресаты, инвестициялық ахуалды жақсарту және шетелдiк инвесторларды белсендi түрде тарту ретiнде елдiң беделiн қалыптастырудағы негiзгi буын болып танылады. Халықаралық тәжiрибеге шолу мынаны көрсетедi, ТШИ тартудағы етiстiктерге жеткен елдер инвесторлар үшiн, артық қауiптерге ұшырамайтын, қолайлы жағдай тудыруға және оларға бизнестi жүргiзуде жәрдем етуге бағытталған саясат жүргiзгенiн көрсетедi. Алайда бұл тек қана жеңiлдiктер (салықтардан босату, қаржылық субсидиялар, импорттық тарифтердi төмендету және т.б.) ұсынуды ғана емес, сонымен қатар тұрақты макроэкономикалық саясат жүргiзуi де тұспалдайды. Инвестициялық ахуалды жақсарту үшiн мемлекетке макроэкономикалық ахуалдың тұрақтылығының сақталатындығына кепiлдiк беру, бизнестi жүргiзу үшiн жағдайды жақсарту және олардың болжамдылығын арттыру, сыбайлас жемқорлыққа және бюрократияға қарсы шаралар қолдануы қажет. Инвестициялардың мақсаты ұзақ мерзiмдi даму мақсаттарына қызмет ету және бәсекеге қабiлеттiлiктi арттыру екендiгiн назарға ала отырып, шетелдiк инвестицияларды тарту саясаты мен өнеркәсiптiк саясаттың арасында анық байланыстың орнауын қамтамасыз ету қажет. Сондықтан, инвестицияларға қатысты жеңiлдiктердi жасау және ұсыну кезiнде, үкiмет болашақта елде қандай өнеркәсiптiк құрылымды көргiсi келетiндiгiнiң жоспарларынан бастау алуы қажет, өйткенi, әрбiр сала үшiн оның инвесторларға тартымдылығын анықтайтын, ерекшелiк факторларының жиынтығы болады. Мысалы, инвестиция салудың тартымдылығы туралы Еrnst&Young жүргiзген компанияларға сұрау салу бойынша, жоғары технологиялық салаларға және бизнестiк қызмет көрсетуге бағытталған шетелдiң фирмалары, жақсы телекоммуникациялық инфрақұрылымның болуы (сұралған компаниялардың 61,5 %-ы үшiн өте маңызды) және бiлiктi жұмыс күшiнiң деңгейi (олардың 53 %-ы үшiн өте маңызды) сияқты факторларға өте сезiмтал келедi. Өнеркәсiптiк өндiрiске бағытталған компаниялар, экономикалық тиiмдiлiкке (сұрау салынған компаниялардың 50 %-ы үшiн жұмыс күшiне жұмсалатын шығын өте маңызды), салықтық жүктемеге, реттеуге байланысты және құқық саласындағы мәселелерге өте сезiмтал. Сондықтан да, инвесторларға жеңiлдiктер мақсатты түрде, инвестициялардың себебiне және қайсыбiр сектордың даму болашағына қарай жасалуға тиiс, ал инфрақұрылымның дамуы (физикалық және өнеркәсiптiк), кластерлердiң дамуын ынталандыру, адам капиталына инвестициялар қосылған құн үлесi жоғары секторларға инвестициялар ағынына айтарлықтай ықпал жасай алады. ТШИ қазыналық көтермелеу бөлiгiнде Қытайдың нәтижелi тәжiрибесiн қарастыруды ұсынамыз. Қытай үкiметi ұзақ мерзiмдi кезең аралығында тежеп отырған реформаны тұрақтандыруға арналған саяси бағыты бүгiнгi күнi инвесторларда күдiк тудырмайды. Қазiргi уақытта Қытайда өндiрушiлер мен мемлекет арасындағы сыртқы және iшкi