Заңсыз жұмыстан шығару бойынша қайда арыздануға болады?

Сотқа жүгінбес бұрын, сізге мұқият дайындық керек. Жұмысқа қабылдаған кезде сізбен еңбек келісімшартын жасасу керек еді. Жалақы мөлшері нақты көрсетілген еңбек келісімшартының болуы өте қажет. Жұмыс берушіден еңбек келісімшартын жасауды және оның бір данасын сізге алдын ала беруді талап етіңіз (еңбек шарты мерзімді немесе мерзімсіз болуы мүмкін екендігін ескеріңіз). Жұмыстан шығып жатқанда мұны істеу өте қиын болады. Сіздің еңбек кітапшаңызда (егер ол сізде бар болса) жұмысқа қабылдау мен жұмыстан шығару туралы жазбалар болуы тиіс.

Егер келісімшарттар сіздің қолыңызда жоқ болса, жұмыс берушіден жұмыс істеген кезеңдегі жалақыңыздың мөлшері туралы анықтама беруін талап етіңіз. Ол не үшін қажет? Бұл төленбеген жалақы мен жұмысқа қайта қабылданған кездегі жұмысқа келмеуге мәжбүр болған аралықтағы төлемнің өтеуін есептеу кезінде керек болады. Ал егер ол еш жерде көрсетілмесе, жұмыс берушінің есептерінде көрсетілген мәліметтер негізінде белгіленеді.

Егер жұмыс беруші сіздің қолыңызға ешқандай құжат бермесе, онда сотқа талап арызыңызда оларды міндетті түрде талап етуін өтінуіңізге болады.

Егер сіздің жұмысқа қабылданғаныңыз мүлдем рәсімделмеген болса, жұмыс беруші сіздің ешқашан онда жұмыс істемегеніңізді, тіпті сізді бірінші рет көріп тұрғанын айтуы да мүмкін. Бұл жұмысқа қабылданғаныңыз бен жалақы мөлшерін растайтын құжаттарыңызды алдын ала дайындап қою керектігін көрсетеді. Мұндай жағдайда жұмыс берушінің орналасқан жері бойынша Әлеуметтік қорғау мен бақылау департаментіне жұмыс берушінің жіберген барлық заң бұзушылығын көрсетіп (еңбек келісім-шартының болмауы, заңсыз жұмыстан шығару, еңбекақыны төлемеу және т.б.) шағымданыңыз.

Шағымды жазу үшін ең алдымен жұмыс берушіге қояр талаптарыңызды анықтап алуыңыз қажет: жұмысқа қайта қабылдану, жұмысқа бармауға мәжбүр болған күндердің өтемі, еңбекақы бойынша қарызды төлеу, еңбек кітапшасындағы жазбаны өзгерту, моральдық залалды қайтару.

ҚР Еңбек Кодексінің 172 бабына сәйкес, дербес еңбек дауларын қарайтын органға жұмыскердің шағымдануына келесідей мерзім беріледі:

1) жұмысқа тұруды қайта қалпына келтіру дауы бойынша: еңбек келісім шартын бұзу жөніндегі акт көшірмесін жұмыс беруші берген күннен бастап - үш ай.

2) басқа еңбек даулары бойынша: жұмыскер немесе жұмыс беруші өз құқығының бұзылғанын білген немесе білуі тиіс болған күннен бастап - бір жыл.

Жалпы ережелер бойынша талап-арыз жауап берушінің, яғни жұмыс берушінің орналасқан жеріндегі аудандық (қалалық) сотқа беріледі. Алайда еңбек істері жөніндегі талап-арыз талап етушінің тұрғылықты жері бойынша да беріле береді.

Өтініштің дәлелі ретінде жеке еңбек келісім-шартын, еңбек кітапшасын, жұмыс берушінің жұмысқа қабылдау, жұмыстан шығару және жұмысшыға тәртіптік жаза қолдану бұйрықтарын (өкімдерін), еңбекақы туралы анықтаманы және басқа да сіздің жұмыс істегеніңізді, жұмыстан шыққаныңызды және еңбекақыңызды дәлелдейтін құжаттарды қоса тіркеу қажет.

Талап-арыздың үлгісімен аудандық немесе қалалық сотта таныса аласыз. Ең дұрысы, әрине, қорғаушы жалдау, алайда оны жалдауға кеткен шығындар тек сот шешімі сіздің пайдаңызға шешілгенде ғана өтелуі мүмкін.

Қызметкерді заңсыз жұмыстан шығарған жағдайда оның бұрынғы қызметіне қайта орналасуы немесе жұмыстан шығаруды заңсыз деп мойындаған кезде жұмыстан шығару тұжырымдамасын өзгертуі мүмкін.

