Қазақтың ұлттық қолданбалы қолөнері негізінде болашақ мұғалімдердің кәсіби-көркемдік құзыреттілігін қалыптастыру

Қоғамдағы және білім берудің қазіргі жүйесіндегі жоғары деңгейлі кәсіби-көркемдік құзіреттілікке ие мұғалімге деген объективті қажеттілік пен бұл тұрғыдағы ғылыми негізделген ұсыныстардың болмауы арасындағы қайшылық болашақ мұғалімдердің кәсіби-көркемдік құзіреттілігін қалыптастыру әдістемесінің теориялық негізделуі мен сыннан өткізілуі қажеттігін анықтады.

Айқындалған проблеманың теориялық талдануы мен осы бағыттағы тәжірибелік-педагогикалық жұмыстардың нәтижелері төмендегідей тұжырымдар жасауға мүмкіндік берді:

1) болашақ мұғалімдердің кәсіби-көркемдік құзіреттілігін қалыптастырудың мәнін анықтаудағы бастапқы ғылыми-теориялық айқындамалар төмендегідей қағидалар болып табылады:

• 
  біздің зерттеуіміздің шешуші ұғымдары жүйесіндегі негізгі орынды толыққанды мән-маңызы мәдениеттанушылық, этнопедагогикалық тұрғыдан келгенде ғана анықталатын «педагогикалық құзіреттілік», «педагогикалық құзірет», «біліктілік», «кәсібилік», «кәсіби-көркемдік құзіреттілік», «этномәдени құндылықтар» ұғымдары иеленеді, өйткені олардың мазмұндарын біріктіретін және анықтамаларын негіздейтін басты идеялар «кәсіби маңызды тұлғалық қасиеттер», сондай-ақ, «білімдер», «іскерліктер», «дағдылар» ұғымдары болып табылады;
  
• 
  осы негіздегі ғылыми талдау барысында біз «болашақ мұғалімдердің кәсіби-көркемдік құзіреттілігі дегеніміз – тиісті білімдер, іскерліктер, дағдылар мен тәжірибені көп ұлтты ортада білім беру жағдайындағы кәсіби әрекетте іске асыруға ықпал ететін кәсіби маңызды тұлғалық қасиеттердің өзара ұштасқан жиынтығы» деген тұжырымға келдік;
  

3) болашақ мұғалімдердің кәсіби-көркемдік құзіреттілігінің жоғары деңгейі өздігінен қалыптаса қалмайды және кәсіби даярлық үдерісін мақсатты түрде ұйымдастыруды талап етеді. Бұл үдеріс барысында:

• 
  студенттерде таңдалған мамандыққа қызығушылықтарының артуы, кәсіби-көркемдік әрекетке оң көзқарастың жетілуі, этнопедагогикалық білімнің әлеуметтік маңыздылығын қажетсінуі және саналы түрде түсінуі негізінде болашақ мұғалімдер ретіндегі кәсіби-этикалық бағыттылық қалыптасуы керек;
  
• 
  педагогика және этнопедагогика негіздерінен жалпы теориялық білімдер, кәсіби-көркемдік әрекетті ұйымдастыру жолдары мен түрлері, әдістері мен құралдары қалыптасуы керек;
  
• 
  жалпы теориялық білімдерді этномәдени және кәсіби-көркемдік білім беру аясына кіріктіру; мәдениетке сәйкестік, табиғатқа сәйкестік, халықтық ұстанымдарын басшылыққа алу; педагогикалық үдерісті ұйымдастыруда құндылық қарым-қатынастарға бағдар ұстану; оқытылатын пән мазмұнында кәсіби-көркемдік білімдерді қолдану іскерліктерін игеруге қалыптасуы керек;
  

5) біздің тарапымыздан әзірленген әдістемені сынақтан өткізу нәтижесі студенттермен бірінші курстан бастап мақсатты түрде жүйелі жұмыс жүргізу, оқытуда кәсіби-көркемдік құзіреттілікті қалыптастыруға бағыт ұстану, оқу пәндерін оқып-үйренуде пәнаралық байланыстарды іске асыру қажеттігін көрсетті;