экономикалық өзара байланыс сияқты көптеген түрлердi есепке алатын жеңiлдiктердiң икемдi жүйесi құрылды. Мәселен, төмен рентабельдi салалар, депрессивтi, алыс аудандарда инвестицияларды бес жылға толық немесе жекелей босатылады, ал сонан соң он жылға 15-тен 30 пайызға дейiнгi мөлшердегi табыс салығының сомасына жеңiлдiктер алады. Өнеркәсiп, көлiк және байланыс кәсiпорындарында 10 жылдан астам қаржыландыру мерзiмiмен екi жылда бiр рет табыс салығының ставкасы нөлге тең, үштен бастап бес аралығында 50 %-ға дейiн төмендеуi мүмкiн. Бұдан басқа, жаңа технологиялары бар кәсiпорындарда бұл мерзiм аймақты басқару шешiмiмен 6-8 жыл аралығында 50 %-ға дейiн төмендеуi мүмкiн. Өнiмдердiң 70 %-ын экспорттайтын кәсiпорындар жеңiлдiктер аяқталғаннан кейiн 10 % мөлшерiнде табыс салығын төлейдi. Егер, кiрiстiң қайта инвестицияланатын бөлiгi ауыл шаруашылығы, құрылыс, инфрақұрылым, жоғары технологиялар мен экспортқа бағытталған өндiрiстерге салынған болса, онда табыс салығының алып тасталған сомасын қайтару 100 %-ды құрайды. Жерге төлем төлеудiң аудандар мен өндiрiс түрлерi бойынша ставкалары сараланған. Қытай заңнамасы бойынша қайта инвестициялауға бағытталған инвестициялық қаражат сомасы жеңiлдiктердi алды. Осылайша, Қытайда дамудың осы кезеңiнде жеке бизнес пен мемлекеттiң қатар пайда болуы бiрегей өзара тиiмдi қарым-қатынастарды құрды, нәтижесiнде икемдi экономикалық саясат пен қатал заңнамалық база болып табылады. Қытайдың икемдi экономикалық саясаты өзiмiздiң және шетелдiк инвесторлардың барлық санатына қолайлы жағдай жасауға мемлекет мүддесiне негiзделген. Заңның қаталдығы нарықтың барлық ойыншыларының мүмкiндiгiн теңестiруге және бiрдей ойын ережесiн құруға мүмкiндiк бердi. Сыбайлас жемқорлықпен қатаң күрес Қытайға инвестициялық жобаларды және қызметтiң түрлi салаларындағы құжаттарды рәсiмдеуде тосқауылдар мен. бюрократтық кiдiрiстердi iс жүзiнде болдырмауға мүмкiндiк бердi. Түрлi қызмет салаларында салық салудың дифференциялық тәсiлi экономикадағы ең қажет салаларды дамытуды ынталандыруға мүмкiндiк бередi. Инвестиция тартуда жетiстiктерге жеткен елдердiң жинаған тәжiрибелерiне сүйене отырып, бiрқатар ұсыныстар айтуға болады: инвесторларды арнайы қолдау қызметiн құру, елге келiп қойғандары үшiн (aftercare services), бұл оларға өз жобаларын iске асыру барысында туындаған проблемаларды (салық салу, еңбек нарығындағы реттеу және т.б.) шешуге көмектесе алар едi, және мемлекеттiк органдармен өзара әрекет жасау нәтижесiнде туындайтын тартысты мәселелердi шешуге көмек беретiн едi, ал бұл, елдiң инвестициялар үшiн тартымдылығын жоғарылата алады; инвесторлар үшiн мемлекеттiк гранттарды ұсыну (жұмыс күшiн жалдауға, ҒЗТКЖ, оқыту және т.