6 параграф. Химиялық құралдарды қолдану, сондай-ақ сақтық аймағын қорғау және тазарту
55. Осы Қағидаларда келесі химиялық құралдар қарастырылады:
1) диспергенттер;
2) херделер;
3) сорбенттер.
56. Мұнайдың төгілуін жою жөніндегі барлық жұмыстар аяқталғаннан кейін мұнайдың төгілу қаупі бар объектілердің меншік иелерімен Ұлттық жоспардың талаптарына сәйкес химиялық құралдарды қолдану туралы есеп ұсынылады.
57. Химиялық құралдарды пайдалану туралы қоршаған ортаны қорғау саласындағы уәкілетті органның аумақтық бөлімшесі хабардар етіледі.
58. Диспергенттерді қолдану толқындардың әсерінен табиғи диспергирлеу жылдамдығын мен дәрежесін арттырады. Мұнай дағына шашыраған кезде диспергент мұнайға сіңеді.
59. Диспергенттер су бағанындағы мұнайды биодеградациялаудың табиғи процестерін жеделдету және мұнай өнімдерінің төгілу ауданындағы шоғырлануын төмендету, теңіз ортасының массасын және атмосферамен энергия алмасуын қалпына келтіру, төгілудің өрт қаупін азайту, жағалау белдеуінің ластануын болдырмау, теңіз құстары мен жануарлар терісінің қауырсын жамылғысына құм, тастар немесе малтатастардың жабысуын болдырмау мақсатында қолданылады.
60. Диспергенттерді қолданудың әлеуетті тәуекелі табиғи диспергирлеу кезінде түзілетін деңгеймен салыстырғанда су бағанындағы диспергирленген мұнайдың токсикологиялық әсерінің жоғары деңгейімен байланысты. Диспергирленген мұнайдың теңіз организмдеріне зиянды әсерінің дәрежесі әсер ету жағдайларына (судың тереңдігі, диспергирленген мұнайдың шоғырлануы, әсер ету ұзақтығы, диспергирлеу және еріту пайызы), сондай-ақ ЖЭПТ кезінде ескерілетін диспергирленген мұнайға кейбір организмдер үшін тән сезімталдыққа байланысты болады.
61. Қазақстан Республикасы Экология, Геология және табиғи ресурстар министрінің 2021 жылғы 19 мамырдағы № 153 бұйрығымен бекітілген Қазақстан Республикасының теңізінде, ішкі су айдындарында және сақтандыру аймағында мұнайдың авариялық төгілуін жоюға арналған диспергенттер мен хердер тізбесіне енгізілген диспергенттерді қолдануға жол беріледі. (Нормативтік құқықтық актілерді мемлекеттік тіркеу тізілімінде № 22846 болып тіркелген) (бұдан әрі-диспергенттер мен хердер тізбесі).
62. Диспергенттерді қолдану суда және су астында жүзеге асырылады. Диспергенттерді қолдану кезінде химиялық өнімнің қауіпсіздік паспортын басшылыққа алу қажет. Диспергенттер жанғыш заттар тобына жатады, осыған байланысты олармен жұмыс істеу кезінде ашық отты пайдалануға тыйым салынады. Төгілген мұнайдың жұқа қабыршақтарын өңдеу кезінде (0,01-0,001 мм) отқа төзімді судағы диспергент ерітінділері қолданылады.
63. Су бетінде диспергенттерді қолдану және оларды сұйылту осы Қағидадағы 6-қосымшасында көзделген.
64. Диспергенттер тыныш, тыныш теңіз жағдайларында өзгермелі мұнайға шашырайды. Қатты жел болған кезде диспергенттің нысанаға түсуі күрделене түседі. Жылдамдығы 35 тораптан (18 м/с) асатын және толқын биіктігі 5 м дауыл жел ұшақтан диспергентті бүркудің жоғарғы шегі болып табылады.
65. Ауа-райының өте қатал жағдайында диспергенттерді қолдануға болмайды. Мұндай жағдайларда мұнайдың жеңіл түрлері табиғи түрде таралады.
66. Төгілген мұнайдың тұтқырлығы уақыт өткен сайын өзгереді, сыртқы факторлардың әсерінен ауа райы және диспергенттердің пайдалану тиімділігі төмендейді. Бұл қасиет диспергенттерді пайдалану үшін «мүмкіндік терезесі» деп аталады. Осы терезе температураға байланысты болады.
67. Температурасы оның қату температурасынан едәуір төмен (10-15 °с) мұнай жартылай қатты күйде болады және таралмайды, мұндай жағдайларда диспергенттерді пайдалану ұсынылмайды.
68. Мұнай дақтарын өңдеу дақ бетінің қалың бөлігінің ортасынан емес, сыртқы жиегінен немесе мұнай дақтарын қоршап тұрған жіңішке кемпірқосақ пленкасынан басталуы керек. Егер мұнай тайғақтары жағалауға жақын жерде орналасса, жағалауға жақын орналасқан жағынан бастап жағалау сызығына параллель жолақтармен жағылады.
69. Судың бетінде мұнайдың қара қабыршақтары жоғалып кеткен кезде диспергентпен өңдеу тоқтатылады және / немесе аспаптық мониторинг өңдеудің судағы мұнай концентрациясына әсер етпейтінін көрсетеді.
70. Диспергенттерді бүрку әдісіне байланысты тиісті жабдық таңдалады.
Мұнай түріне байланысты диспергенттерді қолдану тиімділігі, сондай-ақ тозаңдату жүйелерінің артықшылықтары мен кемшіліктері осы Қағидалардың
6-қосымшасында көзделген.
71. Хердерлер су бетіне жайылған жұқа мұнай қабыршақтарының қалыңдығын арттыру, шоғырландыру мақсатымен, оларды кейіннен механикалық құралдармен жинауды немесе өртеуді қамтамасыз ету үшін қолданылады.
72. Диспергенттер мен хердер тізбесіне енгізілген хердерлер қолдануға рұқсат етіледі.
73. Хердерлер су бетіне мұнай тайыздығына жақын жерде қолданылады, осылайша судың беткі керілуін азайтады. Судың беткі керілуінің төмендеуі мунай дағының жиырылуына ықпал етеді, бұл өз кезегінде тайғақ қалыңдығының мунайдың тұтануы және одан әрі жағылуы үшін жеткілікті мәндерге дейін ұлғаюына әкеледі.
