Қазақстан Республикасының салық жүйесіндегі салық салу мәселелерін реттеудегі шетел мемлекеттерінің салық әкімшілік тәжірибесін қолдану ерекшеліктері

Рыноктық экономикада салық маңызды орын алатыны сөзсіз және қоғамдық өндірістің даму талаптарына жауап беретін нақты салық салу жүйесінсіз тиімді нарық экономика болу мүмкін еместігі жөнінде сенімділікпен айтуға болады. Мемлекет пайда болған сәттен бастап қоғамдағы экономикалық қатынастар салықтың басты бөлімі. Дамыған елдердегі салық жүйесі әр түрлі саяси, экономикалық, әскери, әлеуметтік ықпал етуімен өзара ерекшеленеді. ХХ ғасырдың 60 жылдарының аяғына қарай жүргізілген реформалар оларды жақындыра бастады. Шетелдердің салық жүйесінің маңызды белгісі болып көптеген жылдар бойы халықаралық экономикалық қызмет ету және қарсы тұру үрдісін реттейтін құралдармен тиімді және сапалы пайдалану болып табылады.

Салық мемлекеттік кірістердің негізгі қайнар көзі бола отырып, сонымен қатар мемлекеттің нарық экономикасына ықпал ететін негізгі рычагы болып табылады. Сондықтан тиімді салық салу жүйесін құру әрбір мемлекеттің аса маңызды мәселелерінің бірі. Құқықтық тұрғысынан қарағанда,салық - бұл мемлекеттің бекітілім, яғни тұлғалардың мемлекетке белгілі бір ақша сомасын беруін көздейтін міндеттеме. Салық құқығы- мемлекеттің салықтық әрекет үрдісінде пайда болған қоғамдық қатынастарды реттейтін құқықтық нормалардың жиынтығы.

Көптеген мемлекеттердің салық заңдылықтарында салықты былайша қарастырады: біріншіден, салықты уәкілеттік берілген мемлекеттік орган ғана бекіте алады; екіншіден, салықты белгілеу белгілі бір заң немесе нормативтік - құқықтық актілермен қатаң түрде жүзеге асырылады; үшіншіден, қабылданған құқықтық акт белгілі бір тәртіпке сәйкес жүргізіледі. Қабылданған құқықтық акт негізінде белгіленген салық жеке және заңды тұлғаларға салық төлеуші ретінде салық міндеттемелерін жүктейді. Қазақстан Республикасының Салық кодексінің 24-бабына сәйкес, салық міндеттемесіне келесідей түсініктеме беруге болады: «Салық төлеушінің салық заңдарына сәйкес мемлекет алдында туындаған міндеттемесі салық міндеттемесі деп танылады, оған сәйкес салық төлеуші салық органына тіркеу есебіне тұруға, салық салу объектілері мен салық салуға байланысты объектілерді айқындауға, салық және бюджетке төленетін басқа да міндетті төлемдерді есептеуге, салық есептілігін жасауға, оны белгіленген мерзімде табыс етуге, салық және бюджетке төленетін басқа да міндетті төлемдерді төлеуге міндетті».

Салық жүйесі әртүрлі мемлекеттерде құрылымы, салық алыну, әдістері, салық базасы, салық ставкалары және тағы басқалары бойынша ерекшеленеді. Бұл заңға сыйымды, себебі салық жүйесі әртүрлі саяси, экономикалық, әлеуметтік талаптарға сәйкес қалыптасады және қалыптасып келе жатыр. Дегенмен де кез келген салық жүйесі жалпы талаптарға жауап беруі тиіс. Әлемдік салық жүйесінің екі бағытта дамыған: шедулярлық және глобальдық.

