Ýêñïåðèìåíòòiê çåðòòåóäiң ìàқñàòû, áîëæàìû, ìiíäåòòåði

1. Ð.Êýòòåëäiң 16 ôàêòîðëûқ æåêå àäàìäûқ сұрақтама әäiñòåìåñi

2. “Аяқталмаған сөйлемдер” әдістемесі(Сакс-Леви).

3. К. Роджерс және Р.Даймондтың әлеуметтік-психологиялық бейімделу

деңгейін анықтау әдістемесі
Çåðòòåó ìåðiçiìi: 5 àқïàí-25 сәуір 2007 æûë.

Зерттеу жүргізлген орын: №172 қазақ орта мектебі.
Çåðòòåó ìiíäåòòåði:
1. Әäiñòåìåëåð àðқûëû çåðòòåó æүðãiçó.

2. Зерттелушілердің æåêå тұлғалық ïðîôèëií æàñàó.

3. Әдістемелер бойынша топтық ортақ мәліметтерді өңдеу, сапалық талдау

4. Зерттеу болжамын дәлелдеу (Ч.Спирмен)

5. Зерттеу мәліметтеріне қîðûòûíäû æàñàó.

2 .2. ÇÅÐÒÒÅÓ ӘÄIÑÒÅÌÅËÅÐIÍIҢ ÑÈÏÀÒÒÀÌÀÑÛ.

1. Ð. Êýòòåëëäiң 16 ôàêòîðëûқ сұрақтамасына ñèïàòòàìà.

Ð.Êåòòåëëäiң 16ôàêòîðëûқ æåêå àäàìäûқ ñұðàқòàìàñû çåðòòåëóøiëåðäiң æåêå òұëғàëûқ ñèïàòòàìàëàðû ìåí ïñèõîëîãèÿëûқ åðåêøåëiêòåðií äèãîíîñòèêàëàóғà àðíàëғàí. Әäiñòåìå íåãiçãi øêàëàëàðäàí æәíå қîñûìøà øêàëàëàðäàí құðàëғàí. Қîñûìøà øêàëàëàð çåðòòåëóøiíiң æàóàïòàðûíûң қàíøàëûқòû äåңãåéäå àқèқàò åêåíäiãií æәíå өçi òóðàëû áiëiì äәðåæåñií àíûқòàó үøií қîëäàíûëàäû.

Íåãiçãi ôàêòîðëûқ øêàëàëàðғà ñèïàòòàìà.

1. À- ôàêòîðû “ Тұéûқòûқ-àøûқòûқ” øêàëàñû. Êөðñåòêiøòåðäiң òөìåíãi äәðåæåäå îðíàëàñóû àäàìíûң íåғұðëûì òұéûқ, өç ñåíiìäåðiíå áåðiê, àäàìғà ñåíáåéòií, ñûíøûë, æàáûңқû, êөңiëñiç, iøêi ñåçiìäåðií ñûðòқà øûғàðà áåðìåéòiíäiãií êөðñåòåäi.

Êөðñåòêiøòåðäiң êåðiñiíøå æîғàðû îðíàëàñóû àøûқòûқ, ìåéiðiìäiëiê, êөңiëäiëiê, æàңà îðòàғà òåç үéðåíóøiëiê, òàáèғè ìiíåçäiëiê, îðòàқ iñ-әðåêåòêå áåéiìäiëiê, өçií қàíäàé îðòàäà áîëñà äà äұðûñ ұñòàé áiëó, iøêi ñåçiìäåðií àøûқ êөðñåòó, æүðiñ-òұðûñ åðêiíäiãií êөðñåòåäi.

2. Â- ôàêòîðû “Иíòåëëåêò” øêàëàñû. Êөðñåòêiøòåðäiң òөìåíãi æàғäàéû îéëàóäàғû íàқòûëûқ, áiðæàқòûëûқ, òөìåíãi àқûë-îé қàáiëåòií êөðñåòåäi. Æîғàðғû êөðñåòêiøòåð àäàìíûң àáñòðàêòûëû îéëàóғà áåéiìäiëiãií,æîғàðғû èíòåëåêòóàëäûқ қàáiëåò, àқûë-îé áåëñåíäiëiãií, òүðëi òàïñûðìàëàðäû îðûíäàóғà қàáiëåòòiëiãií, âåðáàëäû ìәäåíèåò äåңãåéiíiң æîғàðûëûғûí æәíå әäåáè ñөçäiê қîðûíûң ìîëäûғûí êөðñåòåäi.

