Мұны білген жөн (оқып шығыңыз)

1) Қазақстан Республикасының Әкімшілік құқық бұзушылық туралы Кодексі;

2) Қазақстан Республикасының Азаматтық іс-жүргізу туралы Кодексі;

3) Қазақстан Республикасының қылмыстық іс-жүргізу Кодексі.

1)www.supcourt.kz/news/index.php?ELEMENT_ID=17170 - «Главная цель судебной реформы - обеспечить каждому заинтересованному лицу реализовать свое право на судебную защиту» мақаласы;

2) www.supcourt.kz/news/?ELEMENT_ID=18372 - «Право на судебную защиту» мақаласы;

3)www.supcourt.kz/system/info/index.php?SECTION_ID=878&ELEMENT_ID=2172 – Сотқа талап арыздардың және басқа да шағымдардың үлгілері

Қылмыстық іздестіру органы күдіктіні:

1) жетпіс екі сағаттан артық қамауда ұстауға;

2) бұлтартпау шараларын қолдану жөнінде қаулы жарияланған сәттен он тәуліктен артық бұлтартпау шарасын қолдануға (қамау, үйқамақ, тұрғылықты орнынан шықпау туралы қол хат алуға) құқы жоқ..

Күдіктінің қорғаушысы немесе заңды өкілінің болуы күдіктінің қандай да бір құқығын жоюға немесе шектеуге негіз бола алмайды.

4) қылмыстық процесті жүргізуші орган қабылдаған өзінің құқықтары мен заңды мүдделерін қозғайтын іс жүргізу шешімдерінен хабардар болу;

5) бұлтартпау шараларын қолдану туралы қаулының көшірмесін алу;

6) өзіне тағылған айып бойынша түсініктеме мен айғақ беру;

      7) айғақ беруден бас тарту;

      8) дәлелдер ұсыну;

      9) өтінішті, оның ішінде қауіпсіздік шараларын қолдану туралы өтінішті және қарсылықты мәлімдеу;

10) ана тілінде немесе өзі білетін тілде түсіктеме және айғақ беру;

      11) аудармашының тегін көмегін пайдалану;

      12) қорғаушы алу;

13) осы Кодексте көзделген жағдайдарда және тәртіппен, өзінен алғашқы жауап алуға дейінгі сәттен бастап қорғаушысымен оңаша және құпия жолығу;

14) айыпталушының не қорғаушының, болмаса оның заңды өкілінің өтінішімен, тергеушінің немесе жауап алушының рұқсатымен тергеу әрекетіне қатысу;

15) өз өтініші немесе қорғаушысының, заңды өкілінің өтініші бойынша жүргізілетін тергеу әрекеттерінің хаттамаларымен танысуға және оларға ескертулер жасау;

16) сараптама тағайындалып, жүргізілсе, сондай-ақ оған сарапшының қорытындысы ұсынылған кезде, осы Кодекстің 244, 254, 354 және 355-баптарында көзделген әрекеттерді жүзеге асыру;

17) тергеу аяқталғаннан кейін істің барлық материалдарымен танысуға және одан кез келген мәліметті кез келген көлемде көшіріп алуға;

18) айыптау тізімін қоспағанда, айыптау қорытындысының немесе сотқа дейінгі жеңілдетілген іс жүргізу хаттамасының және оның қосымшаларының көшірмелерін алуға;

19) тергеушінің, жауап алушының, прокурордың және соттың әрекеттері (әрекетсіздігі) мен шешімдеріне шағым беру;

20) қалпына келмейтін негіздер бойынша істі қысқартуға қарсылық білдіру;

Іске айыпталушының қорғаушысы немесе заңды өкілінің қатысуы айыпталушының қандай да бір құқығын алып тастауға немесе шектеуге негіз бола алмайды.

Қазақстан Республикасының Қылмыстық атқару кодексі.

1) www.supcourt.kz/zakon/ - заң актілеріне сілтемелер;

2) www.kazpravda.kz/r/1279529672/2010-10-14 - «Без вины ареста не бывает. Эффективность судебной защиты прав граждан зависит от усилий государства и общества» мақаласы.