1) www.enbek.gov.kz/ - Еңбек және халықты әлеуметтік қорғау министрлігінің сайты («Еңбекті қорғау» бөлімі);

• 
  кешкі уақытта, мүмкіндігінше, өз туғандарыңызды күтіп, шығарып салыңыз;
  
• 
  көшеде ақша айырбастауға өтінген бейтаныс адамдарға сенбеңіз, олар осы әдісі арқылы сіздің әмияныңызда қанша ақша жатқанын тексергісі келген болуы мүмкін;
  
• 
  егер артыңызға біреудің түскенін сезсеңіз, жалт бұрылыңыз. Сөмкеңізді ұрлап, қашқысы келген ұры, қашқан уақытта «құрбаны» оның тек арқасын ғана көреді деп жоспарлайды;
  
• 
  егер алдыңызда күдік туғызған адамдар тобын көрсеңіз, онда көшенің келесі жағына өтіңіз немесе жүру бағытыңызды өзгертіп, адамдар көп жүретін жерге ауысып кетіңіз;
  
• 
  егер сізге осындай қауіп төніп тұрса, уақытыңызды босқа жібермей, полицияға хабарласыңыз. Кеш жасалған телефон хабарламасы тонаушыларды ұстау мен ұрланған заттардың қайтарылу мүмкіндігін төмендетеді.
  

1) www.protections.narod.ru/part/ograblkvart.html - «Ограбление квартиры» мақаласы;

2) www.ast.dvd.mvd.kz/ru/5.php?advice=1 - «Романтики» с большой дороги» мақаласы;

3) www.shkolazhizni.ru/archive/0/n-26583/ - «Как вести себя при уличном ограблении?» мақаласы.

• 
  тазалық жағдайы сақталмаған, осы мақсатқа арналмаған орында өндірілген және сатылған азық-түлік;
  
• 
  суыту жабдығы жоқ жерде (тоңазытқыш, мұздатқыш) сатылатын лезде бұзылатын азық-түлік;
  
• 
  сақтау және жарамдылық мерзімі өтіп кеткен, заттаңбасы жоқ азық-түлік;
  
• 
  орамасы зақымданған, көк татитын, жағымсыз иісі бар азық-түлік;
  
• 
  үй жағдайында дайындалған азық-түлік (оның ішінде консервіленген азық-түлік);
  
• 
  лас не зақымданған орамасы мен түбінде тұнбасы бар, бөтелкедегі су мен алкогольсіз сусындар;
  
• 
  Қазақстан Республикасында тіркелмеген және сертификаты жоқ дәрі-дәрмектер;
  
• 
  бояуы мардымсыз, өткір иісті, өткір не кескіш қыры бар, сәйкестік сертификаты және/немесе санитарлық-эпидемиологиялық қорытындысы жоқ балалар ойыншықтары;
  
• 
  өкшесі, ұлтарағы жоқ және өткір иісті балалар аяқ киімі.
  

Төмендегі жағдайда дәрі-дәрмектерді сатып алғанда да, Сіз қауіп-қатерден сақтана алмайсыз:

• 
  арнайы орындардан тыс, қолдан (кездейсоқ сатушылардан) алғанда;
  
• 
  мемлекеттік лицензияның көшірмесі мен қосымша түріндегі ақпараты жоқ, анықтамалық фармацевтикалық қызметтің телефон нөмірлері мен фармацевтикалық бақылау басқармаларының (бөлімдері) телефондары мен мекен-жайы жоқ дәріханада;
  
• 
  сәйкестік сертификаты жоқ;
  
• 
  жарамдылық мерзімі өтіп кеткен;
  
• 
  тауар сипаты мен өндірушісі көрсетілген заттаңбасы жоқ немесе заттаңбадағы ақпаратты оқу мүмкіндігі болмағанда;
  
• 
  зақымданған орамасы бар немесе тауардың өзі зақымданған немесе формасы өзгеше болған жағдайда;
  
• 
  әсіресе, дәрі-дәрмектердің қолдану және сақтау туралы нұсқаулығы жоқ болса;
  
• 
  емдеу-профилактика мекемелері дәрігерінен, стационарлы емдеудегі ауру адамдардан алғанда.
  

Тауарды сатып алғанда:

• 
  есеп-шот чегін талап етіңіз және сақтаңыз;
  
• 
  тауар орамасын не тауардың бір бөлігін сақтап қойыңыз.
  

Егер сіз тауарды сатып алғаннан кейін, оның қауіпті екендігін қолданудан кейін білсеңіз, онда өз таңдауыңызбен сатушы немесе өндірушіге шағымдану арқылы, тауардың сату бағасын төмендетуді, тауар кемшіліктерін тегін түрде жою немесе алмастыруды талап етуге құқылысыз.

Егер Сіздің заңды талаптарыңыз орындалмаса, онда сотқа жүгініңіз.

Тұтынушылардың құқықтарын қорғау туралы талаптар тұрып жатқан мекен-жай бойынша жасалады. Немесе жазбаша өтінішпен, есеп-шот чегі, тауар орамасын қоса тіркеп, аудандық/қалалық/облыстық санитарлық-эпидемиологиялық бақылау органдарына шағымдана аласыз немесе жергілікті Техникалық реттеу және метрология комитеті басқармасынан шара қолдануды талап ете аласыз.

Сапасы төмен дәрі-дәрмек алған жағдайда, облыстық Фармацевтикалық бақылау басқармасына шағымдана аласыз.