74. Хердерлер мұз жағдайында және бондық бөгеттерді ауыстыра отырып, шалғай учаскелерде қолданылады
75. Сорбенттер (үгінділер, шымтезек, цеолит және басқа табиғи заттар) 10 метрден кем тереңдікте және ерекше қорғалатын табиғи аумақтардың мемлекеттік кадастрына енгізілген сезімтал экожүйелер учаскелерінде мұнайды сіңіру, оны байланыстыру және жинақтау үшін қолданылады..
76. Сорбенттер адсорбция (беттік сіңіру) немесе абсорбция (сіңіру) принципі бойынша әрекет етеді. Адсорбция кезінде мұнай заттың бетіне іріктеп тартылады, абсорбентер мұнайды немесе басқа сұйықтықты сіңіреді.
77. Мұнайдың сорбент құрылымына ену жылдамдығы мұнайдың тұтқырлығы аз жеңіл түрлері үшін жоғары, тұтқырлығы жоғары мұнай үшін өте төмен.
78. Сорбенттердің түрлері, сондай-ақ олардың артықшылықтары мен кемшіліктері осы Қағидалардың 6-қосымшасында көзделген.
79. Сорбенттер оларды пайдаланғаннан кейін бір тәулік ішінде механикалық құралдармен одан әрі жинауды және жағалауда кәдеге жаратуды талап етеді.
80. Сорбенттерді шамадан тыс және өнімсіз қолдану қайталама ластануға әкелуі мүмкін.
81. Сорбенттермен бірге басқа әдістерді қолдану үйлесімсіз.
82. Сақтық аймағын қорғау және тазарту әдістері сақтық аймағының мұнаймен ластануын бағалау негізінде анықталады.
83. Сақтық аймағын қорғау және тазарту әдістеріне мыналар жатады: қоқысты жинау, сорбенттер, оқшаулау және бумдармен жинау, траншеялар қазу, тұндырылған майды қолмен жинау, жуу, шаю, химиялық тазалағыш заттарды қолдану, елеу, тырмалау, жырту және басқалар.
84. Мұнай жағалау сызығына түскен кезде мұнай мен жағалау сызығының өзара әрекеттесу сипаты мұнайдың сипаттамаларына және жағалау сызығының түріне байланысты – малтатастар, тастар, құмды жағажайлар, қамыс, батпақты жерлер.
85. Сақтандыру аймағын қорғаудың және тазалаудың негізгі тәсілдері және олардың артықшылықтары мен кемшіліктері осы Қағидалардың 6-қосымшасында көзделген.
Қазақстан Республикасының теңізінде, ішкі су айдындарында және сақтық аймағында жиынтық экологиялық пайданы талдау негізінде мұнайдың төгілуін жоюдың оңтайлы әдістерін айқындау, келісу және оларды таңдау туралы шешім қабылдау қағидаларына 1 қосымша
Мұнайдың төгілуін жою әдістерін қолданудың негізгі мүмкіндіктері мен шектеулері
Әдісі
|
Мүмкіндіктері
|
Шектеулері
|
Бақылау және бағалау
|
Қоршаған ортаға қосымша зиян келтіретін интрузивті жою немесе тазарту әдістері қолданылмайды;
төгілуді жоюдың басқа әдістері қарастырылады;
мониторинг кезінде алынған деректер мен мәліметтер
құралдарды таңдау және шешім қабылдауды жеңілдетеді;
белгілі бір жерде қолданылған кезде мұнайдың төгілуін жоюдың басқа әдістеріне қарағанда қоршаған ортаның қалпына келуі тиімдірек
|
Кейде мұнайды жою мүмкін емес;
жел мен ағындардың әсерінен төгілген мұнай
сезімтал аймақтарға ауысуы мүмкін;
мұнай қалдықтары жағалау сызығының экологиясына, жабайы табиғат және экономикалық тұрғыдан маңызды ресурстарға әсер етуі мүмкін;
адамдар бұны әрекетсіздік ретінде қабылдайды
|
Механикалық тежеу және су бетінен мұнай жинау (оның ішінде мұнай сырғуының сезімтал ресурстардан ауытқуы)
|
Бұл әдіске артықшылық беріледі;
қоршаған ортаны мұнайдан тазарту кезінде әсері аз;
уәкілетті органдардың мақұлдауын қажет етпейді;
мұнай өнімдерінің көптеген түрлеріне қолданылады;
қолдану уақыты шектеусіз;
жанама әсері аз;
жабдық пен тәжірибенің үлкен таңдауы бар;
қайталама ластану жоқ;
жиналған мұнайдықайта өңдеуге мүмкіндік береді.
|
Бұл процесс өте баяу және нәтижесіз;
жағалаудың ластануын болдырмау үшін мұнайды тез жинай алмайды;
жұқа пленкалы мұнай үшін өнімді емес;
ірі көлемде төгілген жағдайда, мұнай алу пайызы шектеулі;
жел, толқындар мен ағындар су бетінен мұнай жинауға және тазартуға кедергі келтіруі мүмкін; тұтқыр май мен қоқыс жинауды қиындатады;
жиналған майды сақтау және жою үшін жағдайларды талап етеді; әдетте төгілген майдың 10-20% -н жинаудан аспайды;
көптеген жабдықтар мен жұмыс күші қажет
|
Мұнай дағының бақыланатын жағылуы
|
Жиналған мұнайды сақтау мен жоюды ұйымдастырудың қажеті жоқ;
мұнайдың жағалауға өтуін болдырмауы немесе азайтуы мүмкін;
флора мен фаунаның мұнаймен ластануын болдырмайды немесе азайтады;
жиналған мұнайды су бетінен тез тазартады; жоғарғы тиімділік (98-99%);
аз жабдықтар мен адам ресурстары қажет;
мұнайдың көптеген түрлеріне қолданылады; қоршаған ортаға зияны аз; су бетінен мұнайдың булануын азайтады
|
Қара түтін пайда болады;
қолдану мерзімі шектеулі;
бұзылған майды тұтату қиын;
жел, толқындар мен ағындар дақты тұтатуды қиындатады;
тұтану үшін дақтың қалыңдығы кемінде 3 мм болуы керек;
тиімділігі ауыр мұнай мен бұзылған мұнай жағуда азаяды; жану процесі персоналдың қауіпсіздігіне қауіп төндіреді;
жағу қалдықтары қалуы мүмкін, оны су бетінен жинау керек;
ауа сапасының жергілікті өзгеруі
|
Химиялық заттарды қолдану: сорбенттер
|
Табиғатта көп мөлшерде болады немесе өндірістік процестердің қосымша өнімі ретінде кең қол жетімді;
қоршаған ортаға әсері аз;
қолдану уақыты шектеусіз;
мұнайдың көптеген түрлеріне қолданылады.