б.) секiлдi ынталандырулар елге таза күйiнде басталатын инвестициялардың келуiне ықпал жасай алатын едi, әсiресе тоқырауға ұшыраған өңiрлерге; инвестициялар салықтық жүктемеге сезiмтал болғандықтан, қолда бар инвестициялық преференцияларды ұлғайтуды, сондай-ақ, салық қызметiнiң шетелдiк инвесторларға қарым-қатынастарын жақсарту мүмкiндiктерiн қарастыру қажет; Келiссөздердi жүргiзу, өндiрiспен танысу, мәмiлелер жасау үшiн басқару буынының басшылары мен өкiлдерi, сондай-ақ көрсетiлген елдердiң iшiнен жоғары технологиялық компаниялардың жоғары бiлiктi мамандар үшiн визасыз режим мәселесiн пысықтау қажет. Қазақстан Республикасының аумағына визаны көрсетпей өту үшiн Инвестиция комитетiнiң шақыруы негiздеме болып табылады. Қазақстанның салыстырмалы түрде шағын мемлекет екендiгiн назарға ала отырып, алты еркiн экономикалық аймақтың болуының мақсатқа сәйкестiгiн қарастыру қажет. Бiрiншiден, бұған ұқсас аймақтар қытайлық «раундтриппинг» секiлдi нәтиже туғызуы мүмкiн, ол жағдайда iшкi инвестициялар шетелге кетедi де, шетелден қайтып АЭА режимiнiң қарастыратын жеңiлдiктерiне ие болу үшiн, шетелдiк инвестиция ретiнде қайта келедi. Екiншiден, АЭА құру саясаты өнеркәсiптiк саясатпен және оның басымдықтарымен нақты байланыста болуы қажет. Үшiншi, экономикалық қызмет үшiн тартымдылығы жоғары жағдайлар тудыру - жалпы экономикалық саясаттың жетекшi ұстанымы болуы тиiс, және де АЭА резиденттерiне ғана преференциялық жағдайлар ұсыну елге инвестициялар тартуда табысқа жету үшiн жеткiлiксiз. АЭА дамытуың әлемдiк тәжiрибесi Әлемнiң көптеген елдерiнде АЭА өздерiнiң тиiмдiлiктерiн дәлелдедi. Шетелдiк тәжiрибе көрсеткенiндей, нақты ойластырылған стратегия мен бағдарлама болған жағдайда АЭА жекелеген өңiрлердiң экономикасының дамуы мен өндiрiстiң бәсекеге қабiлеттiлiгiн арттырудың тиiмдi құралдарының бiрi болып табылады. АЭА құру жөнiндегi әлемдiк тәжiрибе өте ауқымды. Қазiргi кезде әлемде 1200-ден астам арнайы экономикалық аймақтар әлемнiң 120 елiнде бар. 1975 жылдан бастап 2010 жылдар арасында әлемдегi АЭА саны 15 есеге артты. 2010 жылы АЭА өндiрiлген өнеркәсiптiк өнiмдердiң көлемi 400 млрд. доллардан асты. Бұл ретте АЭА-ның жартысынан астамы Азия және Таяу Шығыста құрылған. Қазақстан үшiн ҚХР мен Түркия Республикасы сияқты ауыспалы экономикасы бар елдердiң тәжiрибесi барынша қызғылықты. Қытай. Мамандар, қытайлық аймақтық жобалардың табысты болуы арнайы аймақтардағы ең қазiргi заманғы инфрақұрылымның - жолдар, байланыс, қонақ үйлердiң жасалуымен байланысты екендiгiн атап өтедi, ал бұл аса iрi әлемдiк инвесторларды тартты. Шығындардың 80 %-ға дейiнi мемлекеттiк бюджеттен қаржыландырылды. Қытай үкiметiнiң АЭА-ны ашудағы көздеген негiзгi мақсаты - шетелдiк капиталды, технологияларды және менеджменттi алу болды. Бұл үшiн АЭА бизнестi жүргiзу үшiн барынша жылыжайлық жағдайлар жасалды. Аймақтарды басқарудың жоғары әкiмшiлiк