Ќазаќстан республикасыныњ білім жєне ѓылым министрлігі
-9 тақырып. Ескек аяқтылар биологиясы
жүктеу/скачать 298 Kb.
|
| 8-9 тақырып. Ескек аяқтылар биологиясы.
1. Ескек аяқтылардың жалпы сипаттамасы. 2. Ескек аяқтылардың экономикалық, кәсіптік маңызы 3. Ескек аяқтылардың азықтану ерекшеліктері. Ескек аяқтылар суда тіршілік етуге бейімделген жыртқыш тарға жақын сүт қоректілер болып есептеледі. Суда олар қоректенеді және дем алады. Бұлар жағаға немесе мұздың үстіне шағылысу, күшіктеу және түлеу үшін ғана шығады. Құрлықпен байланысы әрбір түрінде түрліше болады. Суда тірші.ми етуіне байланысты, дене құрылысында бірнеше бейімделушілп тері бар. Жалпы денесі ұзын және үршық тәрізді болады. Мп йыны қысқа, денесінен айқын айрылып тұрмайды. Аяқтары ескек сияқты болады. Денесінде түгі болмайды. Денесіндегі жылуды реттеп отыратын, сыртқы механикалық әсерден сақтайтын және жануардың меншікті салмағын азайтатын тері астындағы май кабаты жақсы жетілген. М. М. Слепцовтың зерттеуінің нәтижесінде, кейбір түрлерінің терісінің астыңғы қабатында өңешпен жалғасып жататын бір немесе екі ауа қапшығының болатыны анықталған. Ауа қапшығындағы ауаның біріншіден организмнің меншікті салмағын кемітуі, екіншіден суда жүзген кезде тыныс алуға пайдаланылуы мүмкін. Құлак қалқаны редукцияға ұшыраған, бірақ бұлар өте нәзік дыбысты естиді. Иіс мүшесі жақсы жетілген, керісінше көзі нашар көреді. Тіс системасы жер бетінде тіршілік ететін жыртқыштардың тісінің құрылысына ұқсас. Ескек аяқтылардың үлкен кәсіптік маңызы бар. Олардың майы мен терісін пайдаланады. Кейбір түрлерінің терісі өте құнды болады Құлақты тюленьдер тұқымдасы. Бұлардың құлақ қалқанының нұсқасы ғана бар. Артқы аяғының ескегі алға қарай иіліп, құрлықта қозғалуына мүмкіндік береді. Шошақ тістері жақсы жетілген. Бүл тұқымдасқа жата-тындар теңіз арыстандары, сивучтар және теңіз мысықтары. Бұл түрлерінің барлығы да туар кезінде жер бетіне шығады. Теңіз мысығының маңызы үлкен.. Бұл ұзындығы 2 метрдей болатын тюленьдердің ірі түрі. Тынық мұхиттың солтүстік жағына тараған. Жазда түлеу және көбею үшін мысықтар кейбір аралдарға жиналады. Жағада май айы-нан август айына дейін болады. Бұлардың осы топтанып шоғырланған жерін «жатақ» деп атайды. Күзде түлеп болған соң оңтүстікке миграциялайды. Теңіз мысығының мұндай жатағы бізде Командор аралдарында және Тюленье (Сахалиннің жа-нындағы) аралдарында бар. Теңіз мысығы — полигамдар, яғни бір еркегі 30—80-ге жуық ұрғашысын ұрықтандырады. Ұрғашысы қара түсті бір ғана күшік туады. Ересектері қоңыр-сұр түсті болады. Терісі қыска калың түбітті және бірен-саран ұзын қылшығы болады. Терісін өңдегенде осы ұзын қылшығын жұйып тістап, тегіс етіп қырқып, әдетте қара түске бояйды. Теңіз Мысығын жазда жатағында жатқанда аулайды, сонымен олардьң санын арттыруда ғылыми жұмыстар жүргізілінеді. Нағыз тюленьдер тұқымдасы, қүлақ қалқандары болмайды. Артқы аяқтарынын, ескегі алдына қарай бүгілмейді. Сондықтан да артқы аяғының жер бетімен қозғалуына көмегі тимейді. Бүлардын, көпшілік түрлері екі жарты шардағы мұзды теңіздерде тараған. Түлеу, шағылысу және күшіктеу үшін мұздың үстіне шығады. Бұл кезде бірнешеуі бірігеді. Мүны «залежка» деп атайды. Кейбір түрлері кеңінен миграцияласа, енді бір түрлері барынша бір жерде т-рақтап тіршілік етеді. Мысалы, Гренландия тюленьдері орһоса Арктикадан кыста оңтүстікке қарай миграциялап, Ақ тетеңіздің жиегінде және тұйықтарына, Нью-Фаундленд және Ян-Майен аралдарының мұздарының үстіне топтанып, күшіктейді, түлейді және шағылысады. Осы кезде оларды аулайды. Күшіктері үш жүмаға дейін ақ түсті болады. эалықтармен қоректенеді. Теңіз қояны.Олардьщ үзындығы екі метрден астам болады. Теңіз қояндары Мұзды мүхиттың, Берингов және Охот теңіздерінін тайыз жағалауында түрақты тіршілік етеді. Су түбіндегі омыртқасыздармен қоректенеді. Олар үлкен топ қүрамайды. Мүздын, үстінде күшіктейді. Нерпаның түсі ала, ірі болмайды. Бұл да миграцияламайды. Атлантика мүхитының солтүстік теңіздерінде, Мүзды мұхитка және Тынық мұхиттың солтүстігіне, Ладога және Сайма көлдеріне тараған. Бүлар қыста мұздан ін жасап, соған балалайды. Байкал мен Каспий көлдерінде нерпаға жа-қын тюленьнің ерекше түрі тіршілік етеді. Нерпа көпшілігінде балықтармен және шаян тәрізділермен қоректенеді. Бала-лары ақ түсті, үлпілдек жүнді болады. Оларды «ақ тиіндер»деп атайды. Морждар түқымдасы Евразия мен Солтүстік Американың поляр жак жиегінде және Мұзды мүхиттың Архипелагіндегі Франц-Иосиф аралына тараған, Морждардың денесініқ үзындығы 3-4 м, салмағы 1000 кг болады. Артқы аяқтарының ескектері, құлақты тюленьдердікі сияқты, алдына карай иіледі де қүрлыққа жүруіне қатысады. Қүлағының сыртқы қалқаны болмайды. Терісінің түгі жоқ деуге де болады. Жоғарғы жағының шошақ тістері үлкен, сойдиып аузынан шығып тұрады. Осы тістерінің көмегімен олар мұз-дың үстіне шығады және судың түбіндегі омыртқасыздарды қазып алып, қоректенеді. Судың жиегіне, мұздыц үстіне шығып, бірнешеуі бірігіп топ қүрайды. жүктеу/скачать 298 Kb. Достарыңызбен бөлісу:
|