|
Бұл процесс өте баяу және нәтижесіз;
жағалаудың ластануын болдырмау үшін мұнайды тез жинай алмайды;
жиналған сорбенттерді жағалауда сақтау және жою үшін жағдайларды талап етеді;
ірі көлемдегі мұнай төгілген жағдайда тиімсіз; уақтылы жиналмаған жағдайда, су түбіне қонады;
оқшаулау үшін қосымша механикалық құралдарды қажет етеді;
көптеген жабдықтар мен жұмыс күші қажет
|
Химиялық заттарды қолдану: диспергенттер
|
Басқа МАТЖ әдістерімен салыстырғанда персонал мен жабдықты аз қажет етеді;
әр түрлі ауа-райы жағдайында қолданылады; мұнайдың табиғи биологиялық ыдырауына ықпал етеді;
мұнайдың жағалау сызығына жылжуын болдырмайды, сезімтал экожүйелер мен әлеуметтік-экономикалық объектілерге әсер ету қаупін азайтады; төгілуге жақын жерде буланудан болатын ықтимал зиянды азайтады;
мұнайды жинауды және сақтауды қажет етпейді
|
Тұтқырлығы жоғары мұнайлармен тиімді болмауы мүмкін;
мұнайдың бұзылуына байланысты қолдану уақыты шектеулі;
10 м-ден кем тереңдікте пайдалануды шектеу;
тікелей жиналмайды, май қайта бөлініп, су бағанында ыдырайды;
диспергентті мұнайдың теңіз биотасына жоғары ықтимал токсикологиялық әсері;
теңіздің биологиялық ресурстарына айтарлықтай зиян келтіру
|
Химиялық заттарды қолдану:хердерлер
|
Жұқа пленкалы мұнай концентрациясын жоғарылатады, оны қалыңдатады;
аз мөлшерде қажет;
шалғай аудандарда қолдану;
мұнай дағын жағу үшін отқа төзімді бумдарды орналастыруды қажет етпейді;
биотаға минималды әсер ету
|
Тәуелсіз әдіс емес;
қосымша әдістерді қолдануды талап етеді: мұнай дақтарын жағу, механикалық жинақтау
|
Қорғау аймақтарын сақтау және тазарту
|
Мұнайды жояды;
мұнайдың одан әрі таралуы қаупін азайтады; жағалау сызығында мекендейтін жануарларға қайталама әсерін азайтады;
мұнайды ремобилизациялауға жол бермейді;
агрессивті емес әдістер жағалау құрылымы мен жағалаудағы ағзаларға әсерін азайтады;
жағалауды мұқият тазарту үшін тиімді қоршаған орта нақты немесе сезімтал аймақтар инвазивті емес әдістер азайтуға мүмкіндік береді;
жағалау құрылымы мен ағзаларға әсері;
жағалаудың қоршаған ортасын, нақты немесе
сезімтал аймақтарды мұқият тазарту үшін тиімді
|
Қоршаған орта қосымша зақым келтіруі мүмкін:
жоюдың агрессивті әдістері (мысалы, құмды тазарту және тазарту) жағалауда және жағалау сызығын мекендейтін организмдерге әсер етеді;
қалдықтарды сақтау және жою талап етіледі;
төгілген мұнайдың 10-20% жойылады;
көп жұмысты қажет етеді; ауыр техниканы пайдалану және адамдардың қарқынды қозғалысы (таптау) қоршаған ортаға қосымша зиян келтіру мүмкін;
жою мұнайдың жағажайда әсерінен кейін пайда болады;
жағалауға ден қою көлемді ресурстарды және логистикалық қолдауды
қажет етеді
|
Қазақстан Республикасының теңізінде, ішкі су айдындарында және сақтық аймағында жиынтық экологиялық пайданы талдау негізінде мұнайдың төгілуін жоюдың оңтайлы әдістерін айқындау, келісу және оларды таңдау туралы шешім қабылдау қағидаларына 2 қосымша
Мұнайдың төгілуін жою әдісін қолдануды келісу жөніндегі әс-қимылдар алгоритмі
ИӘ
ДА
ИӘ
ЖОҚ
Жоспар бойынша іс-шараларды алдын-ала келісілген әдістер мен жүзеге асыру
Мұнай тайғақтарын жағу және / немесе диспергаторлар және / немесе қаттылық ең жақсы тәжірибеге жатадыма?
Ауа-райының қауіпсіз жағдайларын, сондай-ақ газ қауіптілігі мен күкіртсутектің болуын ескеру. Әуе бақылауы мен бағалауды жүзеге асыру. Ластануы мүмкін аудандар мен аймақтарда жағалау және сақтандыру аймақтарын қорғауды және тазартуды қамтамасыз ету.
Жоспар бойынша іс-шараларды алдын-ала келісілген әдістермен жүргізе беру
Мемлекеттік органдар қолданылатын әдістерді тиімді деп санайдыма?
Мұнай төгілуінің салдарын жұмсартуды бағалау матрицасы негізінде жедел ЖЭПТ жүргізу
ЖОҚ
Ауа-райының жай-күйіне, ластану қаупі бар аймақта орналасқан дақтардың қозғалысына және ресурстарғаауадан бақылау және бақылауды жүзеге асыру. Мұнайдың төгілуін жою әдістерін қайта қарауды талап етпейтін жағдайдың елеусіз өзгеруіне жол беріледі.
ЖЭПТ негізінде алдын-ала келісілген әдістермен мұнай төгілуіне ден қою жоспары бар ма?
ИӘ
Келесідей шарттар барма?
ИӘ
Дисперсанттар үшін судың тереңдігі он метрден аз, ал теңіздегі қашықтық бір километрде наспайды.
