-кесте. Арпа өнімін көктеу кезінде дәрілеудің аурумен зақымдалуына әсері

Қолданылған Арна, Асем, Рассава сорттарында ең жоғарғы аурумен зақымдалу бақылау нұсқасында 19,4- 25,0 және 23,7 % болды. Эталон үшін алынған Сұңқар-1 нұсқасы бақылаумен деңгейлес. Сұңқар-4, Колфуго супер нұсқаларында аурудың дамуы төмендегіні байқалып, нәтижесінде қолданылған нұсқалармен биологиялық тиімділік: Сұңқар-4 Арна сортында-21,7, Колфуго супер 27,8 Асем сортында 25,7 және 27,2, Рассава 10,7 және 31,4% болды. Пайдаланылған дәрілеуіш препараттардың шаруашылық тиімділігі анықталды (6-кесте)

Сұңқар-1, Сұңқар-4, Колфуго супер препараттарымен өңделген арпа тұқымы егілген жерден бақылаумен салыстырғанда: арпа сортына 2,5; 4,9; 5,9 ц/га: Асем 2,6; 50,2; 6,7 ц/га; Рассава 2,9; 5,7; 7,4 ц/га, 28,7; 56,3; 67,8 % (Арна);Шаруашылық тиімділік тиісінше 29,2, 28,4, 75,2 % (Асем); 30,2, 59,3, 77,0 % (Рассава) бақылауымен салыстырғанда.

Астық дақылдарын зиянды организмдерден қорғау жүйесінде тұқымды дәрілеудің болашағы зор, экономикалық тиімді, экологиялық таза және қоршаған ортаға қауіпсіз болып табылады.

Зерттеу жұмысында арпа тұқымын дәрілеу колфуго супер Венгрия 1,0 л/т, Сұңқар 1 -3 л/т 10% , Сұңқар 4- 1,0 л/т доксиметилмочевина Сұңқар ЖШС. АПК Қазақстан пайдаланылды.

Зерттелініп отырған диверцификациялық дақылдардың экономикалық тиімділігін есептегенде біз келесі көрсеткіштерді қолдандық: өнімділік, кіріс, сатудан түскен пайда (1 га) және рентабельділік деңгейі.Зерттелінген технологиялық тәсілдерді бағалау нақты шақтағы аймақтық бағалар мен белгіленген бағалар бойынша есептелінді.

Алайда, азот пен фосфордың қолайлы тепе – теңдігі өнімділікті жоғарылатып, сәйкесінше экономикалық көрсеткіштерді де жақсартты. Ең жоғарғы өнім N90P90 болғанда алынып N60 салыстырғанда арпада 16456 теңге пайда әкелді.

Қортындылар мен ұсыныстар
Жоғарыдағы тәжірибе нәтижелерін қорыта келе, арпа дақылын Қызылорда облысы аймағында әртараптандыру бағытында- өсіру үшін Арал өңірінде табиғи-климаттық жағдайына қарай зерттеліп, негізгі көрсеткіштеріне талдау жасалды. Қызылорда облысы күріш ауыспалы егісінің тұзды топырағында арпаның аудандастырылған сорттарын өсіру көрсеткіштері талданып,жоғары өнім алуға болатыны анықталды.

Зерттеулер минералды тыңайтқыштардың арпа сорттарының өсімдіктерінің өнгіштігіне және сақталғыштығын оң әсері бар екенін көрсетті. Сыр Аруы сортының өміршендігі 92,8 %-дан (бақылау нұсқа) 99,4 % -ға (N₉₀P₉₀₎ дейін көтерілді. Жалпы арпа сорттарының бұл көрсеткіш бақылау нұсқасымен салыстырғанда 6,0 – 6,6 % пайыз жоғары болды;

Негізгі тыңайтқыш ретінде Р60 мөлшерде фосфор тыңайтқышын енгізгенде өміршендігі жоғарлағаны байқалады. Екінші және үшінші нұсқадағы өміршендігін салыстырғанда олар тек фосфор тыңайтқыштар мөлшеріне байланысты ажыратылады яғни өміршендігін жоғарлағанын көреміз: Әсем сорты – 2,8 %, Сәуле сорты - 5,2 % және Сыр Аруы – 4,4 % -ға дейін жоғарлауын көрсетті. Яғни осыдан көруге болады дәл қазіргі кезде күріш жүйесінде топырақтың фосфор тыңайтқышына қажеттілігі өте жоғары;

Әртүрлі мөлшердегі минералды тыңайтқыштар арпа сорттарының құрамында ақуыз мөлшерін молайтуға оң әсер етті, ең қолайлы жағдай N₉₀P₉₀ нұсқасында болды. Зерттеу жұмыстарының қортындысы бойынша арпа дәнінде ақуыз мөлшері 15,7 % ға дейін көтеріледі, бақылау нұсқасына қарсы – 11,5 %;

