Аспаптар бойынша ұшу және визуалды ұшу қағидалары бойынша ұшудың белгіленген өзіндік қауіпсіз биіктігі

________________________

Сигналды ракеталар, шектеулі, тыйым салынған немесе ұшуды қауіпті аймақтарда орындайтын, сондай-ақ осындай аймақтардың бірінің жолында тұрған рұқсаты жоқ ӘК ескерту үшін қолданылады:

Күндіз немесе түнде –10 секунд интервалмен шығарылатын және жарылу кезінде қызыл, жасыл оттардың немесе жұлдыздарды шығарып, осы бойынша ӘК өз ұшуын осындай аймақтар шегінде өтуі үшін қажетті шараларды қабылдау қажеттігін білдіретін ракеталар сериясы,

2. ӘК экипажының сигналдарды қабылдауын растау
1) ұшуда: күндіз – қанаттарын қозғалту (бұл дабылды үшінші және төртінші бұрылыстарда және қону алдындағы тік участкілерде беруге болмайды);

2) түнде: – қону фарын екі мәрте жыпылықтату немесе фарлар орнатылмаған жағдайда аэронавигациялық оттарды екі мәрте қосу және өшіру;

3) жерде: күндіз – элерондардың немесе бұрылыс рулінің қозғалысы;

4) түнде – қону фарларын екі мәрте жыпылықтату немесе фарлары орнатылмаған жағдайда аэронавигациялық оттарды екі мәрте қосу және өшіру;

2) Қызыл түс – бұруды тоқтатыңыз (тоқта);

3) Үзіп-үзіп жыпылықтату – бұру жылдамдығын азайтыңыз (аса назар аудару).

4. Әуеайлақ қызметінің сигнал берушілері беретін сигналдар
Сигналшы сигнал беруші ашық түсті қолғаптарда немесе таяқтардың, жалаулардың және электро қалташамдардың көмегімен береді.

Сигнал беру кезінде сигнал беруші әуе кемесінің командиріне жақсы көрінетін жерде тұруы тиіс. Қозғалтқыштар сигнал берушінің ӘК қарап тұрған жағдайында оңнан солға нөмірленген.

1) тежегіштер қосылған саусақтарды саусақтарды жая отырып қолды беттің деңгейін дейін көтеру және қолды жұмыдырыққа түю. Қолды түю тежегішті өшіру;

2) Тежегіштерді жіберу: саусақтарды жая отырып қолды беттің деңгейін дейін көтеру және саусақтарды жазу. Саусақтарды жазу тежегішті жіберу;

Қалып:

1) қалыпты орнату: қолды, алақанды сырт бетімен жоғары көтере отырып, бет алдында айқастыру;

2) қалыпты алу: бет алдында сыртқа айқастырылған алақанды көрсетілген қолды екі жаққа ажырату.

Қозғалтқышты іске қосу дайындығы:

Іске қосылатын қозғалтқыштың нөміріне сәйкес келетін қолдағы саусақтар санын созу.