ЖЭПТ негізінде МАТЖ әдістерін анықтау үшін жедел жұмыс тобымен пайдалануға рұқсат етілген. Мерзімі 1 сағаттан аспайды.
Қоршаған ортаны қорғау саласындағы уәкілетті органның аумақтық бөлімшесінің электронды хабарламажәне телефон арқылы өтініш беруіне келісім беру.
ЖОҚ
ИӘ
Мұнай ойығын жағу үшін елді мекеннен қашықтық бес шақырымнан аспайды.
Жұмыс тобын облыс әкімі бекітеді. Жергілікті, аймақтық немесе ғаламдық ауқымда төтенше жағдай жарияланған жағдайда, бұл жұмыс тобы тиісті деңгейдегі жедел штабқа ауыстырылады. Іс-шаралар облыстың немесе ұлттық аумақтық жоспарына сәйкес жүзеге асырылады.
Мұнай дағын жағуды оқшаулау үшін хердерлерді қолдану.
Қоршаған ортаны қорғау саласындағы уәкілетті органның аумақтық бөлімшесі азаматтық қорғау саласындағы аумақтық бөлімшемен бірлесіп, іс-қимыл барысын бақылауды және қадағалауды жүзеге асырады.
Қазақстан Республикасының теңізінде, ішкі су айдындарында және сақтық аймағында жиынтық экологиялық пайданы талдау негізінде мұнайдың төгілуін жоюдың оңтайлы әдістерін айқындау, келісу және оларды таңдау туралы шешім қабылдау қағидаларына 3 қосымша
Мұнайдың төгілуі кемелерден және шығу тегі белгісіз болған кезде, жиынтық экологиялық пайданы талдау жүргізу үшін ақпарат жинау жөніндегі іс-қимылдар
№ р/с
|
Іс-шаралар
|
Жауапты орындаушылар
|
Орындау мерзімі
|
Аяқтау нысаны
|
1
|
2
|
3
|
4
|
5
|
1.
|
Тиісті облыстың *ТЖД-ң мұнайдың төгілуі туралы ақпараттандыру/оперативті кезекші
|
Теңіз объектілері
Порттар
Кеме капитаны / кеме иелері
|
сағ + 0.30
|
Ақпарат
|
2.
|
Тиісті облыстың **ЭД мұнай төгілуі туралы ақпарат беру
|
Теңіз объектілері/порттар
|
сағ + 2.00
|
Ақпарат
|
3.
|
Ақпаратты жинау және қамтамасыз ету:
Төгілу мөлшері мен орны туралы;
төгілген мұнайдың сипаттамасы (тығыздығы, тұтқырлығы, қату және жану температурасы) Тиісті облыстың ТЖД-і
|
Теңіз объектілері;
Порттар
|
сағ + 0.30
|
Ақпарат
|
4.
|
Ақпаратты жинау және қамтамасыз ету:
Төгілу мөлшері мен орны туралы;
төгілген мұнайдың сипаттамасы (тығыздығы, тұтқырлығы, қату және жану температурасы) жақын порт
|
Кеме капитаны
|
сағ + 0.30
|
Ақпарат
|
5.
|
Ағымдағы және болжанатын гидрометео жағдайлар туралы ақпаратты жинау және қамтамасыз ету (жел мен ағыс жылдамдығы, қоршаған орта температурасы, мұз жағдайлары)
|
Қазгидромет/Казгидромет облыстық филиалдары
|
сағ + 1.00
жаңартылымы бар
|
Ақпарат
|
6.
|
Дақтар дрейфінің болжамы (жағалау мен жағалау құрылыстарына, таязсуларға, ерекше қорғалатын табиғи аумақтарға қол жеткізу уақыты)
|
Облыс әкімшілігі немесе дақтар дрейфінің болжамы бойынша қызметтер көрсету үшін әкімдік тартқан компания
|
Ч+2.00
|
Ақпарат
|
|
Дақтың дрейфін болжау үшін не дақтың дрейфін болжау бойынша қызмет көрсетуге қабілетті компанияларды тарту арқылы меншік құқығымен материалдық – техникалық жарақтандыруды қамтамасыз ету
|
Облыс әкімшілігі
|
Алдын ала
|
Келісім, шарт.
Теңізде, ішкі су айдындарында және сақтандыру аймағында мұнайдың төгілуін жою жөніндегі әзірлікті және іс-қимылдарды қамтамасыз етудің аумақтық жоспарында бекіту
|
7.
|
Мұнай төгілімдеріне сезімтал экологиялық аудандарды/объектілерді және әлеуметтік-экономикалық объектілерді қорғау басымдығын айқындау
|
Қоршаған ортаны қорғау, жануарлар дүниесін қорғау, өсімін молайту және пайдалану, су қорын пайдалану және қорғау, сумен жабдықтау және халықтың санитариялық-эпидемиологиялық саламаттылығы саласындағы уәкілетті органдардың бөлімшелері
|
сағ+5
|
Ақпарат
|
1).
|
Ластану қаупі бар ресурстарды анықтау (экологиялық, экономикалық және әлеуметтік)
|
Қоршаған ортаны қорғау, жануарлар дүниесін қорғау, өсімін молайту және пайдалану, су қорын пайдалану және қорғау, сумен жабдықтау және халықтың санитариялық-эпидемиологиялық саламаттылығы саласындағы уәкілетті органдардың бөлімшелері
|
сағ+5
|
Ақпарат
|
2).
|
Мұнайдың төгілуін жоюдың әртүрлі әдістерінің тиімділігін бағалау;
|
сағ+5
|
Ақпарат
|
3).
|
Мұнай төгілімдерін жою әдістерінің салдарларға әсер ету және экожүйені қалпына келтіруге жәрдемдесу қабілетіне талдау жасау
|
сағ+5
|
Ақпарат
|
4).
