р/с
№
|
Көлемі
|
Негізгі өлшем бірлігі
|
СИ жүйесіне кірмейтін баламалыбірлігі (белгісі)
|
1
|
2
|
3
|
4
|
Бағыт / кеңістік / уақыт
|
1
|
Абсолюттік биіктігі
|
метр (м)
|
фут
|
2
|
Ауданы
|
шаршы метр (м2)
|
|
3
|
Үлкен ара қашықтығы
|
километр (км)
|
м. миля
|
4
|
Қысқа ара қашықтығы
|
метр (м)
|
|
5
|
Асыру
|
метр (м)
|
фут
|
6
|
Ұзақтығы
|
сағат және минут (ч и мин)
|
|
7
|
Біршама биіктігі
|
метр (м)
|
фут
|
8
|
Ендігі
|
градус, минут, секунд (о ' '')
|
|
9
|
Ұзындығы
|
метры (м)
|
|
10
|
Ұзақтығы
|
градус, минут, секунд (о ' '')
|
|
11
|
Жазық бұрыш (қажетінше ондық градус үлесі қолданылады)
|
градус (о)
|
|
12
|
ҰҚЖ ұзындығы
|
метр (м)
|
|
13
|
ҰҚЖ көрінім алыстығы
|
метр (м)
|
|
14
|
Бак сыйымдылығы (әуе кемесі)
|
литр (л)
|
|
15
|
Уақыты
|
секунд, минут, сағат, тәулік, апта, ай, жыл
|
|
16
|
Көрінім
|
километр (км)
|
|
17
|
Көлемі
|
куб метр (м3)
|
|
18
|
Жел бағыты
|
нақты градустармен көрсетіледі; қону және ұшу үшін жел бағыты магнит градустарымен көрсетіледі
|
|
2. Массаны білдіретін бірліктер
|
1
|
Жүк сыйымдылығы
|
килограмм (кг)
|
|
2
|
Жүкті орналастыру тығыздығы
|
куб метрге килограмм (кг/м3)
|
|
3
|
Тығыздығы (масса тығыздығы) кг/м3
|
куб метрге килограмм (кг/м3)
|
|
4
|
Отын қоры (гравиметрлік)
|
килограмм (кг)
|
|
5
|
Газ тығыздығы
|
куб метрге килограмм (кг/м3)
|
|
6
|
Жалпы массасы немесе пайдалы жүксалмағы
|
килограмм (кг)
|
|
7
|
Көтергіш аспаптар
|
килограмм (кг)
|
|
8
|
Ұзындық тығыздығы
|
метрге килограмм (кг/м)
|
|
9
|
Сұйықтық тығыздығы кг/м3
|
куб метрге килограмм (кг/м3)
|
|
10
|
Массасы
|
килограмм (кг)
|
|
11
|
Серпін кезеңі
|
килограмм – шаршы метрде (кг*м2)
|
|
12
|
Қозғалыс санының кезеңі ( импульс сәті)
|
килограмм - секундке шаршы метр (кг*м2/сек)
|
|
13
|
Қозғалыс саны (қозғалыс кезеңі)
|
килограмм - секундке шаршы метр (кг*м2/сек)
|
|
3. Күшті білдіретін бірліктер
|
1
|
Ауа қысымы (жалпы)
|
килопаскаль (кПа)
|
Сынап бағанасының миллиметрлері (сын. бағ. мм.), миллибарлары (Мбар)
|
2
|
Биіктікті өлшеуіш орнату
|
гектопаскаль (гПа)
|
Сынап бағанасының миллиметрлері (сын. бағ. мм.), миллибарлары (Мбар)
|
3
|
Ауа қысымы гПа
|
гектопаскаль (гПа)
|
Сынап бағанасының миллиметрлері (сын. бағ. мм.), миллибарлары (Мбар)
|
4
|
Бүгілу кезеңі
|
килоньютон метрге (кН*м)
|
|
5
|
Күш
|
ньютон
|
|
6
|
Отынды беру жүйесіндегі қысым кПа
|
килопаскаль (кПа)
|
Шаршы метрге килограмм (кг/см2)
|
7
|
Гидравликалық қысым кПа
|
килопаскаль (кПа)
|
|
8
|
Серпінділік модулі МПа
|
мегапаскаль (МПа)
|
|
9
|
Қысым кПа
|