Шедулярлық салық жүйесі - салық төлеушімен алынатын кірістері шедулды бөлімдерге бөлінеді. Бұл бөлімдердің әрқайсысы ерекше түрде салықтарға ие болады. Әртүрлі шедулдарға әртүрлі салық ставкасы, льготалары және тағы басқа да салық элементтері бекітілген. Мысалы, Ұлыбритания мемлекетінде жеке табыс салығы шедул бойынша жүргізіледі.Онда оны негізгі алты топқа бөледі:A,B,C,D,E,F. A санатына – жерге меншік табысынан, құрылыс және тағы басқалар; B санатына – орман сілем табысы; C санатына – пайыз бойынша төленетін бағалы қағаздардан табыс салығы; D санатына – сауда –саттық, өндіріс, ауыл шаруашылық, көлік және өзге де табыстарынан салық; Е санаты бойынша – зейнетақы және еңбек ақы табысынан; F санатына - дивиденттерден алынатын салық және тағы басқалары жатады.

Глобальды салық жүйесінде заңды және жеке тұлғалардың барлық кірістерге бірдей ие болады. Бұндай жүйе салық есептілігін, кәсіпкерлердің қаржы нәтижелерін жоспарлау бойынша жеңілдетіледі. Ол көбінесе Батыс елдеріне кең қолданылады. Батыс елдеріндегі тәжірибелерінде тиімді салық жүйесін құрудағы пайдалы әрі бағалылығы аз емес. Бірақ, оларды қолдану барысында объективті талаптарды, яғни ол арқылы салық жүйесі дамып, әрбір елдің экономикасының жағдайы құрылады.Жекелеген мемлекеттердің салық салу әкімшілігі ерекшеліктеріне тоқталып өтейік.

Германия мемлекетіндегі салық салу құқығына тән ерекшеліктерін көрсететін болсақ: еңбекақыға салықтың көлемін анықтау үшін салық топтары, салық карталар, салық кестелер құралдары қолданылады; бюджет жүйесі буындарының арасында жиынтық салық түсімдерінің күрделі әрі көп сатылы бөлінуі; Германияда табыстар вертикальды және горизонтальды деңгейде теңестіріледі. Табыстары жоғары жерлер (Бавария, Вюртемберг және тағы басқалар) өздерінің қаржы ресурстарының бір бөлігін (Саксония, Шлезвиг – Голштейн) нашар дамыған жерлерге береді. Бұл көп жылдар бойынғы салық жүйесінің даму нәтижесі болып отыр. Жер заңнамасы негізінде табыс салығынан қосымша ретінде алынып, шіркеу кірістеріне түседі. Діни ұйымдарының барлық мүшелері салық төлеушілер болып табылады. Шіркеу құрамынан шыққан жағдайда салық жауапкершілігі де тоқтатылады.

Ал, Франция мемлекетіндегі салық құқығына сәйкес ерекшеліктеріне тоқталып өтсек, елдің салық жүйесінде жанама салыққа басым көңіл бөледі. Себебі,бұл жанама салықтарға салық жүйесін құрайтын негізгі салықтары, яғни қосылған құн салығы, кеден баждар, акциз, корпорациядан салық, азық - түлік, ауыл шаруашылық өнімдеріне, автокөлік, бағалы былғары өнімдеріне және тағы сол сияқты салықтар жатады. Францияның жеке тұлғаларынан алынатын табыс салығының ерекшелігі – ол салық жеке тұлғаның өзінің емес, отбасының табысына салынады. Егер салық төлеуші жалғыз басты болса, онда ол бір адамнан тұратын отбасы болып танылады. Салықты қолдану үшін жыл сайын Ұлттық Ассамблеясымен мемлекеттік бюджетке дауыс беру арқылы бекітеді. Табысқа екі жақты салық салудан қорғаудың белгілі бір механизмі әрекет етеді. Оның бірі, салық төлеуші жекелеген жағдайларда салық ставкасы мен салық түрін таңдап төлеуге құқықтары беріледі. Заңнамамен көрсетілген салық төлеушіге кең құқықтарды беру, сонымен қатар, жергілікті өзін-өзі басқару органдарға берілген. Бірақ, олардың құқықтары жергілікті салықтардың кіріс көздерінің базасы қалыптасу талаптарына байланысты біршама шектелген.