6) біз ұсынған әдістемені енгізу және сынақтан өткізу қорытындылары болашақ мұғалімдердің кәсіби-көркемдік құзіреттілігінің қалыптасу деңгейі зерттеліп отырған құбылыстың тұлғалық, танымдық және амал-әрекеттік компоненттерінің қалыптасу деңгейлеріне қатысты деп түйін жасауға мүмкіндік береді;

7) әдістеменің тиімділігін тексеруге бағытталған эксперименттік жұмыс кәсіби-көркемдік құзіреттілікті қалыптастыру үшін барынша қолайлы алғышарттар педагогикалық іс-тәжірибе алдындағы қорытындылаушы кезеңде жүргізілген «Айшықты ши тоқу өнері және оның педагогикалық маңызы» аталатын арнайы курсты оқып-үйрену үдерісінде жасалғанын көрсетті.

• 
  гуманистік педагогика идеяларын білім беру тәжірибесінде табысты іске асыру үшін болашақ мұғалімдердің кәсіби-көркемдік құзіреттілігін мақсатты түрде қалыптастыруды жоғары оқу орындарында ұйымдастыру керек;
  
• 
  болашақ мұғалімдердің кәсіби-көркемдік құзіреттілігін қалыптастырудың өзара байланысты төрт кезеңнен тұратын әдістемесінің тиімділігін тәжірибелік-эксперименттік жұмыс нәтижелері анық тиянақтағандықтан, бұл әдістемені жоғары оқу орындарының педагогикалық үдерісінде қолдану керек;
  
• 
  студенттерге арналған «Айшықты ши тоқу өнері және оның педагогикалық маңызы» арнайы курсын және жоғары оқу орындарының оқытушыларына арналған «Болашақ мұғалімдердің кәсіби-көркемдік құзіреттілігін қалыптастырудың ерекшеліктері» арнайы семинарын кеңінен қолдану керек;
  
• 
  болашақ мұғалімдердің кәсіби-көркемдік құзіреттілігін қалыптастыруға бағытталған толықтыруларды психологиялық-педагогикалық пәндердің оқу бағдарламаларында пайдалану керек;
  
• 
  болашақ мұғалімдердің кәсіби даярлығында педагогикалық үдерістің барлық субъектілерінің шығармашылық әлуетін дамытуға ықпал ететін оқытудың интерактивті әдістерін тәжірибеге кеңінен енгізу керек;
  
• 
  болашақ мұғалімдердің кәсіби-көркемдік құзіреттілігін қалыптастыру мақсатында әзірленген әдістемені, сондай-ақ, диссертациялық зерттеу барысында қол жеткізілген өзге де ғылыми нәтижелерді мамандардың кәсіби даярлығын жетілдіру мақсатында жоғары оқу орындарының жұмыс тәжірибесінде, сонымен бірге педагог кадрлардың біліктілігін арттыру жүйесінде қолдануға мүмкіндік бар.
  

1. 
   Создание художественных изделий из чия в средней общеобразовательной школе (кружки и факультативные занятия // Тезисы докладов XII научно-теоретической конференции преподавателей Джезказганского педагогическогоинститута. – 1988. – С.85-87.
   
2. 
   Шидің сәндік сипаты // Білім және еңбек. – 1988. – №7. – Б.42-43.
   
3. 
   Оқушыларды халықтың қолданбалы қолөнеріне баулу // Бастауыш мектеп. – 1988. – №9. – Б.10.
   
4. 
   Применение чия в средней малокомплектной начальной и основной школе школах Казахстана // Тезисы докладов XIV научно-теоретической конференции преподавателей Джезказганского педагогического института. – 1990. – С.81-87.
   
5. 
   Обучение народному декоративно-прикладному искусству на художественно-графических факультетах педагогических институтов (на примере искусств Казахстана) // Аннотации исследований преподавателей Джезказганского пединститута по интенсификации учебного процесса в педвузе. – 1990. – С.75-77.
   