органы АЭА iстерi бойынша ҚХР Мемлекеттiк кеңесiнiң кеңсесi болып табылады. Олар негiзгi саяси бағдарларды жасайды және олардың орындалуын қадағалайды, АЭА қатынасы болған қызметiнiң бөлiгiнде басқа ведомстволардың жалпы жетекшiлiгiн жүзеге асырады. Муниципалитеттердiң қарамағындағы аймақтарда кеңселердiң жетекшiлiгiмен АЭА-ны басқару жөнiндегi Комитеттер құрылған. Әрбiр аймақтың шаруашылық қызметiн ұйымдастыру орталығы, «даму компаниялары» деп аталатындар болды, оларға капиталдық құрылысты, қытайлық және шетелдiк әрiптестердiң арасындағы келiссөздердi үйлестiрудi жалпы басқару мiндетi жүктелдi. Олар провинциялық және қалалық билiктермен өзара байланыста қимыл жасайды. Негiзiнен алғанда Гонконгта және Макаода, инвесторларды тарту жұмысымен айналысатын шетелдерде өкiлдiктерi бар. АЭА нарықтық реттеу басымдыққа ие. Орталық тек қана бiрнеше негiзгi директивтi көрсеткiштердi орнатады, мысалы: жылдық қаржылық табыс, орталықтандырылған каналдармен алынатын немесе қойылатын, өнеркәсiптiк өнiмдердiң аса маңызды түрлерi бойынша өндiру және қамтамасыз ету көлемi, бiрнеше жыл бойына тұрақты болып қалатын орталық бюджетке аударымдар нормативтерi, кредит және ақша эмиссияның лимиттерi. Индустриялық дамыған аудандарда АЭА жасау, олардың өңiрлер және бүкiл Қытайдың экономикасына ықпалын күшейттi, олар ұзақ мерзiмдi дамудың мақсаттарына жетудiң әмбебап құралдарына айналды. Түркия. ЕЭА саласындағы Туркияның тәжiрибесiнiң негiзгi себебi - «Бүкiл ел бойынша мiнсiз инвестициялық ортаны құру мүмкiн емес, бiрақ ерекше қолайлы аймақтарды қалыптастыру мүмкiн». Түркиядағы Еркiн экономикалық аймақтардың (ЕЭА) құрылуын және қызметтерiн регламенттеушi заң 1985 жылы жарияланды, және 1987 жылдан бастап iске қосылды, сол кезде Түркияда алғашқы ЕЭА Мерсин мен Анталияда құрылды. 1990 жылы олардың қатары Измирдегi Эгей еркiн экономикалық аймағымен және Ататүрiк әуежайының ауданын қамтитын Стамбул еркiн кәсiпкерлiк аймағымен толықты. 1992 жылы ЕЭА Трабзонда құрылса, 1993 жылы Аданада құрылды, 1994 - 1995 жылдары экономикалық жағынан әзiрге артта қалып жатқан аудандарды жылдам игеру мақсатында, Түркияның шығысында, Эрзурумда және Мардинде екi ЕЭА құрылды. Түркиялық ЕЭА Түркияның географиялық орналасуының басымдылығына, оның Таяу және Орта Шығыстың, сонымен қатар Батыс және Шығыс Еуропа елдерiнiң нарықтарына жақындығына барынша сүйенедi. Осы аралықта негiзгi зейiн инвестицияның экспорттық бағыттылығына және шетелдiк капитал мен технологияларды тарта отырып, Түркиядағы өндiрiске, экономиканың дамуына тұрақты және бiрiздi салым жасауды қамтамасыз етуге және сыртқы қаржыландыру көздерiн тартуды қолдануды кеңейтуге және халықаралық сауданың мүмкiндiктерiне аударылады. Түркиялық ЕЭА салықтардан, оның iшiнде корпоративтiк және табыс салықтарынан