|
Мұнайдың төгілуін жоюдың тиімді әдістері мен басымды қорғау аудандарын немесе ресурстарын таңдау
|
Қоршаған ортаны қорғау, жануарлар дүниесін қорғау, өсімін молайту және пайдалану, су қорын пайдалану және қорғау, сумен жабдықтау және халықтың санитариялық-эпидемиологиялық саламаттылығы саласындағы уәкілетті органдардың бөлімшелері; жергілікті атқарушы орган; мұнайдың төгілуін жою жөніндегі мамандандырылған ұйым немесе теңіз объектісі немесе порт, осы объектілерден мұнайдың төгілуі кезінде кеме иесі немесе кеме капитаны; қажет болған жағдайда ғылыми-зерттеу институттары мен сарапшылар
|
|
Ақпарат
|
Ескертпелер:
* ТЖД – Қазақстан Республикасы Төтенше жағдайлар министрліктерінің Төтенше жағдайлар департаменті;
** ЭД – Қазақстан Республикасы Экология, Геология және табиғи ресурстар министрлігі Экологиялық реттеу және бақылау комитетінің экология департаменті
Қазақстан Республикасының теңізінде, ішкі су айдындарында және сақтық аймағында жиынтық экологиялық пайданы талдау негізінде мұнайдың төгілуін жоюдың оңтайлы әдістерін айқындау, келісу және оларды таңдау туралы шешім қабылдау қағидаларына 4 қосымша
Егер төгілу кемеден болса немесе шығу тегі белгісіз төгілу болса, мұнайдың төгілуін жедел түрде жоюдың оңтайлы әдістері бойынша келісу және шешім қабылдау
№
|
Іс-әрекет
|
Жауапты
|
Аяқтау нысаны
|
1.
|
Инцидент бойынша ақпарат және деректер жинау
|
Әкімдік өкілдері,
уәкілетті мемлекеттік органдардың аумақтық бөлімшелерінің:
1) қоршаған ортаны қорғау;
2) жануарлар дүниесін;
қорғау, өсімін молайту және пайдалану;
3) су қорын пайдалану және қорғау, суменжабдықтау, су бұру;
4) халықтың санитариялық-эпидемиологиялық саламаттылығысаласындағы өкілдері
|
Ақпарат
|
2.
|
Қолда бар ақпаратты, негіздерді және дәлелдерді қарастыру
|
Талқылау
|
3.
|
Мұнай төгілуінің салдарын жұмсарту бағалау матрицасын толтыру (ұжымды), ресурстарды анықтау және индекстерді ұсыну
|
Матрица
|
4.
|
Мұнайдың төгілуі салдарын жұмсарту бағалау матрицасын қарастыру
|
МАТЖ ұсынылатын әдістер
|
5.
|
Қажетті ресурстарды айқындау, олардың бар-жоғын анықтау және қосымша қамтамасыз ету қажеттілігі
|
Мұнайдың төгілуін жою жөніндегі мамандандырылған ұйымның таратушылары.
Азаматтық қорғау саласындағы уәкілетті мемлекеттік органның аумақтық бөлімшесінің өкілдері.
Қажет болған жағдайда мұнай операцияларын жүзеге асыратын компаниялар тартылады.
|
Қорытынды
|
6.
|
Катысушылардың абсолютті көпшілік дауысымен шешім қабылдау және мұнай төгілуінің салдарын жұмсартуды бағалау матрицасына қол қою
|
Әкімдік өкілдері,
Уәкілетті мемлекеттік органдардың аумақтық бөлімшелерінің:
1) қоршаған ортаны қорғау;
2) жануарлар дүниесін қорғау, өсімін молайту және пайдалану;
3) су қорын пайдалану және қорғау, сумен жабдықтау, су бұру;
4) халықтың санитариялық-эпидемиологиялық саламаттылығы саласындағы өкілдері
|
МАТЖ әдістері бойынша қорытынды шешім.
Қол қойылғанхаттама. Ақпарат.
|
7.
|
Жұмыс тобының басшысына/ жедел штаб бастығына қабылданған шешім туралы хабарлау және МАТЖ әдістерін іске асыру бойынша шараларды ұсыну
|
Ақпарат.
Қол қойылғанхаттама.
|
8.
|
Талқылау және шешім қабылдау хаттамасын жүргізу
|
Азаматтық қорғау саласындағы уәкілетті мемлекеттік органның аумақтық бөлімшесі.
|
Хаттама
|
9.
|
МАТЖ әдістерін қолдану
|
Мұнайдың төгілуін жою жөніндегі мамандандырылған ұйымның өкілдері.
Азаматтық қорғау саласындағы уәкілетті мемлекеттік органның аумақтық бөлімшесінің өкілдері.
Қажет болған жағдайда мұнай операцияларын жүзеге асыратын компаниялар тартылады (тарту тәртібі мен шарттары тараптардың келісімімен немесе ынтымақтастық пен қызмет көрсетудің өзге нысанымен айқындалады
|
Ресурстарды тарту, жұмылдыру
|
Ескертпелер:
* Жұмыс тобын облыс әкімі бекітеді. Жергілікті, өңірлік немесе жаһандық ауқымдағы ТЖ жарияланған жағдайда осы жұмыс тобы тиісті деңгейдегі жедел штаб құрамына өтеді.
Қазақстан Республикасының теңізінде, ішкі су айдындарында және сақтық аймағында жиынтық экологиялық пайданы талдау негізінде мұнайдың төгілуін жоюдың оңтайлы әдістерін айқындау, келісу және оларды таңдау туралы шешім қабылдау қағидаларына 5 қосымша
Компанияның немесе порттың аумағында төгілу орын алған болса, мұнайдың төгілуін жедел тәртіппен жоюдың оңтайлы әдістері бойынша келісу және шешім қабылдау
№
|
Іс-әрекет
|
Жауаптылар
|
Аяқтау нысаны
|
1.
|
Инцидент бойынша ақпарат және деректер жинау
|
Компания немесе порт өкілдері*
|
|
2.
|
Мұнай төгілуінің салдарын жұмсартуды бағалау матрицасы бойынша ақпарат беру, дәлелдер мен индекстерұсыну
|
Ақпарат
|
3.
|
Ақпаратты, негіздерді және дәлелдерді қарастыру
|
Талкылау
|
4.
|
Мұнай төгілуінің салдарын жұмсарту бағалау матрицасын толтыру (ұжымдық), ресурстарды анықтау және индекстерді қою
|
ЖЭПТ негізінде МАТЖ әдістерін анықтау жөніндегі жедел топ**:
әкімдік өкілдері;
уәкілетті мемлекеттік органдардың аумақтық бөлімшелерінің:
қоршаған ортаны қорғау;
2) жануарлар дүниесін қорғау, өсімін молайту және пайдалану,
3) су қорын пайдалану және қорғау, сумен жабдықтау, су бұру
4) халықтың санитариялық-эпидемиологиялық саламаттылығы саласындағы өкілдері
|
Матрица
|
5.