1. Тыйым салынған қонулар Сигнал алаңында берілетін сары диагональ сызықтарымен қызыл түсті көлденеңді төртбұрышты дабылды ен (1.2- сурет) қонуға тыйым салынғандығын және тыйым салудың ұзақ болатындығын білдіреді.	1.2- сурет
2. Қонуға ену немесе қону кезінде ерекше ұқыптылық сақтау қажеттілігі Сигнал алаңында берілетін бір сары диагональды сызықпен қызыл түсті көлденеңді төртбұрышты дабылды ен (1.3 сурет), маневрлеу алаңының қанағаттанғысыз күйде болуына немесе басқа да себептерге байланысты қонуға ену немесе қону кезінде ерекше ұқыптылықты қажеттілігін білдіреді.	1.3- сурет
3. Ұшу-қону жолағын және жермен жүру жолдардын пайдалану. Сигнал алаңында берілетін ақ түсті гантель түріндегі көлдененді белгі (1.4-сурет) әуе кемелеріне ұшу мен бұрылуды ҰШЖ және БЖ ғана жасау керектігін білдіреді.	1.4- сурет
3.1. Сигнал алаңында берілетін осындай ақ түсті гантель түріндегі, әрбір дөңгелек бөлігінде келтірілген тік қара жолақты көлденеңді белгі (1.5-сурет) әуе кемелердің қону және ұшу ҰҚЖ-да орындалады, ал басқа маневрлердің орындалуы ҰШЖ және БЖ шегінде шектелмейді.	1.5 сурет
4. Жабық ҰШЖ немесе жермен жүру жолдары Сары немесе ақ, бір түстес крест түріндегі көлденеңді белгілер (1.6 сурет), ҰҚЖ және жермен жүру жолдарында немесе олардың бөлігінде берілетін әуе кемелер үшін жарамсыз аймақ екендігін білдіреді.	1.6 -сурет
5. Қону немесе ұшу бағыты Көлденеңді ақ немесе "Т" қызғылт сары қону белгісі (1.7 сурет) "Т" әрпінің параллельді ұзындыгы бойына және оныңкөлденең бөлігі жағында орындалатын әуе кемелердің қону және ұшу бағытын білдіреді, "Т" қону белгісін түнгі уақытта пайдалану кезінде жарық түсіреді немесе жиектері ақ оттармен көмкеріледі.	1.7- сурет
Әуеайлақтық командалық-диспечерлік пунктте немесе оның жанында көлденеңнен берілетін екі саннан құралған қосынды (1.8-сурет), маневрлеу алаңында орналасқан ӘК, магниттік компастың 10 жуыққа дөңгелектелген ондық градуста білдірілген ұшу бағытын көрсетеді.	1.8 -сурет
6. Ұшудың оң айналымы Дабыл алаңында немесе ҰҚЖ аяғында көлденеңнен орналастырылған не оңға иілген жебе түріндегі ұшу алаңында ашық түсте пайдаланатын белгі (1.9 сурет), әуе кемесінің қону алдында немесе ұшып көтерілуден кейін оңға бұру дегенді білдіреді.	1.9-сурет
7. Әуе кемесіне қызмет көрсетуге қатысты хабарламаны жинақтау пункті. Сары түсті фонға тігінен орналасқан "С" қара түсті әрпі (1.10-сурет) әуе кемесіне қызмет көрсетуге қатысты хабарламаны жинақтау пунктінің орналасқан орнын білдіреді.	1.10-сурет
8. Планерлердің ұшулары орындалады Дабыл алаңында тігінен орналастырылған ақ түсті екі крест түріндегі белгі (1.11 сурет), әуеайлақ қазіргі уақытта планерлердің ұшу үшін пайдаланатынын және осындай ұшуларды білдіреді.	1.11-сурет

ӘК сигнал берушісі беретін сигналдар қолмен беруге арналған .Егер пилот сигналды түсінуін жеңілдетуіне қажет болатын болса оларға жарық түсірілуі мүмкін, және сигнал беруші ӘК бетінен қарап тұрса және ол:

қанаттары бекітілген әуе кемелер үшін – пилоттың көру өрісінде сол қанаттың алдында;

тікұшақтар үшін пилот оны жақсы көре алатын жерде тұрады.

Тиісті дабылдардың мәні жарық беретін дабылды жалауларды (дөңгелек «күрек») таяқшалар мен электрлі қолшамдарды пайдалану барысында өзгерусіз қалады.

Әуе кемелерінің қозғалтқышы дабыл берушінің ӘК алдына қарап тұрган жағдайда оңнан солға қарай нөмірленеді (борттағы сол жақтан санағанда соңындағы № 1 қозғалтқыш).

Жұлдызшамен белігіленген дабылдар аспанда тұрған тікұшақтар үшін арналған.

Дабыл беруші төмендегі дабылдарды қолданар алдында ол онымен қақтығыс жасап қалмаулары үшін ӘК маневр жасайтын алаңның объектілерден бос екендігіне көз жеткізеді.

Көптеген әуе кемелерінің құрылымы ӘК жер бетінде маневр жасау барысында қанат ұшының, қозғалтқыштың және басқа да бөліктердің қозғалыс траекториясын визуалды түрде бақылай алатындай жасалған.

Берілген дабылға сәйкес әрекет ету. Егер әуеайлақта қозғалыс талаптары талап етілсе, дабыл беруші ұшқыштың әрекетіне басшылық жасайды.

