Б. А. Джаамбаева Философия Оқулық
Метафизикалық онтология: субстанция мәселелері (Декарт
жүктеу/скачать 1.78 Mb. Pdf көрінісі
|
| 7.2. Метафизикалық онтология: субстанция мәселелері (Декарт,
Спиноза, Лейбниц тағы басқалары) Декарт Рене (1596-1650 жж.) «жаңа философияның» бастаушылардың бірі, рационализмді бастаушы, Голландиялық ғылым академиясының негізін қалаушы. Бэконға қарағанда, «тәжірбие мен қадағалауға қарағанда, ол ақыл мен ӛзін-ӛзін тануға кӛп кӛңіл аударған». Басты ақылдың идеиясын танымда қалыптастыруы осы жұмыстарда берілген «ақылды басқару ережелері», «алғашқы философия танымдары», «философия бастамасы», «әдіс туралы пайым». Алғашқы маңызды мәселелердің бірі – тиянақты ғылымның қисын мәселесінің шешімін ізденуге кіріскен. Бэкон тәрізді, зат байланыстарының шынайы кейіпін алу үшін танымның әмбебап тәсілін ізденуге кіріседі, Ӛзінің ізбасарына қарағанда, Декарт ғылымның басты бастауы ой мен ұғым, тумыстан ақылға тән (идеяның тумыстан қағидасы ) деп ойлаған. Ол қазіргі рационализм бастаушысы, «ақиқатқа негізделген» әдісі дұрыс деп шешкен. Тиянақты ғылымды ізденумен айналысып, ойларды басқару керек, заң тармақтарымен (дұрыс шешім қабылдауға, пайдасыз ойлардан аулақ болуға, ақырын-ақырын білімнің дәрежесін кӛбейтуге, шынайы ақиқат танымына қол жеткізуге кӛмектеседі ). Декарттың ойлау тәсілдері тӛмендегідей: - ештеңені шынайы қабылдамау (барлығына күдіктен); - зерттеудегі мәселелердің шешімі табылмағанша бӛлімдерге бӛлу; - ой шындыққа ақырындап туындау қажет, сатылай, оңайдан қиынға; - зерттеу тармақтарын толық орындау, ештеңені ұмытып кетпеу үшін. «Бәрінен күдіктену керек» тезисі әдіснама танымының бастапқы сатысы болып табылады. Ол үшін күмән деп, мақсат емес, ғылыми алғышарттардың тәсілдерінен құтылу және тиянақты тексерілген, беделділерге дәйектелген, бірақ ақиқатқа қолданудеп есептеген. Осы әдіснамалық тәсілді қолдану қажет деп Декарт ойлаған, «алғашқы дәйектерді анықтау» (субстанция), шынайы зерттеу бастамасын анықтау үшін керек. Бэкон үшін мысалға мынандай алғашқы дәйектері «сезімдердің шынайлылығы» болып табылады. Декарт оны «ойлаушы мен» ақылда табады және бұл жағдайды «ойлаймын, демек, ӛмір сүремін» тезисінде бекітті. Бұл тезисті Гегель жоғары бағалады: «Декарт философияны жаңа бағытқа бұрды, сол арқылы филсофияның жаңа дәуірі басталады.. ол ой ӛз-ӛзінен шығу керек деген талаптан бастаған». «Мен» бұл субстанция (ақиқаттық нақтылық, күдіктенуге болмайтын), барлық жан және табиғат ойлардан құралады деп Декарт ойлаған. Бірақ, Декарт ескерткен, зерттеуші осы ұсыныстарды бұлжытпай орындағанның ӛзінде, ғылыми ізденіс кезінде қателесулерден құтылу мүмкін емес, себебі (қанша ғалым болса, сонша пікір болады). Себебі нағыз ғалым ӛзінің білімінен күдіктенеді, ақырындап тиянақты біліміне жақындап, нақты шыншылдық (ес) бастамасын қолданады. Декарт талдағыш геометрия негіздерін ашты, айнымалы аумақтың және атқаратын қызметінің ұғымдарын енгізді, импульсті сақтау заңын құрды, рефлекс жайында ойларды еңгізді, аспан денелердің, материялық бӛлшектердің құйынды қозғалысын түсіндірді. Декарттың сол ынтасы қазіргі физика және математематика мәселелерінде метафизикалық «ӛсімді» қағидаларда ізін қалдырды. «Жаңа білімді» екі әдіспен иемденуге болады деп ойлаған: дедуктивт- математикалық және тәжірбиелі-индуктивті. Шынайы білім алуда басты рӛл рациональды дедукцияға жатады, зерттеуші ортақ ойлардан ӛзіндік пікір шығарады. Ақырында рационалды метофизика субстанция жайлы ортақ түсінік болып табылады. Алайда механика айқындамасы- «ғылымның патшайымы», Декарт кезінде ғылымның үстемі болған, түсіндіруге мүмкін болмаған, ақылды ұсынған, ақыл мен материяның арасындағы байланысты кӛрсету тәрізді, сондықтан Декарт дуалист секілді екі субстанция туралы ғылымды жақтаған. Ол дүние екі бастамадан «болмыс және ойлаудан» тұрады деп бекіткен. Басқа сӛзбен ол материя мен ойдың тіршілігін мойындаған жүктеу/скачать 1.78 Mb. Достарыңызбен бөлісу:
|