3. Ñ-ôàêòîðû “Эìîöèîíàëäû áàқûëàó” øêàëàñû. Êөðñåòêiøòåðäiң òөìåíãi äåңãåéi àäàìíûң ýìîöèîíàëäû òұðàқñûçäûғûí, åðiêòiê әëñiçäiãií, ñåçiìäiê әñåðëåðäiң áàñûìäûëûғûí æәíå қèûíäûқ æàғäàéëàðûíäà iøêi òåïå-òåңäiêòiң òåç áұçûëóûí, àäàìäàðìåí қàðûì-қàòûíàñòà өçãåðìåëi, æàóàïêåðøiëiêòåí áàñ òàðòó, қûçûғóëàðû òұðàқñûç. Êөðñåòêiøòåðäiң æîғàðғû äåңãåéi ýìîöèîíàëäû òұðàқòûëûқòû, ұñòàìäûëûқòû, ñûðòқû æàғäàéëàðäû ðåàëäû áàғàëàé àëó, êåç-êåëãåí ñèòóàöèÿäà өç-өçií ұñòàé áiëó æәíå áàñқàðó, қûçûғóëàðûíûң òұðàқòûëûғûí, өç iñiíå äåãåí òûңғûëûқòûëûқòû êөðñåòåäi.

4. Å -ôàêòîðû “Бàғûíóøûëûқ-áàñûìäûëûқ” øêàëàñû. Êөðñåòêiøòåðäiң òөìåíãi æàғäàéûíäà àäàì ìiíåçiíiң æұìñàқòûғûí, òәóåëäiëiêòi, åíæàðëûқ, áàғûíûøòûëûқ, ñûïàéûëûқ, ұÿëøàқòûқ áiëäiðåäi.Êөðñåòêiøòåðäiң æîғàðû îðíàëàñóû áàñûìäûëûқ, áèëiêøiëäiê, өçiíå ñåíiìäiëiê, òәóåëñiç, êåé æàғäàéäà äөðåêiëiêêå áåéiìäiëiêòi êөðñåòåäi.

5. F-ôàêòîðû “Ұñòàìäûëûқ-ýêñïðåññèâòiëiê” øêàëàñû. Êөðñåòêiøòåðäiң òөìåíãi äåңãåéi àäàìíûң өçiíäiê òàëäàóғà áåéiìäiëiãií, êөï ñөéëåìåéòií, өòå ñàқ, ïåññèìèñò, ұñàқ íәðñåëåðãå үëêåí ìәí áåðåòiíäiãií, қèûí æàғäàéäà äåïðåññèÿғà áåéiìäiëiãií êөðñåòåäi.

Æîғàðғû êөðñåòêiøòåðäå àøûқòûқ, êөңiëäiëiê, ëèäåðëiêêå áåéiì, қûçó қàíäû, èìïóëüñèâòi, ұñàқ íәðñåëåðãå êөï ìәí áåðiï æàòïàéòûíûí êөðñåòåäi.

6. G- ôàêòîðû “Еðåæåëåðãå қàòûíàñ” øêàëàñû. Êөðñåòêiøòåðäiң òөìåíãi äәðåæåñi àäàìíûң æàëïû қàáûëäàíғàí íîðìàëàðғà êåëiñïåóøiëiãií, åðåæåëåðäi ñàқòàìàó,òұðàқñûçäûқ, òәóåëñiçäiê, æàóàïêåðøiëiêñiçäiê, ýìîöèÿëûқ êүéëåðäiң ûқïàëûìåí æүðåòiíií áiëäiðåäi.

Æîғàðû êөðñåòêiøòåð åðåæåëåðäi қàòàң ñàқòàó,æàóàïêåðøiëiãi æîғàðû, ìiíåçi ìûқòû, ìàқñàòқà æåòóäiң òàáàíäû, òәðòiïòiëiêòi êөðñåòåäi.

7. H- ôàêòîðû “Ұÿңäûқ-áàòûëäûқ” øêàëàñû. Êөðñåòêiøòåðäiң òөìåíãi æàғäàéû áàòûëñûçäûқ, ұÿëøàқòûқ, өçiíå ñåíiìñiçäiê, үðåéøiëäiê, үëêåí ñåçiìòàëäûқòû êөðñåòåäi.

Æîғàðғû êөðñåòêiøòåð áàòûë, àâàíòþðèñò, òәóåêåëøiëäiê, áåëñåíäiëiê, ýìîöèîíàëäûқ қûçó қàíäûëûқ, өçiíå äåãåí ñåíiìäiëiêòi.êåç-êåëãåí қèûíäûқòàí æîë òàáà àëó қàáiëåòòiëiãiíiң áàñûìäûëûғûí êөðñåòåäi.