Интернет арқылы іздеу. Сіз Интернет арқылы да осы тақырып бойынша көптеген материалдармен таныса аласыз. Ол үшін іздеуге арналған сайттар, мысалы www.google.kz, www.rambler.ru, www.yandex.ru сияқты жүйелерде «айыпты деп танылған азаматтардың құқықтары», «күдікті деп ұсталған азаматтардың құқықтары» және т.б. кілт сөздерді теру керек.

79. Менің үйім - менің қорғаным. Тұрғын үйді қалай ұрылардан қорғауға болады?
Адамның бай-кедейлігіне қарамастан, оның үйінен ұрыларға қажет әйтеуір бір зат табылады. Темір есік орнатсаңыз болды, мүлкіңіз толық қауіпсіз болады деп пайымдауға болмайды.

Мүлікті қорғау ісінде ұсақ-түйек деген жоқ. Үй иесінің ең басты мақсаты – қымбат «қазынаға» деген ұрының жету жолын қиын ету. Ол үшін пәтерге кіру үшін де ұры біраз уақыт жұмсайтындай болуы керек. Мамандар тұтас металдан жасалған есіктердің ең жақсы екенін айтады. Сонымен қатар, есік ішке қарай ашылмауы керек (оны бұзу қиынырақ) және де есік пен есіктің қаңқасының арасында саңылау болмауы керек.

Құлыпты таңдаған кезде де мұқият болу керек. Тойтармалы бұранда құлып алыңыз. Кілттің айналмасы көп болған сайын, құлып та сенімді болады. Ең дұрысы 3-4 айналма болуы керек. Іштен жабылатын ілгек немесе бұрынғы темір бауды іліп қойған пайдалы. Егер сіз кедергілер санын көбейтіп іштен тағы бір есік қойып алсаңыз, тіпті жақсы болар еді.

Қазіргі таңда ұрылар көп жағдайда есіктен емес, терезеден кіреді. Оған қоса, пластик терезелерді ашу да қиын емес болып қалған. Қазір әйнектерді броньдау (сауыт қаптау) деген қызмет түрі бар. Пәтердің ішінен әйнекке бірнеше күннен кейін әйнекпен бірігіп кететін арнайы үлдір жабыстырылады. Ондай терезелерді таспен немесе балғамен сындыра алмайсың, тіпті жарылыс болса да, ол әйнектер сынбайды, тек формасы ғана өзгереді. Бұл арзан қызмет емес, бірақ сіз онымен қоса күннен және қызығушы көздерден қорғайтын сауыт қаптаманы таңдай аласыз. Сондай-ақ жылуды да жақсы сақтайды.

Әйнектерге бронь (сауыт қаптама) кигізуден басқа темір тор орнататын тағы бір ескі әдіс бар. Қауіпсіздік жағынан алып қарасақ, ең жақсысы – шыбықталып жасалған стационарлық тор. Оны аралап тастау, немесе жұлып тастау мүмкін емес, сондықтан да сіздің үйге шақырылмаған қонақтың келуіне жол жабылады. Алайда, өрт немесе басқа да тосын оқиға болып жатса, стационарлық тор кедергі болуы мүмкін. Егер пәтерден шығудың жалғыз жолы терезе болып қалса, онда сіз шарасыз жағдайда қаласыз.

Терезені қорғаудың тағы бір түрі – бұл терезе қақпасы. Сіз оны кешке қарай бутиктердің жабық терезелері мен есіктерінен көрген шығарсыз. Мұндай «жалюздер» саяжай мен жеке үйлер үшін ең дұрыс таңдау. Олар сырттан бұзып кіруден қорғаумен жабдықталған, алайда іштен тетік арқылы ашылып жабыла береді