1) Сүйемелдеуші немесе бағыттаушы Таяқшаны оң қолына алып басынан тігінен көтеру, ал сол қолындағы таяқшаны дене бағыты бойынша қозғалту. Ескерпе: Әуе кемесі қанатының ұшында тұрған адам беретін, бұл кеменің сигнал пилотқа (пилотқа), перрон диспетчеріне, ӘК кеме басшысына ӘК тұрақ орнына/тұрақ орнынан кеменің артқы жағынан кедергісіз қозғалыс мүмкіндігін білдіреді.
2) Тұрақ орнын көрсету Таяқшаларды тігінен ұстай отырып, алға созылған қолды бастан жоғары қарай көтеру керек.
3) Келесі дабыл берушіге немесе ӘҚҰ органының және (немесе) жерүсті қозғалыс тапсырмасына сәйкес жеткізу екі қолымен жоғары бағытты белгілеу; жазылған қолды денеге қарай бұру және таяқшалармен келесі дабыл берушінің немесе басқару аймағына қарай бағыт беруді көрсету.
4) Алға жылжу Екі жаққа жазылған қол шынтақтарын бүгіп, кеуде деңгейінен басқа қарай бағытта таяқшамен жоғары төмен қарай қозғалыс жасайды.
5) Солға бұру (әуе кемесінен көрініс) Кеудеге 90º бұрыш жаққа қарай жазылған оң қолды жазу арқылы таяқшамен сол қолмен «Алға жылжу» деген дабыл беруі, дабыл беру қолының қозғалысы қарқындылығы пилотқа ӘК бұру жылдамдығын көрсетеді.
6) Оңға бұру (әуе кемесінен көрініс) Кеудеге 90º бұрыш жаққа қарай жазылған оң қолды жазу арқылы таяқшамен оң қолмен «Алға жылжу» деген сигнал беруі, дабыл беру қолының қозғалысы қарқындылығы пилотқа ӘК бұру жылдамдығын көрсетеді.
7) Әдеттегі аялдама Кеудеге 90º бұрышпен екі жаққа қарай таяқшалармен қолды созу және таяқшалардың қиылысуына дейін бастан жоғары көтеру керек.
8) Шұғыл аялдама Қолды шұғыл бастан жоғары көтеру және таяқшаларды қиылыстыру
9) Тежегішті қосу Ашық алақанды иық деңгейінен сәл жоғары көтеру. Экипажпен визуалды байланысына көз жеткізгеннен кейін саусақтарын жұдырыққа жұмылдыру керек. ӘК экипажынан қолдың үлкен саусағын көтеру арқылы хабар алғанға дейін қозғалмау.
10) Тежегішті жіберу Саусақтары жұдырыққа жұмылдырылған қол буынын иық деңгейінен сәл жоғары көтеру. Экипажбен көзбе-көз байланысқа түскендігіне көз жеткізгеннен кейін жұдырығын ашады. ӘК экипажынан қолдың үлкен саусағын көтеру арқылы растау алғанға дейін қозғалмау.
11) Қалыптар орнатылған Ішке қарай бағытталған таяқшалармен созылған қолды бастан жоғары көтеру, таяқшаларды олардың жанасуына дейін шұғыл жылжыту. ӘК экипажының растау алғанына көз жеткізу.
12) Қалыптарды алып тастау Сыртқа бағытталған таяқшалармен бастан жоғары тік көтерілген таяқшаларды екі жаққа қарай шұғыл ажыратыңыз. ӘК экипажының рұқсатын алғанға дейін қалыптарды алмау.
13) Қозғалтқыш(тар) ды іске қосу. Таяқшамен жоғары бағытталған оң қолды бастың деңгейіне дейін көтеру, бұл ретте бастан жоғары көтерілген оң қолмен бір уақытта іске қосуға жататын қозғалтқышты көрсету.
14) Қозғалтқышты өшіру Таяқша ұстаған қолды иық деңгейіне дейін алдыға созу, таяқшамен сол иыққа дейін, содан кейін оң иыққа дейін тамаққа қарай қимылдату.
15) Жылдамдықты азайту Таяқшалармен белден тізеге дейін жоғары-төмен қимылдата отырып, «қаққылау» қимылымен созылған қолды төмен қарай түсіру.
16) Көрсетілген жақтағы қозғалтқыш айналымын азайту Қол төмен түсірілген қол алақандары жерге қарайды, содан қозғалтқыш айналымын тиісінше оң не сол жаққа қарай азайту керектігін білдіретін оң не сол қолмен жоғары-төмен қимылдары жасалады.
17) Артқа жылжу Қолды кеуде алдында бел деңгейінде ұстап, қолдарын алға қарай айналдыру. Қозғалысты тоқтату үшін 7 немесе 8 дабылдары пайдаланылады.
18) Артқа қарай қозғалыс кезіндегі бұрылыстар (артымен оңға) Таяқшасы бар сол қол төмен қарай бағытталған; Басқа дейін көтерілген оң қол қөлденеңнен алға және тігінен артқа қарай қайталамалы қимылдар жасайды.
19) Артқа қарай қозғалыс кезіндегі бұрылыстар (артымен солға) Таяқшалар оң қол төмен бағытталған; бастан жоғары көтерілген оң қол қөлденеңнен алға және тігінен артқа қарай қайталамалы қимылдар жасайды.
20) Бекітілген жауап/жол ашық Жоғары қарай бағытталған таяқшалары бар оң қолды бастан жоғары көтеру, үлкен саусағы жоғары көтерілген қол буынын көрсету, бұл ретте сол қол төмен түсірілген және тізеге жапсырылған
21) Қалықтау Кеудеге қарай 90º бұрышта қолдарды жазу
22) Жоғары қарай көтеру Кеудеге қарай 90º бұрыштағы жаққа таяқшалары бар қолдарды жазу, алақандармен жоғары және олармен жоғары қарай қимылдар жасайды. Қолдардың қимыл қарқындылығы биіктіктің жылдамдық алуын білдіреді.
23) Төменге қарай түсіру Кеудеге қарай 90º бұрышқа қолдарды жазу, алақандарды тқмен түсіріп, олармен жоғарыға қарай қимылдар жасайды. Қолдардың қимыл қарқыны жоғара қарай жылдамдық алу қарқынын білдіреді.
24) Көлденеңнен солға қарай (ұшқыштың, пилоттың жағынан) Кеудеге қарай 90º бұрышқа оң қолды көлденеңнен жазады, келесі қолмен, осы бағытқа қарай қимыл жасайды.
25) Оңға қарай көлденеңнен қозғалту (ұшқыштың, пилоттың жағынан) Кеудеге қарай 90º бұрышқа сол қолды көлденеңнен жазады, келесі қолмен, осы бағытқа қарай қимыл жасайды.
26) Қону Алға қарай төмен түсірліген қолдарды айқастырады.