Франциядағы «фискалдық үрдістер бостандығы туралы» Заңның 64В бабына сәйкес, кез келген салық төлеуші салық әкімшілігіне жүзеге асырайын деп отырған іс –әрекеттердің заңды екендігін анықтау үшін сұрау салуға құқықтары бар. Мәні бойынша салық төлеуші салық әкімшілігінен барлық құжаттарды бере отырып жазбаша кеңестен бастап шарттарға отыруға дейінгі әрекеттерді алуға немесе жүзеге асыруға құқылы. Әкімшілік осыған байланысты жүзеге асырайын деп отырған әрекеттерінде құқықты асыра пайдалану бар жоқтығы сұраулардың жауаптарында көрсетуге міндетті. Мұндай жауапты қайтаруға алты ай мерзім беріледі. Егер осы уақыт ішінде салық төлеуші жауабын алмаса, онда ол өз әрекеттерін құқылы деп санауға негізі бар. Егер әкімшілік бекітілген уақытта қарсылық немесе еш жауабын қайтармаған жағдайда, ол болашақта бұл әрекетті құқықты асыра пайдалану деп тануға құқығы болмайды. Белгіленген кепіл саласында салық төлеушінің сұрау салуында мәміле немесе келісімдер шектелген. Мұны шет елдердің салық құқығында фискалды рескрипт деп атайды. Дәл осындай үрдістер басқа да мемлекеттерде әрекет етеді.

Теорияда салықтық қатынастар салықты алу және енгізу, оларды бекіту бойынша салық құқық нормаларын реттейтін қоғамдық қатынастар ретінде қарастырылады. Сонымен қатар, шетелдік жеке тұлға; шетелдік заңдық тұлға; шетелдік біріккен тұлғалар; азаматтығы жоқ адамдар; ал, объектісі – Қазақтан Республикасының резидентінің шетелдегі объектісі; шетелдік тұлғаның Қазақстан Республикасымен байланысты қызметіне орай Қазақстан Республикасынан тысқары жерде пайда болған объектісі жатады. Салықтық құқықта салық төлеуші мен мемлекеттің арасындағы экономикалық байланыстар тұрақты болу қағидасының негізінде айқындалады. Дамыған елдердің салық жүйесіндегі маңызды белгісі болып халықаралық экономикалық қызмет пен үрдістерді реттеудегі тиімді құралы ретінде пайдалану табылады. Салық жүйесін дұрыс қалыптастыру үшін шет елдегі салық салу тәжірибесін зерделеу арқылы көптеген пайдалы ақпараттар мен мәліметтерді алып, тиімді қолданар едік.

Жалпы алғанда елдердің рейтингінде салық төлемдерінің қарапайымдылығы бойынша Қазақстан әлем бойынша 17 орынға иеленеді. Бұл еліміз үшін Орталық Азия аумағында ғана емес, сонымен қатар ТМД елдерінің арасында да көшбасшы орынды иеленетіндігін көрсетеді. Орталық Азияның өзге елдері мынадай тізім бойынша орналасқан: Қырғызстан (162 орын), Тәжікстан (168 орын) және Өзбекстан (157 орын). Ресей 102 орында, ал Қытай – салық режимдерінің  әлемдік рейтингінде 121 орынды иеленеді.

Есеп пен қолданылатын методологияға сәйкес, Қазақстан салық төлемдері бойынша жоғары орынды иеленеді (барлығы 7 төлем, осы көрсеткіш бойынша 11 орын), сонымен қатар салық салудың жалпы үстемесі бойынша жеткілікті жақсы бағамға ие (аталмыш көрсеткіш бойынша ел 41 орынды иеленеді, салық салудың жалпы үстемесінің мөлшері – 28,6%, яғни осы көрсеткіш бойынша Қазақстан ТМД елдерінің ішінде үштікке енеді).

Қазақстанға өзінің көрсеткіштерін айтарлықтай жақсартуы тиіс саласы – салықтық міндеттерді орындауға жұмсалатын уақыт (қажетті салық төлемдерін жүзеге асыру үшін компанияға 188 сағат қажет, осы көрсеткіш бойынша ел 68 орынды иеленеді).

