Б. А. Джаамбаева Философия Оқулық
жүктеу/скачать 1.78 Mb. Pdf көрінісі
|
|
2.11.4. Моизм Моизм – конфуцийшілдікке қайшы оқу. Моизмнің негізін салушы Мо Ди (Мо-цзы) (б.д.д. 479-391 жж.). Оның әлеуметтік этикасында «жалпылық махаббат» (цзянь ай) пен ӛзара пайда (ӛзара адамзаттық), конфуцийшілдік адамзат ұстанымдарына қарсы тұратын (жэнь), конфуция үшін тәртіпті (ли) сақтағанда ғана мүмкін. Моистер әлеуметтік этиканы тура басшы әрекетімен байланыстырығылары келеді. Мо Ди елде смут пен распридің пайда болуы, адамдар бір-бірін жақсы кӛруден қалды деп есептеген. Оның пікірінше басқарушының адамзатқа «тілей алатын» және «тілемейтін» қабілеті бар, және оларды марапаттай және жазалай алатын аспан табылады. Аспан «адамдардың бірі-біріне кӛмектесулерін, күштінің әлсізге кӛмектесуін тілейді, адамдардың бір-бірін оқытуын қалайды», «Аспан әлемі жоғарыдан бәрін басқарып, ал тӛмендегілер іске берілу» тәртібіне патшалық етті. Тағдыр концепциясын жоққа шығара отырып, моистер бүкіл адам істерін «мәнсіздендірді». Адамдар ӛз күштерімен ӛздеріне жағдай жасап, материалдық байлығын кӛбейтеді. Жоғары құндылық ретінде халықты таныған олар, аспан еркін және халық еркін ерекше бағалады. Осыдан басқарушы халықты жақсы кӛруі қажет деген шықты. Басқарушылар ақыл айтулары керек, олар қызмет етушілерді олардың білімдеріне қарап емес, іскери сапаларына қарай таңдаулары қажет. Моистер дәстүрлерге де сыни кӛзқараспен қарап, бүгінгі күнге қажеттілерін ғана алады. «Кітапшылардың» дәстүрге, салтқа деген артық құмартушылықтарын сынай отырып, олар заңды ӛзгертуге тырысты. Заң – басқарудың қосымша құралы, сондықтан аспан еркімен санасып, бар махаббатымен қызмет етуі керек. Мо-цзы оқуындағы орталық орынды «үш критерий» туралы тезис алады. Философ ақиқат пен жалған туралы пайымдау, әрекеттің бір пайдасы мен зиянын, біріншіден «ӛткен ақылдыларының істерімен», екіншіден, «кӛзбен кӛріп, құлақпен естіген шындықпен», үшіншіден «сол істердің елге, халыққа әкелетін пайдасымен» салыстырады деп есептеді. Таным үрдісінің бастапқы бӛлігі болып, ата-бабадан және қазіргілерден жинақталған тәжірибе саналады. Кез келген теориялық пайымдау тәжірибемен тексеруді талап етеді. Мо-цзының таным теориясы, оның барлық басқа оқулары сияқты Конфуция кӛзқарасына қарсы. Біріншіден, таным объектісі болып, ол үшін адамдардыі жер шаруашылығымен, қол ӛнерімен, саудамен айналысатын адамдардың іс-әрекеттері, яғни адамзат қоғамының ӛмірі табылса, Конфуций үшін әдебиеттерде орын алған ӛткеннің дәстүрі табылады. Екіншіден, жаңа әлеуметтік құбылыстар пайда боса, оларға жаңадан атау беру қажет, яғни жаңа мазмұнға жаңа форма сәйкес келуі қажет деп есептеді. Үшіншіден, Мо-цзы дәстүрлерге сыни кӛзқараста болды, оларды тек жаңа құбылыстардың пайда болу барысында түсіндіру үшін ғана пайдаланды. Ол ерте дәстүрлердің қазіргі күнде пайдалысын пайдалану қажет, ал ескіргенін тастау қажет дейді. Моистерде таным теориясының рационалды элементі болып, мазмұнның шешуші мәні туралы, заттың таным мүмкіндігі туралы, білімнің тәжірибелік рӛлі туралы «атау» (түсінік) идея болып табылады. жүктеу/скачать 1.78 Mb. Достарыңызбен бөлісу:
|