8. I-ôàêòîðû “Қàòiãåçäiê-ñåçiìòàëäûқ” øêàëàñû. Êөðñåòêiøòåðäiң òөìåíãi æàғäàéäà îðíàëàñóû қàòàëäûқ, қàòiãåçäiê, ýìïàòèÿëûқ ñåçiìäåðäiң òàïøûëûғû, òұðàқòûëûқ, ïàéäàøûëäûқ, iñ-әðåêåòêå áàғûòòûëûқ,ðåàëèñò àäàìíûң êåéïií êөðñåòåäi

Æîғàðû êөðñåòêiøòåð àäàìíûң ñåçiìòàëäûғûí, òәóåëäiëiãií, ñàқòûғûí, ýìïàòèÿëûқ ñåçiìäåðiíiң æîғàðûëûғûí, ìåéiðiìäiëiãií, æұìñàқòûғûí êөðñåòåäi.

9. L-ôàêòîðû “ Сåíãiøòiê-êүìәíøiëäiê” øêàëàñû. Êөðñåòêiøòåðäiң òөìåíãi æàғäàéû àäàìíûң òөңiðåãiíäåãi îқèғàëàðғà äåãåí ñåíãiøòiãi, æàғäàéëàðìåí òåç êåëiñêiø, òåç áåéiìäåëãiø, øûäàìäûëûғûí êөðñåòåäi. Æîғàðғû êөðñåòêiøòåð êүìәíøiëäiê, қûçғàíøàқòûқ, ïàéäàøûëäûқ, өçiìøiëäiê, iøêi øèåëåíóøiëiê, қûçûғóëàðû òåê өçiíå ғàíà áàғûòòàëғàí, ñәòñiçäiêêå òөçiìñiçäiê қàóiïòåíóøiëiêòi êөðñåòåäi.

10. M-ôàêòîðû “Қèÿëäûқ äàìó” øêàëàñû. Êөðñåòêiøòåðäiң òөìåíãi æàғäàéû àäàìíûң қèÿëäàóû æîқ òåê íàқòû ïðèíöèïòåð ìåí åðåæåëåðãå ñүéåíiï әðåêåò æàñàéòûíûí, òåê өç қûçûғóëàðûìåí æүðåäi, әäåòòåí òûñ æàғäàéëàðäàí àëûñ åêåíií êөðñåòåäi. Æîғàðû êөðñåòêiøòåð àäàìíûң iøêi òâîð÷åñòâîëûқ қèÿëûíûң, ôàíòàçèÿñûíûң өòå áàé åêåíií, өíåð, òåîðèÿ, äiíìåí қûçûғàòûíûí, қàíäàé iñ- әðåêåòòå áîëìàñûí òâîð÷åñòâîëûқ îéëàéòûíûí áiëäiðåäi.

11. N-ôàêòîðû “Бiðáåòêåéëiê-äèïëîìàòèÿëûқ” øêàëàñû. Êөðñåòêiøòåðäiң òөìåíãi æàғäàéû áiðáåòêåéëiê, ұñòàìñûç, òәæiðèáåñiçäiê, àңқàó, òàëғàìäàðûíûң қàðàïàéûìäûëûғûí, àøûқòûқòû êөðñåòåäi. Æîғàðû êөðñåòêiøòåð òәæiðèáåëiëiê, өçií қàíäàé îðòàäà áîëñà äà æàқñû ұñòàéäû, åñåïøiëäiê, қóëûқ, íàқòû îéëàéòûí, òàëғàìïàçäûқòû êөðñåòåäi.

12. O-ôàêòîðû “Өçiíå ñåíiìäiëiê-ìàçàñûçäûқ” øêàëàñû. Êөðñåòêiøòåðäiң òөìåíãi äåңãåéi àäàìíûң өçiíå äåãåí ñåíiìäiëiê, êөңiëäiëiê, áåëñåíäiëiê, қóàòòû, àëàңñûç, қàðàïàéûìäûëûқòû êөðñåòåäi.

Æîғàðû êөðñåòêiøòåð àäàìíûң өçiíå ñåíiìñiçäiãií, êiíәëiëiê ñåiçiìiíiң æîғàðûëûëûғûí, қàóiïòåíãiø, òûíûìñûç, îðòàғà ñåçiìòàëäûқòû êөðñåòåäi.

13. Q₁-ôàêòîðû “Кîíñåðâàòèçì-ðàäèêàëèçì” øêàëàñû. Êөðñåòêiøòåðäiң òөìåíãi æàғäàéû àäàìíûң қàëûïòàñқàí åðåæåëåðãå ñүéåíåòiíií, äәñòүðëiê қèûíäûқòàðäû áàñòàí êåøiðó, æàңà íәðñåãå әð қàøàí êүìәíìåí қàðàéäû, ñàëò-äәñòүðëåðäi ñèëàó æәíå áîé Ұñûíóäû êөðñåòåäi. Æîғàðû êөðñåòêiøòåð åðêií îéëàғûøòûқ, ýêñïåðèìåíòàòîð, àíàëèòèê, èíòåëëåêòóàëäû қûçûғóøûëûқòàðû æîғàðûëûғûí êөðñåòåäi.