|
Мұнайдың төгілуі салдарын жұмсарту бағалау матрицасын қарастыру
|
МАТЖ ұсынылатынәдістер
|
6.
|
Қажетті ресурстарды, олардың бар-жоғын анықтау
|
Компания таратушылары,
азаматтық қорғау саласындағы уәкілетті мемлекеттік органның аумақтық бөлімшесінің өкілдері
|
Қорытынды
|
7.
|
Қатысушылардың көпшілік дауысымен шешім қабылдау және мұнай төгілуінің салдарын жұмсартуды бағалау матрицасына қол қою
|
ЖЭПТ негізінде МАТЖ әдістерін анықтау жөніндегі жедел топ**:
әкімдік өкілдері;
уәкілетті мемлекеттік органдардың аумақтық бөлімшелерінің:
қоршаған ортаны қорғау;
2) жануарлар дүниесін қорғау, өсімін молайту және пайдалану,
3) су қорын пайдалану және қорғау, сумен жабдықтау, су бұру
4) халықтың санитариялық-эпидемиологиялық саламаттылығы саласындағы өкілдері
|
Матрица
|
8.
|
Талқылау және шешім қабылдау хаттамасын жүргізу
|
Компания немесе порт өкілдері;*
Азаматтық қорғау саласындағы уәкілетті мемлекеттік органның аумақтық бөлімшелері
|
Хаттама
|
9.
|
Жұмыс тобының басшысына/ жедел штаб бастығына қабылданған шешім туралы хабарлау және МАТЖ әдістерін іске асыру бойынша шараларды ұсыну
|
Хаттама
Матрица
|
10.
|
МАТЖ әдістерін қолдану
|
Компанияның немесе порттың жоюшылары; немесе олар тартатын мұнайдың төгілуін жою жөніндегі мамандандырылған ұйымдар
|
Ресурстарды тарту, жұмылдыру
|
11.
|
Сұрау салу және қосымша қамтамасыз ету үшін жетіспейтін ресурстар айқындалады
|
Компанияның жоюшылары,
Азаматтық қорғау саласындағы уәкілетті мемлекеттік органның аумақтық бөлімшесінің өкілдері
|
Ақпарат. Көмек және қосымша ресурстар сұрау
|
Ескертпе:
* Компания немесе порт ЖЭПТ негізінде әдістер бойынша шешім қабылдау үшін аталған жерде (объектілік) жедел штаб құрады (экологтар мен жоюшыларды қоса отырып, компанияның немесе порттың жоспарымен айқындалады).
ЖЭПТ әдістер бойынша шешім қабылдау процесін оңтайландыру және ресурстарды дәлелдеу мен айқындауға тарту үшін уәкілетті мемлекеттік органдардың қатысуымен жедел штабта өткізіледі. Уәкілетті мемлекеттік органдардың рөлі пайдаланылатын деректерді тексеру және олардың қолданылуын келісу.
** Жергілікті, өңірлік, жаһандық ауқымдағы ТЖ жариялау кезінде ЖЭПТ негізінде МАТЖ әдістерін айқындау жөніндегі жедел топ тиісті деңгейдегі жедел штабтың бөлігі (қатысушылары) болады.
Қазақстан Республикасының теңізінде, ішкі су айдындарында және сақтық аймағында жиынтық экологиялық пайданы талдау негізінде мұнайдың төгілуін жоюдың оңтайлы әдістерін айқындау, келісу және оларды таңдау туралы шешім қабылдау қағидаларына 6 қосымша
1 кесте. Диспергенттердің түрлері және бүрку мен сұйылту тәсілдері
Типі
|
1-тип
|
2-тип
|
3-тип
|
Құрамы
|
Суда еритін анионактивтік ББЗ сулы ерітінділеріндегі диспергенттер
|
Әдетте мұнайдан шыққан хош иістендірілмеген органикалық (көмірсутекті) еріткіштердегі мұнайда еритін иондық емес ББЗ ерітінділерінде
|
бұл теңіз суы еріткіштерінде арнайы, жартылай еритін ең аз құрамы бар (жеткілікті сұйықтық беру үшін) жоғары тиімді ионды емес ББЗ тұратын концентраттар.
|
Ерекшеліктері
|
теңіз суында жақсы ериді және бастапқы күйінде де, сулы ерітінді түрінде де қолдануға болады.
|
Бұл диспергенттер жоғары тұтқыр парафинді және ауыр мұнайдың төгілуін, сондай-ақ ауа райынан бұзылған мұнайды жинақтауда тиімді.
|
Олар бастапқы күйінде де, 10-15% концентрациясы бар сулы ерітінділер түрінде де қолданылады
|
Бүрку және сұйылту
|
Мұндай диспергенттер тек суда жүзетін қондырғылардың көмегімен қолданылады, содан кейін тазартылған судың үстіңгі қабатын турбулизациялау арқылы мүмкін болады.
Диспергенттердің бір бөлігін мұнайдың 2-3 бөлігіне дейін сұйылту
|
2-типті диспергенттерді мұнай дағының бетіне жағу әдетте жүзу құралдарының көмегімен жүзеге асырылады.
