Қазақстан республикасының денсаулық сақтау министрлігі қаз мма жоғары және жоо-нан кейінгі мамандықтар бойынша білім беру оқу-әдістемелік секциясы

3.5. АЩЫ ІШЕКТІҢ АУРУЛАРЫ

а) Атрезиясы 20 мың нәрестенің біреуінде кездеседі, көбінесе ер балада.

б) Туа байқалатын үлкен ұлтабар - 20-30 жасқа толған кезеңде анықталуы мүмкін. Әлсіздікпен, жүдеумен, ауызда жағымсыз дәм, іштің ауырлануы, тәбет нашар, тағаммен кұсумен сипаттанады. Құсықта өт және ұйқы безі шырыны көп.

в) duodenum mobile - негізінде болмайтын шажырқай пайда болып, ол ұлтабар ішегін бүгіп, тарылтады.

Дивертикулит - дивертикулдың қабынуы,

дивертикулдың ойық жарасы,

дивертикулдың түйілуі,

дивертикулдың жыртылуы,

дивертикулдың қатерсіз және қатерлі ісіктері.

Үлтабар дивертикулында ауызда жарамсыз дәм, тәбет нашар, дене қызуы жоғары, жалпы дененің, шеміршек аймағының немесе кіндік айналасының ауырсынуы. Аурудың көріністері баяу басталады да одан әрі күшейе түседі. Ауырсыну қатты тағам қабылдағаннан соң күшейе түседі. Ауырсыну арқаға шабады, кейде "аш", аш қарында байқалады. Кейде құсу. Құсықтың иісі жағымсыз. Дивертикул Фатер емізікшесін қысса - дене сарғаюына ұшыратады, ұйқы безі шырыны ағуына кедергі жасап - дәретті бұзуы, іш кебуіне, қарын қышқылының азаюына ұшыратуы мүмкін.

Дуоденит - ұлтабар ішегінің қабынуы - дистрофиялық зақымдануы.

Бульбит - ұлтабардың буылтығының қабынуы.

Оддит - Одди сфинктерінің қабынуы.

Ауру дуоденостаз әсерінен, оған ұзақ уақыт қарын қышқылының көрсететін зиянынан басталады.

Дуоденит және перидуоденит тәбет нашарлануымен, ауыз құрғауы және жағымсыз дәм сезілуімен, кілегей қөп шығуымен, іштің кіндік айналасының созылу, толу сезімі, лоқсу, бас ауыруы, жалпы әлсіздену, гипотония, кейде іштің шаншып ауырсынуы, улану, жұмыс қабілеті төмендеу, жүдеу, дене бозаруы, ақырында нәурызды, витаминді, электролитті алмасулардың бұзылуымен сипаттанады. Тіпті дене сарғаюы, пигментациясы, шаштың, тырнақтың трофикалық өзгерістері, анемия, қан белогінің азаюы анықталады.

Актиномикоз - созылмалы жұқпалы ауру. Келесі клиникалық түрлері бар - бастың, тілдің, мойынның, кеуденің, іш қуысының, зәр мүшелерінің, сүйектің, терінің, буынның, орталық нерв жүйесінің, тіпті барлық мүшелердің бірдей актиномикозы болуы мүмкін .

Ұлтабар ішегінің актиномикозында іштің болмашы ауырсынуы, іш өтуі, кұсу, лоқсу байқалады.

Жара инфильтратының беті тегіс емес, түйіртпекті, екі иірімдері лимфа бездері көп және олар ісініп үлкейген.

Рентгенмен тексергенде қарынның қабырғаларының кіші иірімі және антральды бөлімі тұсының қатайғандығы, ұлтабардың және ащы ішектің бастама бөлімінің тіктенгендігі байқалады.

Қатерлі ісіктері барлық тағам қорыту мүшелерінің ісіктерінің 0,4-0,5% кұрайды.

Қатерсіз ісіктер - аденома, липома, фиброаденома, шванномалар. Ұлтабар фиброаденомалары полипке ұқсас, аяғы бар.

Ащы және тоқ ішектердің туа басталатын аурулары

Меккель дивертикулы - көбінесе жамбас ішегінің алдыңғы бетінде, Баугиний жапқышынан 40-50 см қашықтықта орналасады. Ұзындығы 15 см жетуі мүмкін. Дивертикул инфекцияланып қабынғаннан кейін анық көріністер береді. Бұлар - ішек түйілуі, дивертикулдың жыртылуы, қатерсіз және қатерлі ісіктері. Осымен байланысты іштің әр түрлі жедел науқастарына операция жасағанда оның негізгі себебі Меккель дивертикулы болуы мүқмкіндігін ұмытпаған жөн.

Меккель дивертикулының ойық жарасы - клиникасы бойынша резекциядан соңғы анастомоздың ойық жарасына өте ұқсас - іш ауырғыш, диспепсиялық бұзылыстар, мелена, кейде нәжіспен қоса қорымаған тағам қалдықтары.

Долихоколон - тоқ ішектің ұзаруы адамдардың 3-8%-да, жиірек ер адамдарда кездеседі.

Ішек туберкулезінде - ішектің функциональды бұзылыстары байқалады: іш өтуі, іш кебуі, дәрет шығуының сиректенуі, іш күрілдеуі, созылуы, желдің көп жиналуы.

Ішектің қатерсіз ісіктері - липома, лейомиома, гемангиома, полип, полипозды және қылшықты аденомалар.

Ішектің қатерлі ісіктері - ащы ішектің ісіктері барлық қатерлі ісіктердің 1-2% жетеді.

Ащы ішектің саркомасы - аc қорыту мүшелерінің қатерлі ісіктерінің 0,5-0,6% құрайды.