14. Q₂-ôàêòîðû “ Көíáiñòiê” øêàëàñû. Êөðñåòêiøòåðäiң òөìåíãi æàғäàéû òîïқà áåéiìäiëiê, òiêåëåé òәóåëäiëiê, ñүéåíãiø, қîғàìäûқ ïiêiðãå áîé Ұñûíғûø, өç áàñòàìàñû æîқ,, өçãåëåðäiң ûқïàëûìåí æүðãåíäi, áàñқàëàðäûң өçií үíåìi қîëäàï òұðғàíûí қàëàéäû.

Æîғàðғû êөðñåòêiøòåð òәóåëñiçäiê, øåøiì қàáûëäàғûøòûқ, өç iñií өçi æåòiê àòқàðàòûí,ëèäåðëiêêå áåéiìäiëiêòi áàñòàìàøûëäûқòû êөðñåòåäi.

15. Q₃- ôàêòîðû “Өçiíäiê áàқûëàó” øêàëàñû. Êөðñåòêiøòåðäiң òөìåíãi æàғäàéû àäàìíûң қîғàìäûқ åðåæåëåðäi îðûíäàìàéòûíûí, өç ýìîöèÿëûқ êүéëåðiíiң әñåðiìåí æүðåòiíií,өç-өçií áàñқàðà àëìàéòûíûí, өçiíäiê áàқûëàóäûң òөìåíäiãií, øèåëåíóäi êөðñåòåäi. Æîғàðû êөðñåòêiøòåð àäàìíûң өçiíäiê áàқûëàóûíûң æîғàðûëûëûғûí, әëåóìåòòiê åðåæåëåðäi қàáûëäàé àëàòûí, өçiíiң ýìîöèÿëàðû ìåí ñåçiìäåðií áàñқàðà àëàòûíûí, ìàқñàòқà áàғûòòàëғàíäûғûí êөðñåòåäi.

16. Q₄-ôàêòîðû “Іøêi øèåëåíóøiëiê” øêàëàñû. Êөðñåòêiøòåðäiң òөìåíãi æàғäàéû àäàìíûң iøêi øèåëåíóøiëiê äåңãåéiíiң áiðқàëûïòûëûғûí, ұñòàìäûëûғûí, ìîòèâàöèÿëûқ àéìàғûíûң áiðøàìà әëñiçäiãií, қèûíäûқ æàғäàéäû ôðóñòðàöèÿғà òåç ұøûðàéòûíûí êөðñåòåäi.

Æîғàðғû êөðñåòêiøòåð àäàìíûң iøêi øèåëåíóøiëiê äåңãåéiíiң æîғàðûëûëûғûí, íåғұðëûì êөòåðiңêi ìîòèâàöèÿ, æàëïû áåëñåíäiëiê, àøóëàíғûøòûқ, ñåçiì òұðàқñûçäûғûí, қóàòòûëûқòû êөðñåòåäi.
2. “Аяқталмаған сөйлемдер” әдістемесі.

Аяқталмаған сөлемдер әдістемесі психодиагностикалық тәжірибеде бұрыннан қолданылып келеді. Зерттеу процедурасын дұрыс құрғанда және зерттелінушімен өзара-әрекеттесу процесінде сенімді қарым-қатынастық жағдай жасағанда алынған нәтиженің анықтығы біршама жоғарылайды. Мысалы: стандартталынған сұраулама тестіге қарағанда жоғары болады.

А.С.Ә зерттеу пәні болып әртүрлі авторлардың тұлғалық бейімделу көрсеткіші ретінде (Д.Роттер), ( А.Левингер) психикалық даму стадиясы және т.б. қарастыруға болады. Отандық психологияда әдіс тұлғаның қатынасын зерттеуде жиі қолданылады.

Бұл әдістеменің нәтижесін өңдеу вариантты болып 5-балды шкаланы қолдану болады, бұған сәйкес әр аяқталу сөзсіз жағымсыз (-2), жағымсыздау (-1), талғаусыз (0), жағымдырақ (+1) немесе сөзсіз жағымды (+2).

Тестілеу 20 минуттан бірнеше сағатқа дейін бұл зерттелушінің тұлғасына байланысты созылады.

Нұсқау: «Бланктағы аяқталмаған сөйлемдерді бір немесе бірнеше сөз арқылы толтыруыңыз керек».