1 кесте

2010-2011 жылдары салықтарды ықшамдау мақсатында алты елде, оның ішінде Армения, Белоруссия, Грузия, Черногория, Украина, Түркия реформа жүргізілді. «Салық төлемдерінің» нәтижелері Орталық Азия мен Шығыс Еуропа бойынша салық заңнамасының нормаларының қарапайымдылығын сақтаудың суб-индикаторлары бойынша орташа әлемдік деңгейден жоғары. Заңнамалық нормаларды сақтауға жұмсалатын орташа уақыт – 312 сағатты құрайды (орташа әлемдік көрсеткіш 277), орта есеппен төлемдер саны – 37,9 (орташа әлемдік көрсеткіш – 28,5). Компанияға әлем бойынша жалпы орта есеппен салынатын салықтардың саны – 9,3. Орталық Азия мен Шығыс Еуропа бойынша – 9,0, бұл Грузияда 5-тен Түркияда 14-ке дейін ауытқып отырады. Жалақы қорына салынатын салықтар және әлеуметтік төлемдер Орталық Азия мен Шығыс Еуропа бойынша барлық салықтық жүктеменің жартысын құрайды, салыстыру үшін: орташа әлемдік көрсеткіш 3%-ды құрайды. Орталық Азия мен Шығыс Еуропада тұтыну салығы салықтық заңнама талаптарын сақтау үшін уақыттың көп мөлшерін талап етеді. Жұмсалатын уақыт Хорватияда 4 сағаттан Босния мен Герцоговинада 258 сағатқа дейін ауытқиды. Мемлекеттің салық саясаты салық жүйесінің салықтық механизмі арқылы іске асырылады. Салықтық механизмді қалыптастыру барысында заңды және жеке тұлғалар салықтарының аралық қатынасы, салықтық міндеттемелердің туындауын негіздейтін өндіріс пен үй шаруашылығының базистік көрсеткіштері және әрбір базистік көрсеткіштен алынатын салықтық ставкалары сияқты басты мәселелер шешіледі. Мемлекетте қалыптасқан экономикалық-қаржылық және ұйымдастырушы салықтық құқықтық қатынастар жүйесі салықтық механизмді құру ерекшелігін айқындайды. Қазақстан Республикасының салық жүйесі ауқымындағы салық салу процесін ұйымдастыруға және салық салуға байланысты барлық мән - жайларды (салықтар мен басқа да міндетті төлемдердің шамасын және ставкаларын, салықтық төлем сомаларын есептеу және оларды бюджетке төлеу тәртібін, өздеріне қатысты заңи фактілер негізінде салықтық міндеттемелер жүктелген заңды және жеке тұлғалардың шеңберін, салық жүйесінің барынша жұмыс істеу механизміндегі фискалдық және реттеуші функциялардың өзара іс – әрекетін, сондай-ақ олардың балансты болуын) қамтамасыз етуге бағытталған, салықтық заң актілеріне негізделген, мемлекеттің объективті экономикалық қызметі болып табылады.

Бүгінде, салықтық қатынастарының құқықтық реттеу мәселелері еліміздің әлеуметтік экономикалық өмірінен өте маңызды және елеулі орын алуда. Нарықтық қатынастарға байланысты Қазақстан экономикасында пайда болған жаңаша түрлендірулер еліміздің халық шаруашылығын басқару – реттеу жолында қаржылық және салықтық механизмдерді қолдану үрдісіне баса назар аударуды қажет етеді. Сонымен, Қазақстанның әлеуметтік - нарықтық даму жағдайындағы салықтық - құқықтық қатынастардың басты әрі маңызды аспектілеріне салық жүйесінің ұйымдастырылу және экономикалық - құқықтық тәртібі, салық төлеушілер мен салық агенттерінің міндеттері және құқықтары, салық органдарының құзыреттері, салықтық міндеттемелер, салықтық жауапкершіліктер және өзге де жатады.