Егер сіздің шамаңыз келсе, кәсіби дабылқаққышты орнатып алуыңызға болады. Үйіңізге біреу кірген жағдайда құлақ тұндыратын гуіл іске қосылады, сіз болмаған жағдайда, сіздің сақ көршілеріңіз, полиция шақыртады. Бұл әдістің артықшылығы – ұрылар үйіңізге түнде кіргенде сіздің өміріңізді сақтап қалуы мүмкін. Құлақ тұндырарлық айғайдан сіз оянып кетесіз, ал ұрылар қорқып қашып кетеді (көп жағдайда солай болады). Тағы бір жол – автономды GSM-сигнализациясы. Сіздің үйіңізге заңсыз бас сұққан кезде құрылғы үй иесінің телефонына (дыбыстық модуль жағдайында) сәлемдеме жібереді немесе қоңырау соғады, ал үй иесі полицияға хабарлайды.

Бейнебақылау орнату да сенімдірек болады. Алайда бұл өте қымбат, сондай-ақ күнделікті бейнебақылауда өмір сүруге көп адамдар шыдай бермейді. Алайда бейнетаспадағы жазба бойынша полиция ұрының кім екенін анықтай алады, бұл сіздің мүлкіңізді қайтаруға мүмкіндік береді.

Есіңізде болсын! Ұрылар бірнеше санатқа бөлінеді. Жоғарыдағы әдістер қарапайым ұрылардан (жасөспірімдер, нашақорлар және т.б.) қорғануға жақсы көмектеседі.

Кәсіби ұрыларды ұстау айтарлықтай қиын. Олар ұзақ уақыт мақсатты таңдайды, аңдиды, үй иесінің күн тәртібін жақсы біледі. Бұндай ұрыларды байқау оңай. Белгісіз адамдар аулада қайта-қайта пайда болады, сағаттап дәліздерде тұрады. Мысалы, түскі үзіліс уақытында үй иесінің үйде болғанын білу үшін, олар есіктің алдындағы кілемшенің астына крекер қояды. Егер крекер бүтін болса – пәтер бос деген сөз. Сонымен қатар, олар есікке қандай да бір белгі тастап кетеді, сынған сіріңке сынықтарын тастайды және т.с.с. Егер сіз осындай жағдайларды байқасаңыз – шара қолданыңыз. Ең алдымен көршілерге айтыңыз. Сақтансаң, сақтайды. Пәтеріңізді ұзақ уақытқа тастап кетпеңіз.

Өзіңіздің сатып алуларыңыз, табысыңыз және демалысқа деген жоспарыңыз туралы жария етпеңіз. Мұны құлағы шалып қалған адам (кезек күтіп тұрғанда немесе кеңседе) сіздің тұрғын үйіңізге қарай ұрыларға жол сілтеуі мүмкін.

Ұрыны үркітуге немесе алдап кетуге болады. Ол үшін не істеу керек? Қиял. Ең сенімдісі – күзетші жалдау. Көп жағдайда бұл көршілерін жақсы танитын және бөтен адамдарды мүлдем кіргізбейтін сол үйдің тұрғыны болады. Егер әр пәтерден ортаға ақша шығарса, сіз керемет «сигнализацияға» ие боласыз.

Домофон ұрылардың көмекшісі болып шықты. Ұрылар пәтердің нөмерін тереді де, жауап күтеді. Жауап болмаса, үй иесі де жоқ. Ал егер тұтқаны біреу көтерсе, пошташы немесе су тексеруші кызметкер болып өзін таныстырады. Кей жағдайда қайыр сұрайды.

Егер сіз демалысқа кетсеңіз, өзіңіздің бар екеніңіздің білдіретін көрініс қалдыруды ұмытпаңыз. Жарықты сөндірмей қалдырыңыз, балконға кір жайып қойыңыз, кіреберіске радионы қосып қалдырыңыз. Сенімді көршіңіз немесе туысқаныңызға поштаңызды алып тұруын сұраңыз.

Айтпақшы, есіктегі «нысана күзет бақылауында» жапсырмасы ұрыны жасқандыруы керек. Ол жапсырманы интернеттен оңай табуға болады. Жапсырманы басып шығарып, оны жоғарыға қарай іліп қою керек, осылай тұрса, оның жалған екенін ешкім айыра алмайды.