Бұл әр топқа сөйлемдер арқылы жағымды, жағымсыз немқұрайлық қатынастың берілген жүйесін анықтауға мінездемелейді.

Көптеген маған жанұя...

А- бақытсыз, ажырасқан -2

Б- күйгелекті, бір-бірін жаратпайды -1

В- бәрі бірдей.

Бұндай сандық баға зерттеушінің дисгармониялық қатынас жүйесін анықтауды жеңілдетеді. Яғни ең негізгісі, толтырылған сөйлемдердің сапалылығы. Әдістеме негізінде қатынастардың төмендегі бағыттары айқындалады

Адам қарым-қатынасының әлеуметтік ортамен және өз-өзімен қарым-қатынас жасау моделі тұлғаның субъект ретіндегі өзіндік дамуы, өзінің мінез-құлқына жауап бере алуы концепциясынан шығып отыр.Әдістеме 101 пайымдаудан шығады, оның ішінде 36-сы тұлғаның әлеуметтік-психологиялық бейімделу критериіне сәйкес келеді (қандай да мағынада олар тұлғалық дамудың критериімен сәйкес келеді, оның ішінде- өзінің адамгершілігін сезіну, басқаларды құрметтей білу, қарым-қатынаста және іс-әрекетте шынайы ашықтық, өз қиындықтарын түсінуі және оларды жеңуге деген ұмтылыстың болуы т.б. ), 37-сі дезадаптация критериіне (өзін және өзглерді қабылдамау, қорғаныс «барьерларының» болуы, психикалық процестердің икемсіздігі); 28 пікір бейтарап. Соңғыларға сонымен қатар бақылау шкаласы қосылған («жалған» шкала).

Әдістеменің сипаттамасы:

Әдістеме зерттелінушілерге жеті сатылы шкаладан тұратын пікірлер көрсетілген шағын дәптер түрінде ұсынылады (бір рет қолдануға ғана жарамды). Төменде әдістеменің мазмұны мен нұсқасы берілген.

Нұсқасы: «Келесі беттерде адам мінез-құлқы, оның ойлары, қайғырулары туралы пікірлер көрсетілген. Әрбір пікірді оқи отырып, оның қаншалықты сізге қатысты екендігін ойланып алу керек және пкірлердің төменгі жағында орналасқан сандардың біреуін белгілеңіз: 1,2,3,4,5,6,7- бұл қаншалықты сізге сәйкес келетіндігіне байланысты.

Егер пікірдің мазмұны сізге мүлдем қатысты емес болса,- 1 санын белгілеңіз. Егер айтылған нәрсе сізге сәйкес келмесе,-2 санын белгілеңіз. Егер сіз айтылған пікірді өзіңізге сәйкес деп ойлап, бірақ күмәндансаңыз,- 3 санын белгілеу қажет. Айтылған пікірдің сізг сәйкес келетінін немесе келмейтінін шеше алмасаңыз,-4 санын белгілеңіз. Егер сіз айтылған пікірдің сізге сәйкес келмейтінін байқап,бірақ бұған сенімсіз болсаңыз, онда-5 санын белгілеу керек. Ал егер пікірде айтылған нәрсе сізге қатысты болса,-6 санын белгілеңіз. Ең соңында, пікірді оқып шығып: «Бұл дәл мен туралы, маған өте ұқсайды» деп айтуыңыз мүмкін. Мұндай жағдайда-7 санын белгілейсіз.

Әрбір санның не мағына беретіні әрбір парақтың үстіңгі және төменгі жақтарында көрсетілген».

Әдістеме сатыларының мағыналары:

Маған мүлдем сәйкес келмейді-1;

Маған сәйкес келмейді-2;

Маған сәйкес келмейтін сияқты-3;

Білмеймін-4;

Маған сәйкес келетін сияқты-5;

Маған сәйкес келеді-6;

Дәл мен туралы -7;
2.3 МӘЛІМЕТТЕРДІҢ САНДЫҚ ӨҢДЕУІ МЕН САПАЛЫҚ ТАЛДАУЫ

1-кесте Зерттеу тобының Ð. Êýòòåëëäiң 16 ôàêòîðëûқ сұрақтамасы бойынша топтық көрсеткіштері