Мемлекеттегі салық салуды реттеу механизімін жетілдіру концепцияларының маңызды бағыты салық жүйесі мен қызметін заң жүзінде бекіту; болып жатқан жаңа құрылымдау үрдістерін экономикалық даму нәтижелерін негіздеу; салық салу саласындағы нормативтік құқықтық базаларды тұрақтандырып және оны ұдайы жетілдіріп отыру; салық заңнамаларын бұзғаны үшін жауапкершіліктерді қатаңдату; салық органдарының қызметтерін және салық төлеушілерді үнемі бақылау мен тексеруді жиірек жүргізу және өзге де өзекті мәселелер халықаралық стандарттарға сай оң шешімін тапқаны қажет. Мемлекеттің материалдық мүддесі мен қоғам өмірінің айрықша экономикалық аясының тоғысатын жері, көбінесе объективті қаржылық – құқықтық құбылыс ретінде жарқын көрініс табатын салық салу сапасы әрқашанда мемлекеттің салықтық құқығының реттеуші ықпалының реттеуші ықпалының ауқымы ретінде көрініс табады.

Акцизделетiн тауарлардың кейбiр түрлерiн таңбалау және акциздiк постыларды белгiлеу. Қазақстан Республикасының заңдарына сәйкес акцизделетiн тауарлардың кейбiр түрлерiне ( алкоголь өнiмi, темекi бұйымдары мен құрамында темекi бар басқа бұйымдары) акциз түрiнде салықтың толық және уақытылы орындалуына бақылаудың ерекше түрi қолданылуда. Бұл аталған тауарлар Қазақстан Республикасының Үкiметi айқындайтын тәртiппен және белгілі бір жағдайларда акциз алымы таңбаларымен және есептiк-бақылау таңбаларымен таңбалануға тиiс. Бұған акцизделетiн тауарларды дайындаушылар мен импортерлер жауапты болып табылады. Салық органы уәкiлеттi мемлекеттiк орган белгiлеген тәртiппен акцизделетiн тауарлардың жекелеген түрлерiн таңбалаудың ережесiн акцизделетiн тауарларды дайындаушының сақтауына бақылау жасайды. Салық органы уәкiлеттi мемлекеттiк орган тәртiптерімен акцизделетiн тауарларды өндiрудi жүзеге асыратын салық төлеушiнiң аумағында акциздiк постылар белгiлейдi.

Мемлекет меншiгiне айналдырылған мүлiктi есепке алу, бағалау және сату тәртiбiн сақтауды, сондай-ақ мемлекет меншiгiне айналдырылған мүлiктiң толық және уақытылы берiлуiн тексеру. Салық органы мемлекет меншiгiне айналдырылған мүлiктi есепке алу, сақтау, бағалау және өткiзу тәртiбiн сақтауға және оны сатудан бюджетке ақша түсiмдерiнiң толық және уақытылы түсуiн бақылауды, сондай-ақ уәкiлеттi мемлекеттiк орган белгiлеген тәртiппен мемлекет меншiгiне айналдырылған мүлiктi берудi жүзеге асырады. Мемлекет меншiгiне айналдырылған мүлiктi есепке алу, сақтау, бағалау және өткiзу тәртiбiн Қазақстан Республикасының Үкiметi белгiлейдi .

Салық саласындағы қылмыстар және құқық бұзушылықтардың iздерi өндiрiс кезінде(тауарлар, жұмыстар және қызметтер), олардың үлестiрiлуi және iске асырылуы процесстерiнде көрініс табады. Оларды толық зерттеу тек қана барлық экономикалық және қаржы ғылымдары кешенiн қолдану кезінде ғана мүмкiн. Тергеу және сот тәжiрибесi әлі де тек қана бухгалтерлiк есептi қолдануымен шектелуде, өз кезегінде бұл басқа экономикалық-аналитикалық ғылымдардың, қазiргi болмыстардан артта қалуына әкелді. Сондықтан, салық құқық бұзушылықтары мен қылмыстарды тергеуде бiртұтас әдiстеме болмағандықтан көп iстер ашық болып қалады.