6. 
   Ұрпағымыз ұмытпасын // Бастауыш мектеп. – 1990. – №1. – Б.27-28.
   
7. 
   Халықтың қол өнері туралы // Қазақстан мектебі. – 1991. – №7. – Б.63-65.
   
8. 
   Ши тоқу өнері (оқу құралы). – Жезқазған: ЖезУ баспасы.- 2002. – 83 б.
   
9. 
   Ши тоқу құралы (арнайы курс және дипломдық жұмыс бағдарламасы). – Жезқазған: ЖезУ баспасы.- 2002. – 16 б.
   
10. 
    Ши тоқу өнеріндегі көркем шығармашылықтың жастарға беретін көркемдік тәрбиесі // Халықаралық ғылыми-практикалық конференция материалдары. – 2001. – Б.223-228.
    
11. 
    Көркем шығармашылыққа даярлауда қазақтың ұлттық өнері ши тоқу өнерінің алатын орны // Халықаралық ғылыми-практикалық конференция материалдары. – 2002. – Б.114-118.
    
12. 
    Ши тоқу өнеріндегі халық мұрасынының көркемдік дәстүрі // «Байқоңыров оқулары»: халықаралық ғылыми-практикалық конференция материалдары. – 2001. – Б.228-234.
    
13. 
    Халық өнері – көркемдік мектебі // ҚарМУ хабаршысы. Педагогика сериясы. – 2006. –№4.- Б.162-165.
    
14. 
    Қазақтың ұлттық ши тоқу өнерінің тәрбиелік мүмкіндіктері мен маңызы // «Байқоңыров оқулары»: халықаралық ғылыми-практикалық конференция материалдары. – 2008. – Б.200-207.
    
15. 
    Көркем шиде көп сыр бар аңдағанға // Ұлт тағылымы. – 2008. – №3(1). – Б. 107-114.
    
16. 
    Ши өнерінің шығармашылық қуаты – көркемдік білім мен тәрбие қайнары // Ізденіс. – 2008. – №3. – Б. 278-287.
    
17. 
    Көркем ши өнері және этномәдени білім // Қазақстан жоғарғы мектебі. – 208. – №4. – Б. 61-66.
    
18. 
    Өрнекті ши өнерінің өзекті мәселелері // Ұлт тағлымы. – 2008. – №4. – Б. 213-218. (Ш.Абдраманмен авторлық бірлестікте).
    
19. 
    Халық өнері және кәсіби көркемдік құзыреттілік // Ізденіс. – 2009. – №4. – Б.208-211. (Ш.Абдраманмен авторлық бірлестікте).
    
20. 
    Кәсіби-көркемдік құзыреттілікті айшықты ши тоқу өнері негізінде қалыптастырудың кейбір мәселелері // «Байқоңыров оқулары»: халықаралық ғылыми-практикалық конференция материалдары. – 2009. – Б. 131-137. (Ш.Абдраманмен авторлық бірлестікте).
    
21. 
    Кәсіби-көркемдік құзыреттілікті қалыптастыруда айшықты ши тоқу өнерінің педагогикалық мүмкіндіктері // Ұлт тағылымы. – 2009. – №4. – Б. 37-42. (Ш.Абдраманмен авторлық бірлестікте).
    

На занятиях декоративно-прикладного искусства студент должен в полной мере реализовывать в вузе свой педагогический и методический потенциал. Решение этого вопроса заключается в совершенствовании методики ведения занятии со студентами по специальным дисциплинам таким образом, чтобы уже в начале изучения декоративного искусства они могли анализировать, сравнивать технологические приемы и методы работы, вносить свои предложения в организацию учебного процесса. Реализация задачи сохранения и передачи новым поколениям национальных традиций профессионального образования в области искусства в значительной мере зависит от уровня преподавания народного декоративно-прикладного искусства. Поэтому проблема формирования профессионально-художественной компетентности будущих учителей на основе казахского национального прикладного искусства является весьма актуальной.