№	А	В	С	Е	F	G	H	I	L	M	N	O	Q	Q	Q	Q
1	7	5	5	7	4	9	4	6	5	3	6	4	5	7	9	4
2	9	3	5	7	6	6	9	8	7	7	5	5	6	6	7	5
3	9	5	6	6	6	5	8	5	7	6	4	7	3	3	6	7
4	9	5	9	8	7	7	6	5	6	8	7	7	6	6	4	4
5	8	5	7	8	5	7	6	6	7	5	8	6	7	7	7	6
6	6	7	7	5	6	7	7	9	5	4	8	5	5	5	6	5
7	8	7	8	5	6	6	5	4	5	5	5	6	5	5	6	4
8	7	3	4	6	5	8	9	6	8	8	7	4	5	5	6	5
9	8	3	4	8	4	4	7	5	6	8	5	6	7	6	5	7
10	7	4	5	8	4	5	6	7	7	4	6	6	7	6	7	6
11	7	3	4	5	7	8	5	7	4	5	6	4	6	4	4	7
12	8	5	3	4	6	6	5	8	8	8	9	3	8	7	6	7
13	5	5	3	8	4	10	7	6	3	8	8	3	6	7	8	6
14	9	4	5	9	5	5	3	6	6	8	9	3	4	7	6	4
15	6	4	4	6	3	4	7	5	8	7	7	3	6	6	7	5
16	8	3	5	9	3	7	8	6	4	3	6	4	6	6	7	6
∑	70	91	57	83	73	59	80	61	125	83	93	116	81	72	62	102
M	4,4	5,7	3,6	5,2	4,6	3,7	5	3,8	7,8	5,2	5,8	7,3	5,1	4,5	3,9	6,4

2-кесте Бақылау тобының Ð. Êýòòåëëäiң 16 ôàêòîðëûқ сұрақтамасы бойынша топтық көрсеткіштері

№	А	В	С	Е	F	G	H	I	L	M	N	O	Q	Q	Q	Q
1	7	5	5	7	4	9	4	6	5	3	6	4	5	7	9	4
2	9	8	5	7	6	6	9	8	7	7	5	5	6	6	7	5
3	9	5	6	6	6	5	8	5	7	6	4	7	3	3	6	7
4	9	5	9	8	7	7	6	5	6	8	7	7	6	6	4	4
5	8	5	7	8	5	7	6	6	7	5	8	6	7	7	7	6
6	6	7	7	5	6	7	7	9	5	4	8	5	5	5	6	5
7	8	7	8	5	6	6	5	4	5	5	5	6	5	5	6	4
8	7	6	4	6	5	8	9	6	8	8	7	4	5	5	6	5
9	8	3	4	8	4	4	7	5	6	8	5	6	7	6	5	7
10	7	4	5	8	4	5	6	7	7	4	6	6	7	6	7	6
11	7	5	4	5	7	8	5	7	4	5	6	4	6	4	4	7
12	8	5	3	4	6	6	5	8	8	8	9	3	8	7	6	7
13	5	5	3	8	4	10	7	6	3	8	8	3	6	7	8	6
14	9	4	5	9	5	5	3	6	6	8	9	3	4	7	6	4
15	6	4	4	6	3	4	7	5	8	7	7	3	6	6	7	5
16	8	7	5	9	3	7	8	6	4	3	6	4	6	6	7	6
∑	131	121	139	128	120	99	118	115	67	91	100	89	107	59	129	88
M	8,2	7,6	8,7	8	7,5	6,2	7,4	7,2	4,2	5,7	6,3	5,6	6,7	3,7	8,1	5,5

Зерттеу мәліметтерін сапалық талдауды Ð. Êýòòåëëäiң 16 ôàêòîðëûқ сұрақтамасының зерттеу мақсаты мен міндеттеріне сай іріктелініп алынған бірқатар факторларынан бастаймыз. Бұл әдістемені қолданудағы біздің басты мақсатымыз - ата-анасы ажырасқан жасөспірімдердің æåêå òұëғàëûқ қасиет-сапалары ìåí ïñèõîëîãèÿëûқ åðåêøåëiêòåðií айқындау. Сондықтан да мәліметтердің сапалық талдауы кезінде біз зерттеу мақсаты үшін маңызды саналатын факторларға ғана тоқталмақпыз. Ал, жалпы факторлардың мәліметтік көрсеткіші жұмыстың зерттеу мәліметтерін сандық өңдеу кестелерінде толығымен бейнеленген.