Осы мәселенiң нақты шешiмі салық қызметтi органдары мен қаржы полициясының өзара тығыз қарым-қатынасы бола алады. Мұндай өзара әрекеттесу формаларының бiрі қолданыстағы салық заңының орындалуын бақылау мақсатымен бiрлескен тексерулерді жүргізу болып табылады. Салық қызметi органдары жүргізген салықтық тексеруде қылмыс белгiлерiнiң анықталуы жағдайында, салық органдары iстiң барлық материалдарын қаржы полициясы органдарына жібереді. Тапсырған материалдар бойынша қылмыстық iс қозғаудан бас тарту немесе қылмыстық iстiң тоқтатылуы жағдайында іс салық органына қайтарылады, онда бекітілген шаррттарға байланысты жазалы тұлғаларды (салық төлеушiлер) әкiмшiлiк жауапкершiлiкке тартуы немесе жауапкершiлiктен босату туралы шешім қабылданады.

Салық салудағы құқық бұзушылықтар мен қылмыстарда көбiнесе зерттеу объектісі ретінде тек қана құқық бұзушылық қарастырылады, сонымен бiрге, барлық құқық бұзушылықтар мен қылмыстар қандай да бір субъектімен жүзеге асатыны есепке алынбайтынын атап өту керек. Ресейлiк әлеуметтiк және ұлттық мәселелердiң тәуелсiз институтымен салықтық құқық бұзушылықтары мен қылмыстардың арнаулы субъектілерiне жасалған соңғы әлеуметтік зерттеулердің қортындысын қарастырайық. Өткiзiлген зерттеулердің негiзгi нәтижелері төмендегідей :

1 ) ең көп салықтық құқық бұзушылықтар мен қылмыстардың саны 31 мен 40 жыл жастағы тұлғалармен, шамамен-36% және 41 мен 50 жыл аралығындағы тұлғалармен-36% жасалады;

2 ) салық құқық бұзушылығын iске асыру мен қылмыс әрекетiнiң 82% жағдайларында кәсiпорындардың иелерi болып табылатын жетекшiлердің бастауымен болады;

3 ) салық құқық бұзушылықтары мен қылмыстарды iске асыру үшiн көбінесе қылмыстық топтар ұйымдастырылмайды. Топтық құқық бұзушылықтар жалпы сандардың барлығының 10% құрайды. Құқық бұзушылыққа қатысушылардың саны әдетте екi адамнан аспайды;

4 ) салықтық құқық бұзушыларының айырықша белгiсi олардың арасында бұрын сотталғандардың болмашы саны болып табылады. Олардың жалпы үлесі 7% құрайды;

5 ) салықтық құқық бұзушылықтардың 74% еркектермен жасалынады.

Бұрын, кеңес уақытында, құқық бұзушылардың әлеуметтiк-психологиялық мiнездемесін құру мақсатында зерттеулер жүргiзiлдi. 70-80-шi жылдарда өткiзiлген зерттеудің нәтижелері мен қазiргiлердің арасында едәуiр айырмашылық бар.

Рыноктық экономикаға өту, қоғамдық қатынастардың барлық салаларына өзгертулер әкеліп, экономикадағы, әсіресе оның ішінде, салық салу саласында көптеген өзгерiстерді енгізді. Осы салада бақылау жасау мақсатында Қазақстан Республикасының салық қызметi құрылды. Салық органдары қызметінің бастапқы кезеңiнде салық төлемдердi төлеу мен салық салудан жаппай қашу туралы мәселе туындады. Салық қызметi алдында салық төлемдерін ерiктi төлеу қағидасын iске асыруы басты мiндет болып қойылды, ал салық төлеуден жалтару жағдайында - заңды жауапкерлiк шараларын қолдану арқылы бюджетке ықтиярсыз төлету. Бұл салық саласында құқық қорғау органының құрылуына алғышарт болды. Арнайы құқық қорғау органының құрылуы тиiмдi салық жүйесін құру мен жетiлдiру үшiн қажет болды.

