Қазақстан Республикасының Білім және Ғылым Министрлігі Ы. Алтынсарин атындағы ұлттық білім беру Академиясы Әлемдік педагогикалық ой сана



бет101/160
Дата08.12.2023
өлшемі0.72 Mb.
#485907
1   ...   97   98   99   100   101   102   103   104   ...   160
2 Ой-сана 8 том

Генетикалық анықтамалар. Генетикалық анықтама – бұл заттың шығу тегі көрсетілетін анықтама. Мысалы геометриялық ұғымдар қатары мен шеңбер анықталады: «Шеңбер дегеніміз – жазықтықта орналасқан нүктелердің геометриялық орны».
Генетикалық тәсілмен алынған анықтамада жақын түбір және түрлік айырмашылықтар айқын көрсетіледі.
Ұғымдарды анықтау – бұл қоршаған әлемді танудың табалдырығы. Бұл табалдырық заттар мен құбылыстарды терең танытуы үшін, қысқаша анықтама заттарды толықтай бейнелемейтінін еске ұстау керек.
Осылайша, ұғымды анықтау – бұл анықталатын заттың басты және шынайы қасиеттерін қысқаша формада білдіру.
Ұғымдарды анықтауда жіберілетін қателіктер. Педагог ұғымдарды анықтаудың ережелерімен қатар, оқу тәжірибесінде жіберілетін қателіктерді де білуі керек. Логикада басты 6 қателікті ажыратады: өлшемдік ережесінің бұзылуы (2 қателік), анықтамадағы тавтология, анықтамадағы шеңбер, белгісізді белгісіздік арқылы анықтау, анықтамаға ұғымның жоқ белгілерін енгізу.
Ықшам анықтама мысалдары:
1). Молекулярлық құрылысы бар зат деп аталады.
2). Қозғалтқыш – электрлік энергияны механикалыққа айналдыратын машина.
Ауқымды анықтама мысалдары:
1). Материя зат деп аталады.
2). Қозғалтқыш – машина.
Тавтологияның мәні – зат өзі арқылы анықталады, тек тұжырымның сөздік формасы өзгереді. Тавтология оқушылар құрған анықтамаларда жиі байқалады. Мысалы, химия, физика сабағында оқушы келесі анықтаманы береді: «Жылу беруде алынатын немесе берілетін энергия ішкі энергия деп аталады», «Ішкі энергия дегеніміз – ішкі энергия», т.б.
Анықтамадағы шеңбер оқушылардың жауабында сирек кездеседі, бірақ оқу және әдістемелік әдебиеттерде қателер байқалады. Ешкім оны байқамайды. Қателіктің мәні – бір ұғым өзге арқылы анықталады, ал бұл өзге – жаңа арқылы. Мысалы: «Айналу дегеніміз не?» – «Ось айналасындағы қозғалыс» – «Ось дегеніміз не?» – «Ол – айналасында айналым жүретін нүкте».
Белгісізді белгісіздік арқылы анықтау. Бұл қателіктің мәні – ұғым белгілері белгісіз, әлі анықталмаған ұғым арқылы анықталады.
Анықтамаға жоқ белгілерді енгізу. Ол жиі кездеседі. Мысалы, 6-сыныптың «Пружинді динамометр» ұғымын анықтауда былай дейді: «Бұл – пружина мен зәкірден тұратын құрал». Мұнда жоқ белгі – зәкір, түбір де дұрыс көрсетілмеген – «құрал». Ең жақын түбір – «динамометрді» алу керек.
Мұғалім қандай да бір ұғымды анықтағанда, келесіні ескерген жөн:
1. Ұғымдар анықтамасы тек анықталатын заттар мен құбылыстардың жалпы және айрықша қасиеттерін бейнелейді.
2. Анықтаудың міндеті – зат немесе құбылыс туралы ұмытылған білімді қысқаша формада белгілеу.
3. Ұғымдар анықтамасы әрдайым өзгеріссіз қалмайды.




Достарыңызбен бөлісу:
1   ...   97   98   99   100   101   102   103   104   ...   160




©dereksiz.org 2024
әкімшілігінің қараңыз

    Басты бет