толықтай босатылған анклавтар болып табылады. Өз қызметiн ЕЭА жүргiзетiн кәсiпкерлер әртүрлi алымдар мен баждардан босатылады, олар: кедендiк, елтаңбалық, порттық. Басқа көптеген елдерден өзгешелiгi, Түркияның iшкi нарығында ЕЭА өндiрiлген немесе олар арқылы импортталған тауарларды өткiзуге рұқсат берiлген. Бұл ретте оларға әдеттегi сыртқы саудалық реттеу қолданылады. Iс жүзiнде түркиялық ЕЭА сауда айналымдарының шамамен үштен бiрi Түркияның iшiндегi саудаға тура келедi. Түркияда мекендеу қағазы бар шетелдiк азаматтар ЕЭА 100 % шетелдiк капиталды болған компанияларға иелiк етулерiне болады. Шетелдiк мамандар мен басқару персоналын жұмысқа қабылдауға рұқсат берiлген. Түркиялық ЕЭА әрбiрiнiң белгiлi бiр деңгейде, оның орналасуы мен арналуына байланысты өзiнiң «мамандануы» болады. Мәселен, құнарлы ауыл шаруашылығы аудандарында орналасқан Мерсин мен Анталиядағы еркiн экономикалық аймақтар, негiзiнен ауыл шаруашылығы өнiмдерiн өңдеу жөнiндегi және осы өңiрдiң аграрлық секторына қызмет көрсететiн, сондай-ақ агроөнеркәсiп секторының өнiмдерiн экспорттайтын кәсiпорындарды құруға бағытталған. Измир ЕЭА-да электроника және теле-коммуникациялық құрал-жабдықтарға назар аударады. Ататүрiк атындағы әуежайдың ауданында орналасқан Стамбул еркiн кәсiпкерлiк аймағы дайын киiмдер мен жоғары технологиялық электрондық өнiмдердiң өндiрiсi мен саудасына жұмылдырылған. Адананың ЕЭА ауыр өнеркәсiпке маманданған. Еркiн экономикалық аймақтардың қызметтердi реттеу мен қадағалау Өнеркәсiп және сауда министрлiгi тарапынан жүзеге асырылады. ЕЭА кәсiпкерлiк қызметпен айналысу құқығына лицензия берумен де сол айналысады. Корея. Мысалы, ЕЭА-ны сәттi құру тәжiрибесi Кореяда бар, ондағы ЕЭА шектелген аумақтың учаскелерi емес, бүкiл бiр қалалар, олардың инженерлiк инфрақұрылыммен қамтамасыз етiлуi толықтай мемлекеттiк бюджет есебiнен жүргiзiледi. Кореялық ЕЭА салалық бағыттылығы жоқ. Мысалы, Гвангянг еркiн экономикалық аймағының аумағына мынадай салалар бойынша жобалар iске асырылады: мұнай-химия, металл өңдеу, жеңiл өнеркәсiп, жоғары технологиялар. Бұл бiр өндiрушiге басқа өндiрушiнiң өнiмiн тұтынуға мүмкiндiк бередi. Әлемдiк тәжiрибе көрсеткенiндей, ЕЭА-ны құру жалпы алғанда аймақтардың және елдердiң әл-ауқатын арттыруға бағытталған ел басшылығының айқындалған мақсаттарына байланысты. Мұндай мақсаттарға экспортты арттыру, жұмыс орнын құру, депрессивтi аумақтардың көтеру, өңiраралық қарама-қарсылықты теңестiру, импорт алмасудан экспортқа ауысу, экспорт құрылымын өзгерту және т.