Экономикалық қызмет саласындағы айқындалған құқық бұзушылықтар мен қылмыстар саны айтарлықтай аз болғанымен, олар тигізген залал мөлшері жоғары. Ең үлкен залал экономикалық саладағы барлық қылмыстардың ортақ көлемінің 34,8% құрайтын салық төлеуден жалтару тигізеді.

Салықтық құқық бұзушылықтарын анықтау мәселесі Қазақстан Республикасында ғана емес, басқа елдерде де маңызды болып тұр. Мысалы, Ресей Федерациясының салықтар мен алымдар Министрлігінің ресми деректері бойынша 50 % жуық тiркелген заңды тұлғалар салық есептілігін бермей, салық төлеуден жалтарады. Салық заңдылығын жүзеге асыру жүйесі негiзiнен жеке және заңды тұлғалардың табысы туралы декларациясын толтыруға негізделген АҚШ-та, салық заңын бұзудың барлық iстерінің 90 % соттасумен аяқталады.

Салық салудағы құқық бұзушылықтардың жоғары деңгейі, оларды анықтауда тиiмдi әдiстерді өңдеу қажеттiлiгін тудырады. Салық салу аясындағы құқық бұзушылықтарды айқындау қандай болмасын басқа құқық бұзушылыққа қарағанда анағұрлым күрделiрек. Ең алдымен, бұл салық салудағы мүдделердің қайшылықтарымен байланысты. Әрбiр салық төлеушi өз салық мiндеттемелерiн төмендетуге ұмтылады, ал мемлекет салық салудағы салық төлеушiсiнің өз мiндеттерiн толық, әрі дер кезiнде орындауын қамтамасыз етуге ұмтылады.

Сонымен бiрге салық салу төңiрегiндегi құқық бұзушылықтардың анықталу мәселе оларды табу қиындылығымен байланысты. Салықтық құқық бұзушылығы мен салық қылмысының бар болуын көрсететін белгiлер сонымен бiрге айқындық дәрежесiне байланысты анық және анықталмаған болып бөлінеді. Анық құқық бұзушылықтар қылмыстың тiкелей бар болуын көрсетедi. Әкiмшiлiк құқық бұзушылықтың анық белгiлеріне мыналар жатады: iске асырылған шаруашылық операциялардың оның құжаттық көрінісімен сәйкессiздiктерi; құжаттардың жасанды iстерi, алғашқы және есеп беру құжаттарындағы жазулардың сәйкессiздiгі. Анықталмаған құқық бұзушылықтарда қылмыстын iске асыруы туралы тікелей белгілері немесе мәлiметтері болмайды, оған айналым құжатының қате жүргiзілуі, кассалық операцияларды жүргiзу ережелерiнiң сақтамаулары.

Мемлекетпен қызмет үшін өте қолайлы жағдай жасап отырғанына қарамастан соңғы жылдары ұйымдардың есебінен бюджетке төленетiн салықтар көлемiнiң азаюы байқалған, ал жекелеген ұйымдарда өндiрiс көлемiн нақты көрсетпей салық төлеуден жалтару фактiлерi де бар. Салықтық құқық бұзушылықтар масштабы үлкен дәрежеде қоғамдағы салық мәдениетi мен жауапкершiлiктiң дефицитiмен де байланысты. Салық төлеушілердің мұндай заңсыз іс-әрекеті мемлекет мүддесіне айтарлықтай нұқсан келтіреді: мемлекеттік бюджет едәуір қаражаттарды ала алмайды, салық заң-намасын бұзушылар кірістерінің қосымша криминалдық көздері жасалынады, кәсіпкерлік қызмет сферасында, салада, өңірде және құн қозғалысының негізгі үйлесімдері бұрмаланады.

Салық қызметi органдары салықтар мен бюджетке төленетiн басқа да мiндеттi төлемдердi есептеудiң дұрыстығы, оларды алудың толықтығы мен уақытылы аударылуы жөнiндегi мәселелер бойынша уәкiлеттi органдарға бақылау жасауды жүзеге асырады. Бұл жағдайда да салық төлеушiлердiң салық заңдылықтарын орындауларына бақылау жүргiзу жүзеге асырылады.