Пайдалы сілтемелер:

www.kp.ru/daily/24496/650610/ - «Как красноярцам сделать свой дом недоступной крепостью для воров» мақаласы.

Интернет арқылы іздеу. Сіз Интернет арқылы да осы тақырып бойынша көптеген материалдармен таныса аласыз. Ол үшін іздеуге арналған сайттар, мысалы www.google.kz, www.rambler.ru, www.yandex.ru сияқты жүйелерде «тұрғын үйді ұрылардан қорғау», «тұрғын үй қауіпсіздігі» және т.б. кілт сөздерді теру керек.

80. Егер Сіз сот шешімімен, үкімімен, анықтамасымен, қаулысымен келіспесеңіз, не істеу керек?
Егер Сіз соттың шешімімен, үкімімен, қаулысымен, анықтамасымен келіспеген жағдайда, әлі заңды күшіне енбей тұрып, апелляциялық, кассациялық тәртіпте шағымдануыңызға болады.

Егер Сіз сот шешімін дәлелсіз және заңсыз деп санасаңыз, бұрынғы шығарылған шешімнің заңдылығын тексеретін апелляциялық сотқа арыздануыңызға болады. Яғни барлық құжаттар қайта қаралып, іс қайта талқыланатын болады. Апелляциялық шағымда соттың бірінші сатысында қаралмаған жаңа талаптар білдіруге болмайтынын білу маңызды. Бұрынғы сотта белгілі бір дәлелді себептермен көрсетілмеген құжаттар болмаса, жаңа қағаздар мен құжаттарды беруге болмайды. Тексеру барысында сот шешімінің негізділігін, істің шынайы жағдайларына сәйкес келетіндігін талдап, шешім шығарады.

Шығарылған шешімнің заңдылығына ғана күдік болған жағдайда, кассациялық шағым беруге болады. Шешімнің заңдылығы дегеніміз – іс жүргізу құқығын немесе материалдық нормаларды пайдаланудың дұрыстығы. Сондықтан, «негізсіз шешім» деп көрсетілген кез келген шағым кассацияға қабылдана бермейді.

Үкімнің, қаулыға апелляциялық және кассациялық шағымдануға сотталған немесе ақталған, сондай-ақ олардың қорғаушысы, тараптардың өкілдері және заңды тараптардың өкілдері, жәбірленуші және оның тарабындағы өкілдері, заңды тараптардың өкілдерінің құқығы бар. Сонымен қатар соттың шешіміне шағым жасауға осы істе тараптарға жатпайтын, бірақ егер шешім олардың заңды құқықтары мен мүдделеріне қатысты тұлғалардың да құқығы бар.

Істі қайта қарау кезінде шығарылған үкімге де сіз осындай тәртіпен арыздана аласыз.

Арыз үкім (қаулы) жарияланған күннен бастап 15 тәулік ішінде берілу керек. Уақыты өтіп кеткеннен кейін берілген апелляциялық шағым қаралмайды.

Апелляциялық арыз мыналардан тұрады:

1) арыз жолданатын соттың аты;

2) арыз беруші туралы мәліметтер, оның ісін жүргізу жағдайын, тұрғылықты немесе тұратын жерін көрсету;

3) арыз берілген үкім немесе қаулы, осы шешімді қабылдаған соттың аты;

4) үкімнің қай бөлігіне арыз берілгені туралы көрсету;

5) үкімнің қаулының қай тұсының дұрыс емес екендігі туралы арыз берушінің ой-пікірі және оның өтінішінің мәні;

6) арыз берушінің талаптарын негіздейтін, оның ішінде, бірінші инстанцияда сот қарамаған дәлелдер;

7) арызға қоса берілген материалдар тізімі;

Сот отырысы басталғанға дейін арызыңызды өзгертуге немесе жаңа мәліметтермен толықтыруға құқығыңыз бар.

Жергілікті және басқа да соттардың заңды күшіне енген сот актісін істе қатысушы тұлғалардың және Қазақстан Республикасының Бас Прокурорының шағымы бойынша Қазақстан Республикасының Жоғарғы Сотының бақылауы тәртібінде қайта қаралуы мүмкін.