сұйылтылған диспергенттің 1 бөлігі (10% концентрацияланған диспергент пен 90% теңіз суы) төгілген мұнайдың 2-3 бөлігіне арналған.
|
3-типті диспергентті қолдану тек кеме бортынан ғана емес, сонымен қатар сұйылтылған және сұйылтылмаған күйде ұшақтар мен тікұшақтардың көмегімен ауадан жүзеге асырылады, диспергенттің 1 бөлігі мұнайдың 20-30 бөлігіне қатынасында.
|
диспергенттер
|
|
Corexit EC500A
Finasol OSR 51
|
Finasol OSR 51
INIPOL IPF
Corexit EC500A
INIPOL IP-90
Dasic freshwater dispersant
|
2 кесте. Мұнай түрі және диспергенттердің тиімділігі
Мұнайдың түрі/тұтқырлығы
|
Диспергенттердің тиімділігі
|
Жеңіл дистиллят жағармайы (бензин, керосин, дизель)
|
Диспергенттерді қолдану ұсынылмайды. Көп жағдайда бұл май тез буланып, табиғи түрде шашырап кетеді.
|
Мұнайдың тұтқырлығы 5 000 сСт дейін
|
Диспергенттерді қолдану тиімді болуы мүмкін
|
Мұнайдың тұтқырлығы 5 000 – 10 000 сСт дейін
|
Диспергенттерді қолдану тиімді болуы мүмкін
|
Мұнайдың тұтқырлығы 10 000 сСт астам
|
Диспергенттерді қолдану тиімсіз болуы мүмкін
|
3 кесте. Диспергенттердің шашырату жүйесінің артықшылықтары мен кемшіліктері
Бүрку жүйесі
|
Артықшылығы
|
Кемшілігі
|
Ұшақтан
Диспергентті қолдану жүйесі Boeing 727/737 және Hercules сияқты ірі ұшақтар арқылы жүзеге асырылады. Диспергентті қолдану үшін одан басқа бүріккіш ұшақтың кішірек түрін де қолдануға болады
|
Ұшақ мұнай төгілген жерге тез жетеді. Бортпен диспергенттің үлкен көлемін тасымалдауға болады және салыстырмалы түрде қысқа мерзімде мұнайды көбірек өңдеуге болады.
|
Шашырататын жүйелердің саны шектеулі. Ұшақтар диспергентті толықтыру үшін үнемі базаға оралуы керек. Бүріккіштің мүмкін болатын санын есептеу кезінде экипаждың уақыты ескерілуі керек.
|
Тікұшақтан
«Helibucket» арнайы бүріккіш жүйесін орнату үшін пайдаланылады.
|
Тікұшақты қолдану мақсатты болуы мүмкін және оқшауланған шағын төгінділерді өңдеуге қолайлы
|
Тікұшақтардың ұшу ұзақтығы ұшақтарға қарағанда қысқа. Бүріккіш жүйесінің сыйымдылығы ұшақтың бүрку жүйесінің сыйымдылығынан аз.
|
Кемеден
Қолданылатын кемелер диспергентті бүрку жүйесімен жабдықталған.
|
Ұзақ уақыт бойы орнында бола алады және диспергенттердің үлкен көлемін алады.
Кемелерден диспергентті қолдану ыңғайлы, өйткені тартылған кемелерде бүріккіш жинақтармен жабдықталған қайықтар бар.
Тиімділікті бақылау үшін ыңғайлы
|
Егер палуба кеңістігін басқа жабдық пайдаланса, диспергенттерге арналған қосымша орын шектеулі болуы мүмкін.Ұшақ жүйесінен гөрі кішігірім аумақты қамтуға қабілетті.
|
4 кесте. Сорбенттердің түрлері және олардың артықшылықтары мен кемшіліктері
Түрлері
|
Материал
|
Артықшылықтары
|
Кемшіліктері
|
Борпылдақ сорбенттер
|
Органикалық - қабық, шымтезек, үгінділер, целлюлоза, тығын, тауық қауырсындары, сабан, жүн. Неорганикалық- вермикулит және пемза, синтетикалық полипропилен
|
Олар табиғатта көп кездеседі және өнеркәсіптік өндірістің қосымша өнімі ретінде кең таралған. Олар арзан болуым үмкін. Олар жануарлар мекендейтін жерлерде жануарлар әлемін қорғауға қызмет ете алады
|
Бақылау қиын, желмен шашыраңқы.
Жинастыру қиын. Мұнай мен сорбентті қайта өңдеу, тек мұнайды қайта өңдеуден гөрі қиынырақ
|
Сорбенттердіңқабығымен жапсарланған
|
Торлы материалға салынған шашыраңқы материалдар
|
Тәуелсіз сорбенттерге қарағанда орналастыру және жинау ыңғайлы. Бон қағидаты бойынша орналасқан материалдың ауқымы үлкен
|
Құрылымның беріктігі торлы материалдың беріктігіне байланысты.
Органикалық материалдардан жасалған бондар қаныққан кезде батып кетуі мүмкін.
Мұнайды ұстаудың мөлшері шектеулі
|
Қатты сорбенттер
|
Синтетикалық – полипропилен
|
Ұзақ мерзімді сақтау.
Салыстырмалы түрде қарапайым төсеу және жинау.Толық сорбциялық қабілетті қамтамасыз ету кезінде мұнай жинаудың жоғары дәрежесі болуы мүмкін
|
Бұзылған және тұтқыр мұнайға пайдалануда тиімділігі шектеулі;
нашар ыдырап қалдықтарды жою нұсқаларын шектейді
|
Талшықты сорбенттер
|
Синтетикалық – полипропилен
|
Бұзылған және тұтқыр мұнай үшін тиімді.