Төтенше жағдайлар кезінде ұшу экипажымен өзара қарым-қатынас орнату үшін қол сигналдарыавариялық-құтқару және өртке қарсы қызметімен ӘК алдыңғы жағының сол жағынан берілуі тиіс.

Ескертпе: Қол берілетін сигналдар төтенше жағдайларда ӘК экипажымен өзара тиімді іс-қимылдар жасаулары үшін авариялық-құтқару және өртке қарсы қызметтің персоналымен басқа орыннан берілуі мүмкін.

1) "көшу" командасы Авариялық-құтқару мен өртке қарсы қызмет және жедел топтың басшы сыртқы жағдайға берілген берілген баға негізінде көшу ұсынылады. Шынтағы бүгілген қол алға қарай жазылған, қол саусақтары көз деңгейінде. Бүгілген қолмен артқа қарай қимылы жасалады, ал келесі қол кеуде бойына қарай тартылады. Түнгі уақытта: осы қимылдар таяқшалармен жасалынады.
2) "Тоқта" командасы Көшуді, ӘК қозғалысын немесе басқа да жүргізіліп жатқан басқа да іс-шараларды тоқтатуды ұсынады. Қол жоғары көтеріліп, бас алдында білікке дейін айқастырылған . Түнгі уақытта: осы қимылдар таяқшалармен жасалынады.
3) Төтенше жағдай оқшауландырылды Қауіпті жағдайдың сыртқы белгілерінің болмауы немесе "тоқтату". Қол екі жаққа қарай созылады және 45°бұрышқа дейін түсірілген. Қолдар бір уақытта белден төмен деңгейде шынтаққа дейін айқастырылады, ал содан кейін бастапқы қалпындағы жағдайға келтіреді (бейсбол арбитрінің дабылы "база қалпында"). Түнгі уақытта: осы қимылдар таяқшалармен жасалынады.
4) Өрт Оң қолмен иықтан тізеге дейін түрлі қимылдарды жасайды және бір уақытта сол қолымен өрт орнын көрсетеді. Түнгі уақытта: осы қимылдар таяқшалармен жасалынады.