килопаскаль (кПа)
|
|
10
|
Кернеу МПа
|
мегапаскаль (МПа)
|
|
11
|
Үстіртің тарту мН/м
|
метрге меганьютон (мН/м)
|
|
12
|
Тарту күші
|
килоньютон (кН)
|
кг
|
13
|
Айналдыру кезеңі
|
ньютон - метр (Н*м)
|
|
14
|
Сирету Па
|
паскаль (Па)
|
|
4. Механика
|
1
|
Ауа жылдамдығы г)
|
километр сағатта (км/сағ)
|
уз
|
2
|
Бұрыш жылдамдығы
|
шаршы секундке радиан (рад/с2)
|
|
3
|
Бұрыш жылдамдығы
|
секундке радиан (рад/с)
|
|
4
|
Қуат немесе жұмыс
|
джоуль (Дж)
|
|
5
|
Валға эквивалент қуаттылығы
|
киловатт (кВт)
|
|
6
|
Жиілік
|
герц (Гц)
|
|
7
|
Жол жылдамдығы
|
километр сағатта (км/сағ)
|
уз
|
8
|
Екпінді жүктеме
|
шаршы метрге джоуль (Дж/м2)
|
|
9
|
Тежеуішпен жұтылған кинетикалық қуат
|
мегаджоуль (МДж)
|
|
10
|
Ұзындық жылдамдығы
|
шаршы секундке метр (м/с2)
|
|
11
|
Қуаттылығы
|
киловатт (кВт)
|
|
12
|
Теңгеру шапшаңдығы
|
секундке градус (о/с)
|
|
13
|
Вал қуаттылығы
|
киловатт (кВт)
|
|
14
|
Жылдамдығы д)
|
секундке метр (м/с)
|
|
15
|
Тік жылдамдық
|
секундке метр (м/с)
|
|
16
|
Жел жылдамдығы
|
километр сағатта
|
|
5. Шығын
|
1
|
Қозғалтқыш арқылы ауа шығыны
|
секундке килограмм (кг/с)
|
|
2
|
Қозғалтқышқа су беру
|
килограмм сағатта (кг/сағ)
|
|
3
|
Отын шығыны (үлесті) поршеньді қозғалтқыштар
Турбобұрамалы қозғалтқыштар
Реактивті қозғалтқыштар
|
килограмм киловатт-сағатқа (кг/(кВт *сағ))
килограмм киловатт- сағатқа (кг/(кВт *сағ))
килограмм килоньютон- сағатқа (кг/(кН *сағ))
|
|
4
|
Отын шығыны
|
килограмм сағатта (кг/сағ)
|
|
5
|
Бакты толтыру жылдамдығы
(гравиметрлік)
|
килограмм минутта (кг/мин)
|
|
6
|
Газ шығыны
|
килограмм секундта (кг/с)
|
|
7
|
Сұйықтық шығыны (гравиметрлік)
|
грамм секундта (г/с)
|
|
8
|
Сұйықтық шығыны (көлемді)
|
литр секундта (л/с)
|
|
9
|
Массалық шығын
|
килограмм секундта (кг/с)
|
|
10
|
Май шығыны газ турбинді қозғалтқыштар
Поршеньді қозғалтқыштар (үлесті)
|
килограмм сағатта (кг/сағ)
грамм киловатт-сағатқа (г/(кВт *сағ)
|
|
11
|
Май беру
|
грамм секундке (г/с)
|
|
12
|
Сорғы өнімділігі
|
литр минутта (л/мин)
|
|
13
|
Желдеткіштегі ауа ағыны
|
куб метр минутта (м3/мин)
|
|
14
|
Тұтқырлық (динамикалық)
|
паскаль- секунд (Па *с)
|
|
15
|
Тұтқырлық (кинематикалық)
|
шаршы метр секундке (м2/с)
|
|
6. Термодинамика
|
1
|
Жылу беру коэффициенті
|
ватт шаршы метрге – кельвин (Вт/(м2 *К)
|
|
2
|
Аудан бірлігіне жылу ағыны
|
джоуль шаршы метрге (Дж/м2)
|
|
3
|
Жылу ағыны қуаттылығы
|
ватт (Вт)
|
|
4
|
Ылғалдылығы (абсолюттік)
|
грамм килограммға (г/кг)
|
|
5
|
Ұзындық кеңдігінің коэффициенті
|