Зерттеу тобында “тұéûқòûқ-àøûқòûқ” (À- ôàêòîðû) көðñåòêiøòåðінің òөìåíãi äәðåæåäå îðíàëàñóû ата-анасы ажырасқан жасөспірімдердің òұéûқ, àäàìғà ñåíáåéòií, ñûíøûë, æàáûңқû, êөңiëñiç, iøêi ñåçiìäåðií ñûðòқà øûғàðà áåðìåéòiíäiãií êөðñåòiп отыр. Бұл көрсеткіштерді зерттеу тобындағы жасөспірімдердің ата-анасының ажырасуы жағдайындағы психикалық тұрақсыздық жағдайымен түсіндіруге болады. Ал, бақылау тобында бұл фактор бойынша àøûқòûқ, ìåéiðiìäiëiê, êөңiëäiëiê, æàңà îðòàғà òåç үéðåíóøiëiê, òàáèғè ìiíåçäiëiê, îðòàқ iñ-әðåêåòêå áåéiìäiëiê, өçií қàíäàé îðòàäà áîëñà äà äұðûñ ұñòàé áiëó, iøêi ñåçiìäåðií àøûқ êөðñåòó, æүðiñ-òұðûñ åðêiíäiãií êөðñåòåäi.

Эìîöèîíàëäû áàқûëàó (Ñ-ôàêòîðû) көðñåòêiøòåði зерттеу тобындағы жасөспірімдердің ýìîöèîíàëäû òұðàқñûçäûғûí, åðiêòiê әëñiçäiãií, ñåçiìäiê әñåðëåðäiң áàñûìäûëûғûí æәíå қèûíäûқ æàғäàéëàðûíäà iøêi òåïå-òåңäiêòiң òåç áұçûëóûí, àäàìäàðìåí қàðûì-қàòûíàñòà өçãåðìåëi, æàóàïêåðøiëiêòåí áàñ òàðòó, қûçûғóëàðû òұðàқñûçдығын көрсетеді. Бұл мәліметтер бізге жасөспірімдердің психикасына отбасылық қиындықтар (конфликт, ажырасу, мүлікті бөлісу т.б.) ауыр әсер ететінін және ол өз кезегінде жасөспірімнің тұлғалық-эмоционалдық сферасында күрделі дағдарыстар тудыратынын айғақтайды. Бақылау тобындағы көðñåòêiøòåðäiң æîғàðғû äåңãåéiнен ýìîöèîíàëäû òұðàқòûëûқòû, ұñòàìäûëûқòû, ñûðòқû æàғäàéëàðäû ðåàëäû áàғàëàé àëó, êåç-êåëãåí ñèòóàöèÿäà өç-өçií ұñòàé áiëó æәíå áàñқàðó, қûçûғóëàðûíûң òұðàқòûëûғûí байқауға болады.

Зерттеу тобы жасөспірімдері “ұÿңäûқ-áàòûëäûқ” (H- ôàêòîðû) бойынша да áàòûëñûçäûқ, ұÿëøàқòûқ, өçiíå ñåíiìñiçäiê, үðåéøiëäiê, үëêåí ñåçiìòàëäûқòû жағдайындағы мәліметтерді береді. Бұл жайтты семьялық жағдайлардың жасөспірімнің ситуациялық және тұлғалық мазасыздану деңгейіне тікелей әсерінің нәтижесі деп бағалауға болады. Бақылау тобындағы êөðñåòêiøòåð жасөспірімдердің áàòûë, òәóåêåëøië, áåëñåíäi, ýìîöèîíàëäûқ қûçó қàíäûëûқ, өçiíå äåãåí ñåíiìäiëiêòi мәліметтерін береді.

Қàòiãåçäiê-ñåçiìòàëäûқ (I-ôàêòîðû) мәліметтері бұл жасөспірімдердің бойында біртіндеп қàòàëäûқ, қàòiãåçäiê, қоршаған адамдарға деген ýìïàòèÿëûқ ñåçiìäåðäiң азаюына әкелетіні туралы хабар береді. Ата-анасының ажырасуы жасөспірімдер тұлғасында бастапқыда сезімталдық әсер бергенімен отбасылық жағдайдың шиеленісуі барысында мінез-құлықтың кейбір қатігездік элементтері пайда бола бастайды. Керісінше үйлесімді дамыған жанұядағы жасөспірімдер бойында ñåçiìòàëäûқ, ýìïàòèÿëûқ ñåçiìäåðiíiң æîғàðûëûғûí, ìåéiðiìäiëiк көрсеткіштерін байқауға болады..

Сåíãiøòiê-êүìәíøiëäiê (L-ôàêòîðû) бойынша зерттеу тобындағы жîғàðғû êөðñåòêiøòåð êүìәíøiëäiê, қûçғàíøàқòûқ, өçiìøiëäiê, iøêi øèåëåíóøiëiê, қûçûғóëàðû òåê өçiíå ғàíà áàғûòòàëғàí, ñәòñiçäiêêå òөçiìñiçäiê, жоғары қàóiïòåíóøiëiêòi êөðñåòåäi. Бұл фактор бойынша алынған мәліметтер де біздің ата-ананың ажырасуы жасөспірім тұлғасына, оның психикалық дамуына жағымсыз әсер ететіні туралы зерттеу көзқарасымызды нақтылай түседі. Бақылау тобындағы мәліметтер бұл жастағы жасөспірімдердің қоршаған орта адамдарына деген ñåíãiøòiãi, сыртқы әлеуметтік факторларға òåç áåéiìäåëãiø, уақытша сәтсіздіктерге øûäàìäûëûғûí êөðñåòåäi.