Қазақстанның Арал өңіріндегі тұзды топырақты күріш жүйесіндегі арпаның негізгі ауруларына фузариозды тамыр шірік, тозаңды және тасты қаракүйе екені анықталды;

Зерттеу жұмыстарының нәтижесі көрсеткендей арпа тұқымын себер алдында Сұңқар – 4, Колфуго супер препараттарымен дәрілеу, аурудың дамуын азайтып, тұқымның өнгіштігіне жақсы әсерін тигізді;

Зерттеу нәтижесі көрсеткендей арпа тұқымын себер алдында Сұңқар- 4 және Колфуго супер фунгицидтерімен өңдеу аурудың төмендеуіне және тұқымның өнгіштік қасиетіне әсер ететіні анықталды. Сондықтан тұқымды себер алдында өңдеуді өңдіріске ұсынылады.

Магистрлік диссертация нәтижелері бойынша жарияланған ғылыми еңбектерінің тізімі:

1. 
   Тохетова Л.А., Шермагамбетов К., Бодык Н., Сүлейменова Б.Ш., Асанова З.Б. Продуктивность диверсификационных культур в рисовом севообороте. Материалы МНПК «Научно-инновационные основы развития рисоводства В Казахстане и странах зарубежья» Кызылорда,2012 с.339-342.
   
2. 
   Әбілдаева Ж., Асанова З.Б. Күріш ауыспалы егісіндегі жем-шөптік дақылдар зиянкестері, аурулары қорғау шаралары. Ұсынымдар Қызылорда,2013 с.8-12.
   

Зерттеулер минералды тыңайтқыштардың арпа сорттарының өсімдіктерінің өнгіштігіне және сақталғыштығын оң әсері бар екенін көрсетті. Сыр Аруы сортының өміршендігі 92,8 %-дан (бақылау нұсқа) 99,4 % -ға (N90P90) дейін көтерілді. Жалпы арпа сорттарының бұл көрсеткіш бақылау нұсқасымен салыстырғанда 6,0 – 6,6 % пайыз жоғары болды;

Негізгі тыңайтқыш ретінде Р60 мөлшерде фосфор тыңайтқышын енгізгенде өміршендігі жоғарлағаны байқалады. Екінші және үшінші нұсқадағы өміршендігін салыстырғанда олар тек фосфор тыңайтқыштар мөлшеріне байланысты ажыратылады яғни өміршендігін жоғарлағанын көреміз: Әсем сорты – 2,8 %, Сәуле сорты - 5,2 % және Сыр Аруы – 4,4 % -ға дейін жоғарлауын көрсетті. Яғни осыдан көруге болады дәл қазіргі кезде күріш жүйесінде топырақтың фосфор тыңайтқышына қажеттілігі өте жоғары;

Қазақстанның Арал өңіріндегі тұзды топырақты күріш жүйесіндегі арпаның негізгі ауруларына фузариозды тамыр шірік, тозаңды және тасты қаракүйе екені анықталды;

Исследования выявили положительное влияние минеральных удобрений на всхожесть и сохранность растений. Выживаемость сорта Сыр Аруы поднялся от 92,8 % ( контрольный вариант) до 99,4 % (N90P90). Общих ячменных сортов, при сравнении вариантом контроля показатель варьировал от 6,0 до 6,6 %

Следует отметить, что внесение фосфора, как основного удобрения, с дозой Р60 дает заметную выживаемость. При сравнении выживаемости 2-го и 3-го вариантов, где они отличаются только по дозе фосфорных удобрений, то более высокий прирост выживаемости отмечен: сорт Асем-2,8%, Сауле – 5,2%, Сыр Аруы – 4,4%. Это объясняется тем, что в настоящее время почвы рисовых систем очень отзывчивы к фосфорным удобрениям.

На засоленных почвах рисовых систем Казахстанского Приаралья определены основные болезни ячменя: фузариозная корневая гниль, пыльная и каменная головня.

It is shown the usage of mineral fertilizing minerals to some sorts of barley for this growth and keepness. The lifeness of sort “Syr Aru”- 92,8% to 99,4% growth. The testimony of this sort of barley comparing with other sorts has brought a high present 6,0-6,6%.

Using the main fertilized P60 the lifeness has increased comparing with the second and the third lifeness phosphorus, it is distinguished with its lifeness present. Sort “Asem”-2,8%, “Saule”-5,2% and “Syr Aru”-4,4% has shown the increasing of this testimony. It means nowadays growing rice needs a lot of phosphorus fertilize.

In the Aral salted region growing rice brings to different diseases, such as infection of barley for spoiling roots.