________________________
Қазақстан Республикасының

әуе кеңістігінде ұшудың

негізгі қағидасына

7-қосымша
Әуе кемелерінің күту аймағы үшін жылдамдықтары

Биіктігі/эшелон, м.	Қалыпты жағдайлар	Турбуленттік жағдайлар
4200 метрге дейін қоса алғанда	А және В санаттағы әуе кемелері үшін 320 км/сағат С және Д санаттағы әуе кемелері үшін 430 км/сағат	А және В санаттағы әуе кемелері үшін 315 км/сағат 520 км/сағат (1)
4200-ден жоғары 6100 метрге дейін қоса алғанда	450 км/сағат (2)	520 км/сағат немесе 0.8М аз болуына байланысты (1)
6100-ден жоғары 10100 метрге дейін қоса алғанда	490 км/сағат (2)
10100 метрден жоғары	0.83 М (МАХ саны)

Ескертпе:

(1) Турбуленттік жағдайларға байланысты 520 км/сағат немесе 0.8 М жылдамдық ұшу үшін күту аймағында тек алдын ала ӘҚҚК органының рұқсатынан кейін ғана пайдаланылады.

(2) Маршруттардың құрылымымен байланысты күту схемасы үшін 520 км/сағат ұшу жылдамдығы пайдаланылады.

________________________
Қазақстан Республикасы

әуе кеңістігінде ұшуды

ұйымдастыру қағидаларына

8 -қосымша

Іздестіру-құтқару жұмыстары кезінде қолданатын сигналдар

1. Визуалдық сигнал

Сигналдар мөлшерi мүмкiндiгiнше ұзындығы бойынша 2,5 м-ден кем болмауы керек және оларды барынша байқалатын дәрежеде жасау қажет.

Көзбен көрiнетiн сигналдар ретiнде мата, парашют материалы, ағаш кесектерiнен, тастардан, қаптардан, флюориттен (плавиктiк шпат), күлден және басқа материалдардан (заттардан) жасалған белгiлер көрнектi жерге қойылады. Жоғарыда аталған сигналдарға назарды радионың, жарық сигнал ракеталарының, шағылысқан жарықтың, түтiннiң және тағы басқалардың көмегiмен аударуға болады.

2. Құтқару әуе кемелерінің экипаждары әуеден беретін, визуалдық сигналдар
Жерден берiлетiн сигнал түсiнiктi болғанын бiлдiретiн әуе кемесiнiң экипажы беретiн сигналдар:

күндiз - әуе кемесiнiң бiр қанаттан екiншi қанатқа шайқалуы;

түнде - қону фарларын екi рет жағу немесе әуе кемесi олармен жабдықталмаса, онда АНО-ны екi рет сөндiру.

Егер әуе кемесi мұндай сигналдарды бермейтiн болса, бұл экипаждың жерден берiлген сигналды түсiнбегенiн бiлдiредi.

1) су үстi кемесiнiң үстiнде тым болмағанда, бiр айналым жасайды;

2) шағын биiктiкте бiр қанаттан екiншi қанатқа шайқала отырып, су үстi кемесiнiң бағдарын қиып өтедi;

3) су үстi кемесi оның соңынан iлесетiн бағдарға шығады.

Егер iздестiру ӘК бұл маневрлердi қайталайтын болса, олардың мәнi өзгермейдi.

Iздестiру әуе кемесiнiң маневрi сигнал арналған су үстi кемесiне ендi көмек қажет емес екенiн бiлдiредi;

4) бiр қанаттан екiншi қанатқа шайқала отырып, шағын биiктiкте су үстi кемесiнiң ұстаған бағытын қиып өтiп, оның арт жақ бөлiгiне жақын ұшып өту.
4. Су үсті кемелерінің жауап сигналдары
3-тармақта көрсетiлген сигналдарға жауап ретiнде сигналдар қабылданғанын растау үшiн су үстi кемесiнен мынадай сигналдар берiлуi мүмкін:

кодтық вымпел (тiк ақ және қызыл жолақтар) аяғына дейiн жоғары көтерiледi;

Морзе коды бойынша T әрпiн сигнал шамымен бiрнеше рет беру;

бағдар және әуе кемесінің соңынан ілесу өзгертіледі.

Берілген нұсқауларды мүмкін еместігі туралы:

«№» халықаралық жалауының көтерілуі (шахмат тақтасы түріндегі көк және ақ квадраттар);

________________________

Қазақстан Республикасының

әуе кеңістігінде ұшудың

негізгі қағидаларына

9-қосымша