Цельсия градусы минус бірінші дәрежедегі (оС-1)
|
|
6
|
Жылу саны
|
джоуль (Дж)
|
|
7
|
Температура
|
Цельсия градусы (оС)
|
|
7. Электр және магнетизм
|
1
|
Электр сыйымдылығы
|
фарад (Ф)
|
|
2
|
Электр өткізгіштігі
|
сименс (См)
|
|
3
|
Салыстырмалы электр өткізгіштігі
|
сименс метрге (См/м)
|
|
4
|
Ток тығыздығы
|
ампер шаршы метрге (А/м2)
|
|
5
|
Ток күші
|
ампер (А)
|
|
6
|
Электр өрісінің үстіңгі тығыздығы
|
кулон шаршы метрге (Кл/м2)
|
|
7
|
Электр кернеуі
|
вольт (В)
|
|
8
|
Электр қозғалтқыш күш
|
вольт (В)
|
|
9
|
Магнит өрісінің қызулығы
|
ампер метрге (А/м)
|
|
10
|
Магнит ағыны
|
вебер (Вб)
|
|
11
|
Магнит ағынының тығыздығы
|
тесла (Тл)
|
|
12
|
Қуаттылығы
|
ватт (Вт)
|
|
13
|
Электр мөлшері
|
кулон (Кл)
|
|
14
|
Электр кедергісі
|
Ом (Ом)
|
|
8. Жарық және онымен байланысты электр магнитті сәуле
|
1
|
Жарық
|
люкс (лк)
|
|
2
|
Ашықтығы
|
кандела шаршы метрге (кд/м2)
|
|
3
|
Жарықтығы
|
люмен шаршы метрге (лм/м2)
|
|
4
|
Жарық ағыны
|
люмен (лм)
|
|
5
|
Жарық күші
|
кандела (кд)
|
|
6
|
Жарық қуаты
|
люмен – секунд (лм *с)
|
|
7
|
Сәулелі энергия
|
джоулю (Дж)
|
|
8
|
Толқын ұзындығы
|
метр (м)
|
|
9. Акустика
|
1
|
Жиілік
|
герц (Гц)
|
|
2
|
Масса тығыздығы
|
килограмм куб метрге (кг/м3)
|
|
3
|
Шу деңгейі
|
децибел (дБ)
|
|
4
|
Кезең, кезеңдік ара қашықтық
|
секунд (с)
|
|
5
|
Дыбыс қарқыны
|
ватт шаршы метрге (Вт/м2)
|
|
6
|
Дыбыс қуаттылығы
|
ватт (Вт)
|
|
7
|
Дыбыс қысымы
|
паскаль (Па)
|
|
8
|
Дыбыс деңгейі
|
децибел (дБ) е)
|
|
9
|
Статистикалық қысым (шапшаңды)
|
паскаль (Па)
|
|
10
|
Дыбыс жылдамдығы
|
метр секундке (м/с)
|
|
11
|
Көлемді жылдамдық (шапшаңды)
|
куб метр секундке (м3/с)
|
|
12
|
Толқын ұзындығы
|
метр (м)
|
|
10. Ядерлік физика және ионизациялық сәуле
|
1
|
Игерілген доза
|
грей (Гй)
|
|
2
|
Игерілген доза дәрежесі
|
грей секундке (Гй/с)
|
|
3
|
Радиоизотоп белсенділігі
|
беккерель (Бк)
|
|
4
|
Эквивалент дозасы
|
сиверт (Св)
|
|
5
|
Сәуле әсері
|
кулон килограммға (Кл/кг)
|
|
6
|
Сәулеге түсіру дәрежесі
|
кулон килограмм-секундке (Кл/кг *с)
|
|
2) Басқа жағдайларда М – Маха саны түріндегі ұшудың ауа жылдамдығы мағынасы қолданылады.
3) Жел жылдамдығын көрсетуге арналған халықаралық азаматтық авиация туралы Конвенцияның косымшасында 1 торап = 0,5 м./с түбегейлі өзгерісі қолданылады.
4) Децибел (дБ) қысымның дыбыс деңгейін және дыбыстың қуаттылық деңгейін көрсету үшін бірлік ретінде қолданылуы мүмкін салыстырмалы шама болып табылады. Бұл бірлікті қолдану барысында бастапқы деңгейді көрсету қажет.