б. жатады. Бұл ретте, ЕЭА инвестицияларды тарту жөнiндегi шаралар бiрдей болады - бұл салықтық және кедендiк жеңiлдiктер мен преференциялар. Экспортты дамытудың әлемдiк тәжiрибесi Үздiк әлемдiк тәжiрибеге, үнемi өзгерiп отыратын әлемдiк үрдiстердiң серпiнiне сәйкес құрылған және қолданыстағы жүйенi қамтамасыз ету үшiн, экспортты және инвестицияларды сәттi жылжытып жатқан елдердiң әртүрлi тәжiрибелерiн зерделеу қажет. Экспортты жылжыту жөнiндегi ұйымдардың қызметi халықаралық сауда ережелерiмен шектеледi және негiзiнен экспортқа қажеттi түрлi ақпараттарды беруден тұрады. Ондай ақпараттардың шеңберi стандартталған есеп берулер мен семинарлардан бастап, мамандандырылған зерттеулерге, мәлiметтер базасына, халықаралық көрмелерде қатысу және шет елдерге бару тәжiрибелерiнiң ақпараттарына дейiн барады. Мұндай қызметтi iске асырудың әдiстерi елге байланысты әртүрлi болып келедi. Экспортты және инвестицияларды жылжыту жөнiндегi қызметтердiң тиiмдiлiгi ауқымдылығымен ерекшеленедi, алайда оның әлеуеттi әсерi экспорттың өсуiмен, ТШИ ағынының ұлғаюымен барлық кезде тiкелей байланысты болмайды, өйткенi бұл көрсеткiштер басқа салалардағы экономикалық саясат пен экономикалық факторлардың бiрқатар жиынтығымен анықталады. Мұндай жиынтық: бәсекеге қабiлеттiлiк, қолданыстағы шығын тетiгiн, сапаны, технологиялық жарақтануды қамтамасыз ету, нарықтарға қол жетiмдiлiк және бiрқатар басқаларынан құралады, ал олар экономикалық құрылыммен және тұтастай алғандағы экономикалық саясатпен анықталады. Осыны, сондай-ақ экспорттың жалпы экономика үшiн маңыздылығын ескере отырып, көптеген елдер экспорттық мүмкiндiктердiң дамуына екпiндi ел iшiне ауыстырады. Басқаша айтқанда, егер экспортты жылжыту сыртқа бағытталған қызметке шоғырланатын болса, экспорттың дамуы iшкi әрекеттерге және халықаралық бәсекеге қабiлеттiлiктi және компаниялардың экспорттық әлеуетiн құруға назар аударады. Экспортқа сервистiк қолдау көрсету үшiн 119 ел экспортты жылжыту жөнiндегi мамандандырылған ұйымдарды (ЭIҰ) құрды. Соңғы 20 жылда олардың саны екi еселендi. ЭIҰ орташа алғандағы бюджетi елдiң экспорт көлемiнiң 0,11 %-ын құрайды. Қызметтi қаржыландыру көзi мемлекеттiк бюджет болып табылады. Халықаралық сарапшылардың бағалауы бойынша, ЭIҰ қызметiн қаржыландыруға жұмсалған бiр доллардан, экспорттың көлемiн ұлғайту түрiндегi қайтарым Латын Америкасында — $490, Азияда - $227 және ОЕСD елдерiнде — $160 құрайды. 1-қосымшада Қазақстан үшiн қызықты, экспортты дамыту және жылжыту үшiн, әртүрлi елдердiң үкiметтерi пайдаланатын әртүрлi бағдарламалардың тiзiмi ұсынылады. Экспортты жылжыту және дамыған елдердегi инвестицияларды мемлекеттiк қолдауды қамтамасыз ету жөнiндегi ең белгiлi ұйымдарға мыналарды жатқызуға болады. Ұлыбританияның сауда және инвестициялары (UK Trade&Investment) - үкiметтiк ұйым, Foreign&Commonwealth Office және Department of Trade and Industry-дың еншiлес компаниясы. Ұйымның мақсаты - компанияның бәсекеге қабiлеттiлiгiн сыртқы сауда және инвестициялар арқылы арттыру, және жоғары сапалы тiкелей инвестициялардың тұрақты