Ќазаќстан республикасыныњ білім жєне ѓылым министрлігі
Өзін өзі тексерудің сұрақтары
жүктеу/скачать 298 Kb.
|
- Бұл бет үшін навигация:
- 4-5 тақырып Жыртқыштар отрядының биологиясы.
| Өзін өзі тексерудің сұрақтары:
1 Насеком жемділердің систематикасы.. 2 Насеком жемділердің экологиясы. 3 Басқа пәндермен байланысы. Әдебиеттер: Наумов С.П. Омыртқасыздар зоологиясы., зоология, жануарлар систематикасы. 4-5 тақырып Жыртқыштар отрядының биологиясы. 1. Жыртқыштардың жалпы сиапаттамасы. 2. Жыртқыштардың таралуы мен мекен жайы. 3. Жыртқыштардың көбеюі. 4. Шаруашылық маңызы. Сүт қоректілердің азды-көпті болса да жануарлар тектес азықпен қоректенетін түрлері бар. Олардын, кепшілігі тамағын тірідей үстап жесе, кейде өлекселерді де пайдаланады, ал бір қатары өсімдік тектес азықпен де қоректенеді. Мысалы,мысық өсімдік тектес азықтарды өте аз пайдаланса, қоңыр аюлар мен күзендер көбірек пайдаланады. Бүл отрядқа дене мөлшері әр түрлі болатын сүт қоректілер жатады. Бүлардың тістерінін, қүрылысы өз ара үқсас болады. Күрек тістері кішірек болады, керісінше шошақ тістері жақсы ңсетілген. Азу тістерінің үстіңгі жағы пышақ сияқты өткір больш келеді. Жоғарғы жағының соңғы жалған азу тісі мен төменгі жпгынын, бірінші нағыз азу тісі ерекше үлкен, әрі өткір болады, Бүл тісті жыртқыш тістері деп атайды. Бүғанасы кейбіреуінде рудимент түрінде болады, немесе тіпті болмайды да. Алдыңғы миы жетілген, үстінде иректері көп болады. Жыртқыштар Антрактикадан басқа жердің барлығында да кездеседі. Үлкен практикалық маңызы бар. Иттер тұқымдасы. Дене мөлшері орташа, аяғы үзын болатын жануарлар. Бүдардық барлығы да саусақтарымен басып, тез қозғалады, Қүйрығы әдетте жүндесінді және онын, үзйндығы кеудесінің үзындығындай болады. Жыртқыш тістері жақсы жетілген. Бүлар көбінесе жануар тектес азықпен қоректенеді. Жануарларды андып жүріп үстап жейді. Бүлардың жабайы түрлері жылына бір рет көбейеді. Тундра облысында тундра түлкісі кездеседі. Олардың көпшілігі қыста қардың түсіндей ақ түсті болады. Кейде бұдан баақа түстісі де кездеседі. Оны көгілдір түлкі деп атайды. Өйткені олардың түсі жыл бойы сұр-көгілдір түсті болады. Бұлар бізде Командор аралында ғана кездеседі. Олар негізінен леммингалармен қоректенеді. Қыста қорегі азайса, сол түстікке қарай ауысады. Олар інде он сегізге жуық күшік туады Қоректік азық қорының өзгеруіне және әр түрлі ауруларға ұшы рап, жыл сайын сан жағынан өзгеріп түрады. Осы туысқа жата тын түлкілердің кәсіптік маңызы зор. Нағыз түлкі бұлар отанымызда тундрадан басқа жерінің барлығына дерлік тараған. Тіршілік еткен ортасына байланысты нағыз түлкілердің түсі, дене мөлшері, жүнінің маңыздылығы әр түрлі болып кездөседі. Солтүстік Сибирьдің түлкілерінің түсі ашығырақ, ірі, жүні қалыңырақ болса, ал керісінше Орта Азияның, Қазақстанның түлкілерінің түп ашықтау, ұсағырақ болады. Бұлда 4—8-дей күшік күшіктейді. Түлкілер көбінесе тышқан тәрізділермен, қүстармен және бас қа жануарлармен, кейде насекомдармен, өсімдік тектес азык тармен және өлекселермен де қоректенеді. Түлкілердің терісі ете бағалы және кәсіптік маңызы өте зор. Қасқырлардың тундра түлкісінен және нағыл түлкілерден айырмашылығы олар әдетте ін қазбайды, бірақ таса жерлерге күшіктейді. Қасқыр мал шаруашылығына үлкен зиянын тигізеді. Олар тышқан тәрізді кемірушілерді аз пайдаланады. Қасқы|) мен аяусыз күрес жүргізеді. Шие бөрі Кавказда, Орта Азияда, Қазақстанда кездеседі. Бұлар пайдалы жануар ларды жеп зиян келтіреді. Жанат тәрізді ит осы түқымдастың баска түрлерімен салыстырғанда, өзінше көп ерекшелігі бар және қысқы үйқыға жататын жырт кыштар больш саналады. Олар Кавказда, Орта Азияда және Сибирьде жерсіндірілген. Жанат тәрізді иттің отаны Қиыр Шығыстың оңтүстік облыстары. Жанаттар тұқымдасы орташа болатын, қысқа табанды, ұзын ілмек кұйрығы бар жануарлар Жыртқыш тістері нашар жетілген. Солтүстік және оңтүстік Америкаға тараған, Гималайда бір ғана түрі тіршілік етеді. Шайқама жанат деген түрі Азербайжанда және Қырғызстанда жерсіндірілген. Шайқама жанат ағаштардың басына жақсы өрмелеп шығатын андар, бұлар ағаштардын қуысына індерін жасайды. Қысқы ұйқыға жатады. Әр түрлі заттармен қоректенеді. Олар тамағын алдымен суға шайқаи, одан кейін ғана жейді. Сондықтан да шайқама