|
Жаңадан төгілген және тұтқырлығы төмен мұнай үшін тиімділігі аз
|
5 кесте. Қауіпсіздік аймағын қорғаудың және тазартудың негізгі әдістері және олардың артықшылықтары мен кемшіліктері
Қорғау және тазалау әдістері
|
Сипаттамасы
|
Артықшылықтары
|
Кемшіліктері
|
Табиғи ауа-райының шараларын қолдану
|
Тазарту шаралары, мұнайдан гөрі көп зиян келтіруі мүмкін, мұнай өздігінен жойылады. Көбінесе аз ластанған қауіпсіздік аймағы үшін қолданылады. Мониторинг жүргізуді талап етеді
|
Тазалау әсерінен туындаған салдарлар болмайды
|
Мұнай басқа ресурстарды ластауы мүмкін (мысалы, құстар), төзімді және қоршаған ортаның қалпына келуіне жол бермейді. Жұртшылық тарапынан түсініспеушілік
|
Жағалау сызығын қорғауға арналған бондық бөгеттер
|
Бондық бөгеттер мұнайды жағалау сызығындағы сезімтал мекендеу орындарынан аластатады немесе одан әрі тазарту үшін жағадағы мұнайды ұстап қалуы мүмкін
|
Жағалау сызығының ластануының төмендеуіне әкеледі
|
Толқындардың әсері бондық тосқауылдарды қолдануға кедергі келтіреді. Орналастырудағы қиындық
|
Кедергілер мен бермалардықолдану
|
Сезімтал учаскелердің ластануын болдырмау үшін (мысалы, лагунаға кіру) немесе мұнайды тазарту алдында ұстап тұру үшін жағалауда немесе теңізде физикалық тосқауылдарды, оның ішінде бөгеттерді, қоршауларды және жер бермаларын тұрғызу
|
|
Кедергілер мен бермалар салынған жағалаудағы мекендерге зиян келтіреді, Судың толқындық қозғалысына байланысты тіршілік ету ортасына әсер етеді
|
Мұнаймен ластанған қоқысты қамтымай мұнайды инвазивті емес шығару
|
Шайырлы шарларды және мұнаймен ластанған қоқыстарды қолмен жинау
|
Осы мекендеу ортасына тән субстраттар мен биоталарға елеулі зиян келтірмей немесе жоймай құймалы мұнай жинау мұнайды қалпына келтіру және басқа ресурстардың ластану қаупін азайтады, сонымен қатар зардап шеккен тіршілік ету ортасын қалпына келтіруді жақсарта алады
|
Сақтандыру аймағына (жағалау сызығына) қол жеткізуді қамтамасыз ету кезінде айтарлықтай әсер ету. Жабайы табиғатқа араласу. Сорбенттерді пайдалану кәдеге жаратуды талап ететін қалдықтар мөлшерін арттырады
|
Шөгінділерді қайта өңдеу және орнын ауыстыру
|
Қозғалыс мұнаймен ластанған шөгінділерді жағалаудың жоғарғы жағынан төменгі жағына толқындардың жоғары энергиясымен (жағажайларды жуу) қазу және тасымалдау арқылы жүруі мүмкін
|
Ластанған құмды, тасты немесе тасты қопсытатын, жуатын немесе жылжытатын толқындар мен ағымдардың көмегімен шөгінділердің табиғи тазартылуын жақсартады. Мұнайдың көп бөлігі жойылмайды, бірақ әдетте теңізде шашырайды немесе тұнбаға түседі және оның тұрақтылығын сақтау екіталай
|
Жағажайдың пішіні өзгереді. Мұнай қайта пайда болуы және ластауы мүмкін. Тіршілік ету ортасына араласу, ағзалардың жатуы және тұнбаның уақытша ұлғаюы салдарынан болатын әсер ықтимал
|
Ластанған субстраттарды немесе бекітілген биотаны физикалық жою
|
Ластанған шөгінділерді қазып алудың немесе кесіп тастаудың инвазивті әдістері, сондай-ақ ластанған балдырлар мен өсімдіктерді кесу/шығару
|
Мұнайды қалпына келтіру және басқа ресурстардың ластану қаупін азайтады
|
Субстраттарды немесе өсімдіктерді алып тастау тіршілік ету ортасына айтарлықтай әсер етуі мүмкін және табиғи қауымдастықтың қалпына келуін баяулатуы мүмкін. Кейбір жағдайларда шөгінділерді алып тастау жағалауда эрозия процесінің басталуына әкеледі
|
Шаю және су басу
|
Мұнайды кетіру үшін суды айдауды және ластанған мекендерге ағынды бағыттауды қамтиды
|
Тіршілік ету ортасына айтарлықтай әсер етпей мұнайдың үлкен көлемін жұмылдыру және жою үшін қолданылады
|
Шөгінділердің жоғалуы, жұқа бөлшектердің жоғалуы салдарынан шөгінділердің сипатының жоғалуы, организмдердің пайда болуы, жұмсақ жыныстары бар беттердің эрозиясы, бекітілген өсімдіктер мен жануарлардың жойылуы, сонымен қатар шөгінділердің уақытша ұлғаюы
|
Төгілген жерде мұнаймен ластанған өсімдіктердің бақыланатын жағылуы
|
Мұнайды бақылауда жағу және қол жетпейтін жерлерде мұнайды кетіру үшін жағуды жүргізуге дайындау
|
«Бақыланатын» жану мұнайдың көп мөлшерін алып тастай алады және өсімдіктердің қалпына келуі табиғи процестерге қарағанда тезірек жүреді
|
Өртке айналуы мүмкін. Бұл батпақтарда өмір сүретін барлық жануарлардың өліміне әкелуі мүмкін, олар жеткілікті сумен немесе шөгінділермен қорғалмаған. Қара түтіннің көп мөлшері пайда болады. Жылдың уақытына (ең жақсы мезгіл — қыс), топырақтың түріне (шымтезек топырағы қатты әсер етуі мүмкін), су деңгейіне (судың ең жақсы деңгейі шөгінділерден 10 см – ден асады) және мұнай түріне байланысты
|
Қысыммен жуу, бумен тазалау және құм ағынды тазалау
|
Қатты субстраттарға мықтап бекітілген салыстырмалы түрде аз мөлшерде бұзылған мұнайды кетіру үшін қысымды су мен буды пайдалану
|
Қатты субстраттарға мықтап бекітілген мұнайды алып тастау
|
Мұнаймен бірге олар өңделетін аймаққа бекітілген биотаны (мысалы, балдырлар, антенналар, қыналар) алып тастай алады, кейде эрозияға әкелуі мүмкін
|
Химиялық заттармен өңдеу
|
Жуғыш заттар бетті өңдеуге, диспергенттер мен қатайтқыштардың қоспаларына қолданылады. Жақсартылған жерлерде қатты субстраттардан салыстырмалы түрде аз мөлшерде бұзылған мұнайды кетіру үшін қолданылады
|
|
Мұнайдың қалқып шығуы; жағажай шөгінділеріне ену қаупі бар
|
Биоқалпына келтіру
|
Биоқалпына келтірудің негізгі тәсілі – биостимуляция, онда табиғи микробиологиялық ыдырау процестерін жеделдететін қоректік заттарды (әдетте нитраттар мен фосфаттардан тұратын тыңайтқыштар) қолданылады
|
Табиғи микробиальды ыдырау процестерін жеделдетеді. Мұнай қалдықтары көтеріліп, қалқып шығады
|
Қосылған қоректік заттардың артық болуымен эвтрофикация мүмкіндігі бар (өсімдіктердің өсуін шамадан тыс ынталандыру). Өнімді уытты зерттеу қажет
|
Достарыңызбен бөлісу: |