• 
  определение теоретических основ формирования профессионально-художественной компетентности будущих учителей на основе казахского национального прикладного искусства;
  
• 
  разработка теоретической модели формирования профессионально-художественной компетентности будущих учителей на основе казахского национального прикладного искусства;
  
• 
  разработка методики формирования профессионально-художественной компетентности будущих учителей при плетении айшыкты чий казахов как одного из вида казахского национального прикладного искусства;
  
• 
  экпериментальаня проверка эффективности формирования профессионально-художественной компетентности будущих учителей при изготовлении айшыкты чий казахов.
  

• 
  определены теоретические основы формирования профессионально-художественной компетентности будущих учителей на основе казахского национального прикладного искусства: педагогическая сущность и значение прикладного искусства, понятие «профессионально-художественной компетентности будущих учителей»;
  
• 
  разработана теоретическая модель формирования профессионально-художественной компетентности будущих учителей на основе казахского национального прикладного искусства;
  
• 
  определены критерии и показатели профессионально-художественной компетентности будущих учителей;
  
• 
  разработана методика формирования профессионально-художественной компетентности будущих учителей при плетении айшыкты чий казахов как одного из вида казахского национального прикладного искусства.
  

• 
  разработана и внедрена в практику программа спецсеминара для учителей «Особенности профессионально-художественной компетентности будущих учителей»;
  
• 
  внесены изменения по формированию профессионально-художественной компетентности будущих учителей в программы дисциплин;
  
• 
  разработан и внедрен спецкурс для студентов «Айшыкты чий и его педагогическая значение»;
  

Результаты исследования внедрены в практику работы Жезказганского университета им. О.А. Байконурова и Карагандинского государственного университета им. Е.А. Букетова, обсуждены и изложены на научно-методическом семинаре по проблемам теории и методики профессионального образования, рассмотрены в сборниках региональных научно-практических, республиканских, международных (Жезқазған, 2001; Қызылорда, 2001; Көкшетау, 2002) конференциях, научных журналах (Білім және еңбек, 1988; Бастауыш мектеп, 1988; 1990; Қазақстан мектебі, 1991), методических рекомендациях, учебных пособиях, рабочих программах.

• 
  для эффективного использования в образовательной практике идей гуманистической педагогики необходимо организовать в вузах возможности формирования профессионально-художественной компетентности будущих учителей;
  
• 
  экспериментально проверенная методика формирования профессио-нально-художественной компетентности будущих учителей, состоящая из четырех взаимосвязанных этапов необходимо внедрить в педагогический процесс вузов;
  
• 
  спецкурс для студентов «Айшыкты чий и его педагогическое зна-чение», а также спецсеминар «Особенности профессионально-художест-венной компетентности будущих учителей» неоходимо шире применять на практике;
  
• 
  дополнения по формирования профессионально-художественной компетентности будущих учителей могут быть использованы в учебных программах психолого-педагогических дисциплин;
  

- разработанная методика в целях формирования профессионально-художественной компетентности будущих учителей, а также результаты диссертационного исследования могут быть использованы в совершенст-вовании профессиональной подготовки специалистов и системе повышении квалификации.

- повышение профессионального уровня педагогов дополнительного образования;

- организация дополнительного образования для развития творческих способностей учащихся;

- для работы в системе дополнительного образования в вузах Республики Казахстан необходимо организовать специальную подготовку кадров.

- determination of the theoretical foundations of the formation of professional and artistic competence of future teachers on the basis of the Kazakh national applied art;

- a theoretical model of professional and artistic skills of future teachers on the basis of the Kazakh national applied art;

- defined criteria and indicators of professional and artistic competence of future teachers;
- developed a method of forming a professional-artistic competence of future teachers in weaving cheegrass Kazakhs as a kind of Kazakh national applied art.

The practical significance of the research:

- developed and put into practice a program for teachers special seminar "features professional and artistic skills of future teachers;