жанат деп атай ды. Мұның терісі ете құнды болады. Аюлар тұқымдасы (ІІгзісіае) бұған ірі, құйрығы қыі қа, табанымен басып жүретін жыртқыштар жатады. Негізіінп олар солтүстік жарты шарға тараған. Бізде бұлардың үш түрі бар. Ақ аю. Мұзды мұхит жағалауыи және оның аралдарын мекендейді. Олар тюленьдерді жеп тір-240 шілік етеді. Ақ аюлар қысқы ұйқыға жатпайды, бірақ буаз ке-аінде, яғни қыста ұрғашылары індерінде болады. Қоңыр аю Кавказдын., Орта Азияның таулы және ағашты далаларын мекендейді. Олар жануар тектес және көпшілік жерлерде өсімдік тектес азықтармен қоректенеді. Қыста қоректік эатынын, молдығына байланысты шала үйқыға кіріседі. Мыса-лы, Архангельск облысында олар ноябрьден апрель айына де-йін қысқы ұйқыда болса, ал оңтүстік Кавказда 1—1,5 айдай гана үйықтайды. Қоңыр аюлар қыста, інде күшіктейді. Қара аю басқа аюлардан кішірек түсі қара, төсінде ақ теңбілі болады. Олар Азияның оңтүстік-шығысында, бізде Уссури елкесінде мекендейді. Бүлардьщ қоре-гінің негізі есімдік тектес азықтар болып есептеледі. Қара аюлар тіршілігін жартылай ағашта өткізетін аңдар, олар қыста үлкен теректердің қуысына еніп, қысқы ұйқыға кетеді. Сусар түқымдасына үсақ және көлемі орташа келген табандарымен немесе жартылай табандарымен жүретін жыртқыштар жатады. Олардын, жыртқыш тістері айқын керініп түрады. Тіс формуласы түрліше, бірақ нағыз азу тістері болады. Арткы тесігінің маңына орналасқан сасық иіс шығаратын өте үлкен безі болады. Австралияда ғана қолдан жерсіндірілген, ал басқа жердің барлығында да кездеседі. Бізде мынандай түрлері бар: 1. Бұлғын Сибирь тайгасында кездеседі. Олар негізінен жер бетінде тіршілік етеді, қауіп төнгенде іапа ағаш басына шығып кетеді. Бүлғын үясын ағаштардың және тастардын, қуысына салады. Өсімдік және жануар тектес азықтармен қоректенеді. Әйткенмен қорегінің басым көпшілігі жануар тектес азықтар (тышқан тәрізді кемірушілер) болады. Жылына олар бір-ақ рет кәбейеді, баласын 230—280 күн көте-реді. Олардық үрықтары ете баяу жетіледі. Мүндай жағдай-ды — буаздықтың латентті фазасы деп атайды. Бүлғын бағалы кәсіптік аң. Заповедниктер мен аңшылар шаруашылығы үйымдастырылды. Аң совхоздарында өсірілді. 2. Орман сусары—Европалық бөлігіне және Қавказдың ормандарына тараған. Бұлғынға қарағанда, сусар орманды жерлерде жиі кездеседі. Олар індерін тиініердің ескі үяларына салады. 3. Ұсак күзендердің бірнеше түрі және қара күзен жер бетінде тіршілік етіп, індерде ұялайды. Олар тышқан тәрізді кемірушілермеи қоректенеді. Буаз кезінде латентті фазасыз болмайды немесі фазасы өте қысқа болады. Сасық иіс шығаратын бездері өте жақсы жетілген, ол қорғаныш құралы болып саналады. Сом дықтан «сасық күзен» деп атайды. Жоғарыда көрсетілген түрлерінің кәсіптік маңызы өте үлкен. Ақ күзен және ақкіс— бұлар сусар тұқымдасынын, ең ұсақ түрлері болып саналады. Бізде көп жерлерде тараған. Олар жерден ін қазып, ұя салады. Ақ күзен және ақкістер зиянды кемірушілерді қырып, паіі дасын тигізеді. Бұлардың терісі ете құнды, әсіресе ақ күзенніц терісі өте бағалы. Солтүстік облыстарда бұлардың екеуі дс қыста ақ түсті болады. 4. Борсық терең інде тіршілік етеді. Олардыц үлкендігі кіші-гірім иттей болады. Бізде тундрадан басқа жердің барлығында да кездеседі. Жыртқыштардын, ішіндегі жануар тектес азықтарды көбірек жейтіндерінің бірі борсықтар болып саналады. Бұлардың қорегінің көпшілігі насекомдар, сүт коректілер, кейде амфибилер, қүстар, сонымен қатар өсімдік тектес азықтарды да жейді. Олар зиянды насекомдарды, кемірушілерді қырып, шаруашылыққа үлкен пайда келтіреді. Қыста ұйқыға жатады. 5. Өзен камшаты жартылай суда болатын аң. Ол өзеннің, көлдің және теңіздін, жағалауында тіршілік етеді. Судағы балықтармен, амфибилермен шаяндармен қоректенеді. Теңіз камшатын, немесе қаланды камшат кұндызы деп теріс атайды. Бұл түрі ірі, денесінің үзындығы (құйрығымен косқанда) 1,5 метр болады. Олар Тынық мүхиттың солтүстік теңіздерінде мекендейді, қорегінің негізі — теңіз кірпісі, моллюскалар, кейде балықтармен де коректенеді. Бұлар судың жағасына дем алуға және күшіктеуге ғана шығады. Олар-дың терісі өте күнды болатын, өте сирек кездесетін аңдар. Көбейту мақсатымен бізде камшаттарды аулауға тыйым салынған. жүктеу/скачать 298 Kb. Достарыңызбен бөлісу:
|