ағынын тарту. Мемлекеттiк органдардың, өзiн-өзi басқару әкiмшiлiктерiнiң және өңiрлердiң арасында сыртқы сауданы дамыту және жылжыту саласындағы ұлттық үйлестiрудi жүзеге асырады және экспорттаушылар мен шетелдерде инвестициялайтын компанияларды бiлдiретiн үкiметте дауысқа ие. Ұйым өз экспорттаушылары мен меншiктi қаражаты мен бюджет қаражатынан қаржыландырылатын бiлiм беру және қолдау бағдарламалары арқылы Ұлыбританияда бизнес ашуды немесе кеңейтудi қалайтын шетелдiк компанияларды қолдайды. Елшiлiктердегi, комиссиялардағы, консулдықтардағы және сауда өкiлдiктерiндегi шетелдiк бөлiмдердi, сондай-ақ Англиядағы тоғыз өңiрдi қоса алғанда, 2300 қызметкерлер мен кеңесшiлерден тұратын штаты бар. Жалпы бюджетi шамамен  80 млн. FCO және DТI қаражаттарынан құралады, бiрақ бағдарламаларға арналған дербес бюджетi бар. Экспорт пен инвестицияларды iлгерiлетудiң ұлттық стратегиясы бар.
Оңтүстiк Кореяның сауда және инвестицияларды дамыту жөнiндегi агенттiгi (КОTRА) - бұл саудаға жәрдемдесу жөнiндегi корей корпорациясы ретiнде 1962 жылғы 21 маусымда құрылған коммерциялық емес үкiметтiк ұйым (Korea Trade Promotion Corporation). Содан берi ол саудаға жәрдемдесетiн әртүрлi қызметпен айналыса отырып, Кореяның экспортқа бағдарланған экономикасының жылдам дамуына, оның iшiнде шетел нарықтарын зерттеу және iскер әрiптестер iздестiру арқылы жағдай жасады. 1995 жылдың тамызында КОTRА қызметiнiң негiзгi бағыттарына трансшекаралық инвестицияларға жәрдемдесу және технологиялық және өнеркәсiптiк ынтымақтастық жобаларын қолдау қосылды. КОTRА сауда мен инвестициялардың дамуына жәрдемдесу мақсатында Корейлiк сауда және инвестициялардың дамуына жәрдемдесу агенттiгi болып аты өзгертiлдi. КОTRА өз қызметiнiң екi бағыты - саудаға және инвестицияларға жәрдемдесу бойынша мiндеттерiн орындау үшiн шетелдiк өкiлдiктердiң тиiмдi жүйесiне ие. Қазiргi кезде КОTRА-ның әлемнiң 74 елiнде 103 өкiлдiгi бар. Жапонияның сыртқы сауданы дамыту ұйымы (JETRO) - бұл 1958 жылы құрылған үкiметтiк ұйым. JETRO мақсаты - сауданы дамыту, Жапонияның экономикасына инвестициялар тарту және орта және шағын бизнес компанияларын, олардың экспорттық әлеуетiн дамытуға қолдау көрсету болып табылады. JETRO қызметiнiң негiзгi бағыттары: тiкелей шетелдiк инвестицияларды жылжыту, JSEPA iске асыру шеңберiндегi ынтымақтастық, (Экономикалық ынтымақтастық туралы Жапон-Сингапур келiсiмi), орта және шағын бизнес компанияларына консультация беру, Жапонияның өңiрлерiн дамытуды қолдауға қатысу, экономикалық даму саласында зерттеулер жүргiзу болып табылады. JETRO-ның 1600 қызметкерден тұратын штаты, әлемнiң 55 елiнде 73 шетелдiк өкiлдiгi бар. Жалпы бюджетi 42,1 млн. йендi құрайды. жүктеу/скачать 1.04 Mb. Достарыңызбен бөлісу:
| |||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||