Кассациялық арыздар үкім шығарған сот арқылы жеткізіледі. Тікелей кассациялық инстанцияға түскен кассациялық арыздар үкімді шығарған сотқа бағытталады.

Арыз үкім шығарылған күннен кейін он бес тәулік аралығында тапсырылуы керек.

Кассациялық арыз келесі ақпараттарды қамтуы керек:

1) арыз жолданатын соттың атауы;

2) арыз беруші туралы мәліметтер, оның ісін жүргізу жағдайын, тұрғылықты немесе тұратын жерін көрсету;

3) арыз берілген үкім немесе қаулы, осы шешімді қабылдаған соттың аты;

4) қылмыстық немесе қылмыстық-іс жүргізу заңын қолданудның бұрыстығы неде екендігі көрсетілген арыз берушінің дәлелдері және оның сот шешіміне қалай әсер еткендігі туралы ой пікірі, өтініштің негізгі мәні;

5) арызға қоса берілген материалдар тізімі;

6) арыз иесінің қолы.

Егер де сіздің тапсырған арызыңыз көрсетілген талаптарға сай болмаса, олар қабылданады, бірақ мерзімі көрсетіліп, қайта рәсімделу үшін қайтарылады. Егер де осы уақыт мерзімінде кассациялық арыз сотқа тапсырылмаса, ол қабылданбаған болып саналады.

Аппеляциялық тәртіпте қарастырылған істің сот үкіміне арыздану үшін кассациялық арызда бастапқы инстанциядағы соттың шешімі өзгертілген аппеляциялық инстанцияның шешімімен келісетіндігі не келіспейтіндігі жайлы дәлелдер көрсетілуі керек.

Пайдалы сілтемелер:

1) www.supcourt.kz/ - Жоғары Сот сайты (мәзірдің «Заңнама» бөлімі, ары қарай «Өзіңіздің құқыңыз жайлы көбірек біліңіз»);

2) www.base.spinform.ru/show.fwx?Regnom=1251/ - Қазақстан Республикасының Азаматтық іс-жүргізу Кодексі;

3) www.minjust.kz/en/node/916/ - Қазақстан Республикасының Азаматтық іс жүргізу Кодексі.

Қазіргі заманда телефон жарылғыш заттардың жасырылғандығы, адамдар кепілге алынғандығы, күштеп қорқыту мен бопсалау туралы хабарламалық ақпараттар келіп түсетін негізгі құралға айналған.

Мысалы, сізге алаяқтар хабарласып, сіздің ұлыңыз есірткі партиясы бойынша ұсталды немесе жолды кесіп өткен жолаушыны қағып кетті немесе сіздің басқа да туыстарыңыз бен таныстарыңыз қиын жағдайға түсуіне байланысты хабар айтып, ақша көмегімен соны шешуге ұсыныс жасауы мүмкін.

Әдетте, аяқ астынан болған хабар әркімді де есеңгіретіп тастайды. Оның үстіне естіген хабарыңыздан, сіздің сол қоңырауға дұрыс баға беріп, қауіптің шынайылығына көз жеткізу үшін барынша көп мағлұмат алуды ойлауға шамаңыз да келмей қалуы мүмкін. Мұндай қоңыраулар тікелей сізге немесе сіздің отбасыңыздың бір мүшесіне келіп түседі. Егер сіздің телефоныңызға бұдан бұрын да мұндай қоңыраулар келген болса немесе сізге осындай қоңыраулардың болатынына негіз бар болса, онда телефонға автоматты нөмір анықтағыш (АНА) және дауыс жазу құралын орнату жолын қарастыру керек. АНА-ның көмегімен тез арада анықталған нөмірді оны жоғалтып алмас үшін қағазға жазып алу керек. Дауыс жазу құралы көмегімен сөйлесу жазылған таспаны шығарып, оның сақталуын қамтамасыз етіп, орнына басқа таспа салуды ұмытпау керек.