Сондай-ақ зерттеу тобындағы өçiíå ñåíiìäiëiê-ìàçàñûçäûқ (O-ôàêòîðû) факторы бойынша жîғàðû êөðñåòêiøòåð олардың өçiíå ñåíiìñiçäiãií, тұлғалық êiíәëiëiê ñåçiìiíiң æîғàðûëûëûғûí, тым қàóiïòåíãiø, қоршаған îðòà өзгерістеріне жоғары ñåçiìòàëäûқòû êөðñåòåäi. Ал бақылау тобындағы жасөспірімдер өçiíå ñåíiìäiëiê, êөңiëäiëiê, áåëñåíäiëiê, àëàңñûçдық мәліметтеріне ие болды.

5-кесте Зерттеу және бақылау тобының К. Роджерс және Р.Даймондтың әлеуметтік-психологиялық бейімделу әдістемесі бойынша салыстырмалы мәліметтері

К. Роджерс және Р.Даймондтың әлеуметтік-психологиялық бейімделу әдістемесі бойынша зертеу және бақылау тобының салыстырмалы мәліметтері біздің ата-анасы ажырасқан жасөспірімдердің әлеуметтік-психологиялық бейімделуінің өзіндік ерекшеліктері бар деген зерттеу тұжырымымызды толығымен дәлелдеуге мүмкіндік береді.

Бұл ерекшеліктердің көрнекілігін қамтамасыз ету мақсатында салыстырмалы жиынтық мәліметтерді әлеуметтік-психологиялық бейімделудің шкалалар бойынша топтық гистограммасын құрастырамыз.
1- Бейімделу шкаласы: 2- Өзін қабылдау шкаласы: 3- Басқаларды қабылдау шкаласы: 4- Эмоционалдық үйлесімділік шкаласы: 5- Интерналдылық шкаласы: 6- Басымдылыққа ұмтылу шкаласы

1-сурет Зерттелушілердің әлеуметтік-психологиялық бейімделудің шкалалар бойынша топтық гистограммасы

Кез-келген ïñèõîëîãèÿëûқ çåðòòåóëåðäå қàíäàé äà áið åêi àéíûìàëûíûң өçàðà қàíäàé áàéëàíûñòà åêåíií àíûқòàó қàæåòòiëiãi òóûíäàéäû. Êîððåëÿöèÿ òåðìèíi өçàðà áàéëàíûñ, өçàðà òәóåëäiëiê ìàғûíàñûí áåðåäi. Êîððåëÿöèÿëûқ êîýôôèöèåíò øàìàñû -1  r  +1 àðàñûíäà ғàíà áîëàäû

Áiç зерттеу болжамын дәлелдеу үшін ïàéäàëàíûï îòûðғàí ×.Ñïèðìåííiң ðàíãiëåð êîððåëÿöèÿñû êîýôôèöèåíòi ïàðàìåòðèêàëûқ åìåñ әäiñòåð қàòàðûíà æàòàäû. Áұë êðèòåðèé êөìåãiìåí қàíäàéäà áið åêi áåëãiíiң àðàñûíäàғû áàéëàíûñòûң áàғûòûí (+,-) æәíå êүøií àíûқòàé àëàìûç. Áàéëàíûñ äәðåæåñi àéқûíäàëó үøií çåðòåëóøiëåð òîáûíäàғû åêi áåëãiíiң áàðëûқ ìәíäåði ðàíãòåëiíiï, ñәéêåñ ðàíãiëåðäiң àéûðìàñû àíûқòàëûíàäû.

×.Ñïèðìåííiң ðàíãiëåð êîýôôèöèåíòi ìûíà ôîðìóëà áîéûíøà åñåïòåëiíåäi:

6 (d²)

r_s=1- ————

 (²-1) Ìұíäàғû, d-åêi áåëãi, åêi àéíûìàëû ðàíãòåðiíiң àéûðìàñû; -ðàíãòåëiíåòií ìәíäåðäiң, ÿғíè çåðòòåëiíóøiëåðäiң ñàíû.

Зерттеу мәліметерін сандық өңдеудің келесі кезеңі зерттеу болжамын дәлелдеу жұмыстарына арналады. Осы мақсатпен зерттеу болжамын қалыптастырамыз.

Эксперименттік зерттеу болжамы: