Б. А. Джаамбаева Философия Оқулық
жүктеу/скачать 1.78 Mb. Pdf көрінісі
|
- Бұл бет үшін навигация:
- Элей мектебінің
- Ксенофон
- «Бар болу бірлікте
| кӛпте, кӛптік аздықта» деп пайымдады. Олар математикалық
заңдылықтармен түсіндіріліп отырды. Тіршіліктің алғашқы бастамасы сан кӛпке жинақталады. Онда дыбыстық үйлесім принциптері мен барлық ӛлшемнің бастамасы бар, олар математикалық заңдылықпен анықталады. Иондықтардың кӛзқарастарын тағы Элей мектебінің (б.д.д. V ғ.) жақтаушылары дамытты. Ксенофан, Парминид, Зенон, Мелисс бұлардың Сократқа дейінгілердің кӛпшілігі, элеаттықтар жаратылыстану ғылымының мәселелерімен айналыспады, болмыс туралы ілімді дамытты, классикалық грек онтологиясының іргетасын қалады. Сократтықтарға қарағанда элейліктер дүние жаратылыстану ғылымымен айналыспай кӛбіне болмысты тереңдетті. Анаксимандрдың шәкірті Ксенофон (б.д.д. 580-487 жж.) ӛлең түрінде бірнеше еңбек жазды, соның бірі – «Табиғат жайлы» поэмасы, ол тапқыр, «Гомер ӛтірікшінің жаласын ашушы» деген лақап ат алған. Ксенофон «барлық миф (аңыз) – ӛтірік» деп айтты. Оның нақты зерттеуі – әлем тұтастығы. Оның ілімінің негізгі пункті: «Бар болу бірлікте» екенін мойындау. Бәлкім, Ксенофон тұтастық деп жаратушыны да және тұтас әлемдік денені де қарастырған. Басқаша айтқанда Құдай ол дүниедегі тыныштық нышаны. Дүние – мәңгілік, аяқталуы мүмкін емес. Жаратушы адамдардан ӛзгеше және мәңгілік, шар тәріздес тұтас, ӛзгереді, қозғалады, жаралады, шарықтайды және бәсеңдейді. Мұның бәрі алма кезек болады, болмыстың негізін ақыл-ой (логос) арқылы түсінуге болады. Ал сезім бізге ақиқаттың баламасын ғана береді, ол алдамшы пікір. Ксенофанның болмыс туралы ілімін тереңірек Парменид (б.д.д. 540- 480 жж.) жетілдірді. Плутархтың айтуынша, сезім алдамшылығын жоққа шығармайды(табиғатта саңылау болмайды). Дүние жалғыз, онда жекелеген заттардың кӛптігі жоқ (тек бірлік бар, кӛптік жоқ). Парменид алғашқы болып философиялық анализге болмыс түсінігін енгізген. Ол тіршілікті үлкен біртұтас шар тәрізді дененің ортасында қалыптасқан деп есептеді. Әлем біртұтас оның ішінде бӛлек заттар мүлдем жоқ. Табиғатта саңылау болмайды, дүние жалғыз онда жекелеген заттардың кӛптігі жоқ (Тек бірлік бар, кӛптік жоқ). Парменид пайымдауынша, тіршілік бар нәрсе, жоқ нәрсе болмайды. Бар зат – жоқ заттың қарама-қайшылығы. Ӛйткені бүкіл әлем біртұтас және ол тұрақты, ӛзгеріссіз. Сондықтан ол мәңгілік және ешкім жаратпаған. Тек қана ӛзгеріссіз тіршілік жоқ, ол ӛзгермелі. Парменид – «болмыс бар», «болмыс емес жоқ», болмыс – бар болу, не нәрсе жоқ – (болмау, жоқтық) ӛмір сүрмеу» деді. Болмыс тұтастай болмауға қарама-қайшы ұғым. Қаншалықты әлем жалғыз болса, қозғалмау, ӛзгермеу оның негізгі сипаты болып табылады. Сондықтан ол мәңгілік, оны ешкім жасаған жоқ. Тек жалғыз, ӛзгермейтін болмыс ақиқат, ал ӛзгергіштік, кӛптік елес қана (иллюзия). Парменидтың айтуынша тіршіліктің ӛткен шағы, болашағы болмаған, ол мәңгілік осы шақ. Тіршілік бейнесі толық сфера тәріздес. Ол ойша тіршілікті тек ой ӛрісіне байланысты ол уақытша ӛзгермейтін құбылыс. Оны бӛлуге болмайды. Ойлаудың ӛзі тіршілік. Болмыс ӛзгермейді, қозғалмайды, егер қозғалыста болса ӛзгермелі болса ол болмыс емес. Болмыс пішіні егінсіз. Біз сезіммен танимыз бірақ тек оймен аяқтаймыз. Ой сезімді басып озады. Сезім бізді алдауы мүмкін. Оның айтуынша, ақиқат ойлауда, ал сезім бізді адастырады. Ой бізге болмыс тұрақты, ал басқаның бәрі алдамшы деп пайымдайды. Біздің ойымыз – әрқашан зат туралы ой. Бұл заттан болмысты ажыратуға болмайды. Ой – бұл әрқашан болмыс. Басқаша айтқанда, «ойлану» рационалды жолмен жүзеге асады. Оның ілімдері Зенонның апорияларында жалғасын тапты, Самостық жүктеу/скачать 1.78 Mb. Достарыңызбен бөлісу:
|