Егер дыбыс жазу құралы және АНА болмаған жағдайда, қылмыстың алдын алу мен қылмыскерлерді іздеу үшін құқық қорғау органдарына сіздің келесі қадамдарыңыз көмек болады:

1) сөйлесуді сөзбе-сөз жаттап алу және оны қағазға жазып алуға тырысу;

2) әңгіме барысында қоңырау соққан адамның жынысы мен оның жас мөлшерін, сөзді қолдану ерекшеліктерін, дауысын (қатты немесе ақырын), сөзінің қарқынын (жай немесе тез), сөйлеу мәнерін (анық, бұрмалап, кекештеніп, тілін шайнап немесе белгілі бір акцентпен, диалектімен) және сөз мәнерін (әдепсіз, келекелеп, болмаса былапыт сөздермен сөйлейтінін) біліп алу;

3) міндетті түрде дыбыстық шуды ескеріңіз (автокөлік немесе теміржол көлігінің шуы, теле-, радиоқұралдар шуы, дауыстар және т.б.);

4) қоңырау сипатын анықтаңыз (қалалық, қалааралық);

5) сөйлесудің дәл басталған уақыты мен оның ұзақтығын белгілеп алыңыз.

Егер мүмкіндік болса, сөйлесу барысында мынадай сұрақтарға жауап алып қалуға тырысу керек:

• 
  бұл адам кімге, қайда және қандай нөмір бойынша телефон соғып тұр?
  
• 
  қандай нақты талаптарды қойып отыр?
  
• 
  ол өз атынан немесе делдал ретінде біреудің немесе қандай да бір топ атынан сөйлеп тұр ма?
  
• 
  қандай жағдайда олар өз ойларынан бас тартуы мүмкін?
  
• 
  олармен қалай және қашан байланысуға болады?
  
• 
  бұл қоңырау туралы сіз кімге айтуға тиіссіз немесе айтуыңызға болады?
  

Мұндай фактілерді жасыру жағдайды біршама қиындатып, қылмыскерлердің жазадан құтылып кетуіне мүмкіндік береді. Телефон арқылы тікелей қорқытудан бөлек қылмыскерлер сізді құқық қорғау органдарына ақпаратты жеткізуші ретінде де пайдалануы мүмкін. Жоғарыда келтірілген кеңестер бойынша қадам жасаңыз да, білген ақпаратыңызды құқық қорғау органдарына жеткізіңіз.

Жұмыстан шығару кезінде жұмыс беруші төмендегідей заң бұзушылыққа бару оқиғасы көптеп кездеседі:

• 
  ҚР Еңбек Кодексінде қарастырылмаған себептер бойынша жұмыстан шығару;
  
• 
  шын мәнінде болмаған себептер бойынша жұмыстан шығару;
  
• 
  нақты болған себептің орнына басқа себепті көрсету;
  
• 
  теріс қылық пен еңбек міндеттемелерін өрескел бұзу жағдайын (жұмыстан қалу, мас күйінде жұмысқа келу, қауіпсіздік ережелерін бұзған жағдайда, ұрлау және т.б.) тиісті қағаз құжаттарға түсірмей жұмыстан шығару;
  
• 
  қызметкерлердің санын немесе штатты қысқарту деген желеумен нақты қысқарту жүргізбей жұмыстан шығару
  
• 
  ойдан шығарылған себептермен жұмыстан босатылған жұмысшыға жалақысы бойынша қарызын төлемеу;
  
• 
  жұмыс берушінің қызметін тоқтатуы мен таратуы, жұмысшылар саны мен штатын қысқарту туралы жұмысшыларды ескерту тәртібінің бұзылуы;
  
• 
  жұмыскерлерге тиісті аттестация өткізбестен атқаратын лауазымына сай келмеуі немесе біліктілігінің жетіспеушілігінен орындаған жұмысының сай келмегендігі себепті жұмыстан шығару;
  
• 
  тиісті медициналық куәландырусыз атқаратын қызметтің немесе орындаған жұмысының денсаулығымен сай келмеуі бойынша жұмыстан шығару.