Ащы ішектің лимфагрануломатозы – лимфогрануломатоздың 1-4% кұрайды.

Ащы ішектің метастазды карциномасы - Кэссиди-Шолъте синдромы - ең бірінші көрінісі қайталанғыш іш өтуі болады. Оның себебі 5-окситриптаминнің (серотонин, энтероамин) көп пайда болуы.

Ойық жаралы колит - аурудың негізгі белгісі тоқ ішектің кілегейлі қабатының зақымдануы. Жаралар ішектің кілегейлі қабатына, сирегірек бұлшық етті қабатына дейін дамиды, кейде жара ішекті тесіп перитонитке ұшаратады. Аурудың клиникасы өте көп және құбылмалы: қансыз немесе қан аралас диарея, іш ауыруы, жүдеу, әлсіздену, дене қызуы, іш кебуі, анорексия, анустан сілекейлі, ірінді, қан қосылған нәжіс шығуы, лоқсу, құсу, тік ішектің ауыруы, іш кебуі, аменорея, нәжіс тоқтауының іш өтуімен алмасуы, тенезмдер.

Региональды илеит (Крон ауруы)- көбінесе жамбас ішегінде орналасатын қабыну үрдісі. Дегенмен, ішек-қарынның басқа бөлшектерін де зақымдалады.

Аурудың жедел, орташа және созылмалы кезеңдерін бөледі. Әрқашан ішек қабырғасының некрозданып, ойық жара және тыртықтануы салдарынан ақыры ішектің тарылуына соғады.

Аурудың себептері анық емес. Көптеген баламалар белгілі (туберқулез, вирусты инфекция, лимфа жүйесінің зақымдануы).

Аурудың клиниқасында 3 кезең бар - басталу, дамыған және асқыну кезеңдері.

Ең негізгі көрінісі - іш өтуі. Тәулігіне 2-5-6 қайтара, нәжіс көпірген, сулы, азғана кілегей және қан қосылған.

Іш ауырсынуы оң жамбас аймағында орналасқан және дәрет алу алдында күшейеді. Метеоризм, дене қызуы, тітіркенуі, аурудың асқынғанында бірнеше жұма бойында. Кейде жамбас тұсында "ісік" анықталады, ісік аумағында іштің қатаюы мүмкін. Сирек аяқ-қол буындарының ауырсынуы. Анемия, азғана нейтрофильді лейкоцитоз, ЭТЖ өте жоғары. Ішектің мол зақымдалғанында - гипопротеинемия.

Аурудың асқынған кезеңінде - ішек түйілуі, жыртылуы, жыланкөзі. Рентгенмен тексергенде – ауруға шалдыққан ішектің домбыра ішегіндей қатайып керілгендігі ("ішек" симптомы) анықталады.

Спру - ұзаққа созылатын "майлы" іш өтуімен, ауыр жүдеумен, анемиямен, алмасу үрдісінің бұзылуымен, поли және гипоавитаминозбен, остеопорозбен, дене еттері тырысуымен сипатталатын созылмалы ауру.

Созылмалы энтерит және энтероколит

Созылмалы энтероколиттің клиникасы ішектің ең ауыр зақымдалған бөліміне байланысты. Ауру ұзаққа созылады, қайталанып ауырланады, аурудың жағдайы үзіліссіз нашарлана түседі, жүдейді, дәрет бұзылады (іш өтуі және дәрет шықпауы алмасып тұрады). Іш өткенде нәжіс ботқаға ұқсас және мөлшері көп. Диареяның себептері - су және электролиттер алмасуының бұзылуы, ішек қозғалысының күшеюі, ішек қабырғаларының зақымдануы, сумен электролиттерді сіңірудің бұзылуы т.б.

Ең жиі кездесетін симптомдардың бірі - іштің кебуі, ауыруы және күрілдеуі, іштің әр бөлшегінде сезілетін төгілу, құйылу сезімі. Іштің ауыруы тұрақты және ол іштің жоғарғы және орталық бөлімдерінде орналасады. Іш ауыруы әр дайым толғақша күшейіп тұрады. Іштің ауырсынуы диетаны бұзумен, ауыр жұмыспен байланысты.

Ішті басқанда оның әр бөлімінің ауырғыштығы анықталады. Жалпы әлсіздік, күтпеген уақытта дене қызуы немесе тітіркенуі, бас айналуы, жүдеу.

Тері кұрғақ, шаш түскен, тырнақ сынған. Аталған жалпы бұзылыстардың себебі - ас қорыту және сіңіру үрдісінің бұзылуынан заттардың алмасуының нашарлауы болады.

Сондықтан гипопротеинемия, алъбуминдер азайып, глобулиндер көбеюі, көмірсулы, майлы, витаминді, су және электролиттер алмасуының бұзылуы байқалады.

Аурудың клиникасы:

1. Полиартрит. Көбінесе қол басының буындары зақымдалады.

2. Шеткері лимфа бездері үлкейеді.

3. Нәжісте май көп.

4. Нәжісте қан немесе мелена.

5. Іште "ісік" анықталуы. Бұл "ісік" қабынған лимфа бездері және шажырқайдан құралады.

Лимфа тамырларында, лимфа бездерінде, кейде ащы ішек қабырғасында майлы заттардан құралған гранулемалар анықталады. Аурудың ақырғы қезеңдерінде - жүдеп-жадау, хилезды асцит, гипопротеинемия, лимфа бездерінің ісінуі, гипотония, гиперхромды анемия анықталады.

Диагнозды анықтауда стеаторея, лимфаденопатия, полиартрит, тері пигментациялануы, гипотония жэне энтеробиопсияның маңызы зор.