Сондай-ақ, ішкі істер органдарына, қаржы полициясына шағымдана аласыз. Қолыңызда денсаулық пен өмірге қауіп төндіретін сапасыз тауарды сатқан жауапты тұлғаларды жауапкершілікке тарту жөніндегі өтінішіңіз болу керек.

Азық-түлік өнімі, не дәрі-дәрмекті қабылдаған кезде, денсаулығыңыз нашарлап кетсе, онда «103» телефоны арқылы жедел медициналық жәрдем көрсету қызметін шақырыңыз.

Туғандарыңызға тауар орамасын, тауарды, және чекті тапсырып, мәселені қарастырып, жауапты сатушы не өндірушіні жауапқа тарту үшін аталған органдарға өтінішпен шағымдануын сұраңыз.

Білген жөн (оқып шығыңыз):

«Тұтынушылардың құқықтарын қорғау туралы» Қазақстан Республикасының 2010 жылғы 4 мамырдағы 274-IV Заңы.

1) www.potrebitel.kz – Қазақстан тұтынушыларының Ұлттық Лигасының сайты;

2) www.erazamat.ucoz.kz/news/2008-12-24-289 - «Азбука потребителя. «Товар возврату и обмену не подлежит» мақаласы.

Интернет арқылы іздеу. Сіз Интернет арқылы да осы тақырып бойынша көптеген материалдармен таныса аласыз. Ол үшін іздеуге арналған сайттар, мысалы www.google.kz, www.rambler.ru, www.yandex.ru сияқты жүйелерде «тауардың сапасы төмен болса», «сапасы төмен тауар сатып алсаңыз» және т.б. кілт сөздерді теру керек.

85. Егер Сіз ұлтқа, жынысқа, дінге бөлушіліктің құрбаны болсаңыз не істеу керек?
Қазақстан Республикасы өзін демократиялы, зайырлы, құқықты және әлеуметтік мемлекет деп біледі, оның ең басты құндылығы – адам, оның өмірі, құқығы және еркіндіктері. ҚР азаматының конституциялық және басқа да құқықтары мен еркіндіктеріне қарсы қылмыс жасау заң алдындағы жауапкершілікпен қарастырылған.

Егер кімде-кім тура немесе жанама түрде шыққан тегіңіз, әлеуметтік, лауазымдық немесе материалдық жағдайыңыз, жынысыңыз, тегіңіз, ұлтыңыз, тіліңіз, дінге қатысыңыз, сеніміңіз, тұрғылықты жеріңіз, қоғамдық бірлестіктерге қатыстылығыңыз жағынан немесе т.б жағдайға байланысты сіздің құқығыңыз бен еркіндігіңізді шектесе, ҚР қылмыстық Кодексі бойынша ондай тұлғаға екіжүзден бір мыңға дейінгі айлық есеп көрсеткіші бойынша айыппұл салынады (01.01.2011 жылдан 1 АЕК 1512 теңге) немесе сотталушы 2-5 айлық жалақысы немесе басқа да табысы көлемінде айыппұл төлейді немесе 3 айға қамауға алынады немесе 1 жылға бас бостандығынан айырылады.

Егер Сізге қысым көрсетуші тұлға өзінің қызметтік жағдайын пайдаланып жасаса, немесе мұны қоғамдық бірлестік басшысы істесе – ол үшін бес жүзден екі жүз мыңға дейінгі айлық есеп көрсеткіші немесе 5-8 айлық жалақысы не басқа да табысы бойынша айыппұл төлейді немесе 6 айға дейін қамауға алынады немесе 2 жылға бас бостандығынан айырылады, бұл жағдайда 3 жылға дейін ондай лауазымды атқаруға немесе ондай іспен айналысуға тыйым салынады немесе ол жаза қолданылмауы да мүмкін.

Қысым көрсетушіліктен қорғанудың негізгі тәсілі – сотқа жүгіну. Талап арызда сіздің құқығыңыздың бұзылуы немесе шектелуі туралы анық жазу керек. Сіз талап арызда өзіңіздің моралдық және физикалық зәбір көруіңізді көрсете отырып, моралдық зиян келтіру жөнінде өтемақы да талап ете аласыз.

Арызыңызда болған оқиғаның барлық деректері анық әрі ретімен жазылып көрсетілуі тиіс: уақыты, қылмыс болған орын, зәбір көрсетушінің әрекеті, оның сөздері мен пиғылы. Барлық дәлелдер мен дәйектемелерді түсінікті етіп жазуға тырысыңыз. Сіздің ісіңіз бойынша сізден немесе сіздің отбасыңыздың мүшелерінен не болып жатқанын естіген куәлар (жанама болса да) болса, тіпті дұрыс болады. Сіз полицияға – 101 телефоны арқылы, ал өз қалаңыздың ІІБ сенім телефонына (анықтама қызметінен біліп) хабарласа аласыз.

Пайдалы сілтемелер:

1) www.zonakz.net/blogs-respect.php - «Освещай, но не разжигай» мақаласы;

2)www.perspectiva-group.kz/docum/zakon/index.php?ELEMENT_ID=18 - «Діни сенім бостандығы және діни бірлестіктер туралы» Заңға сілтеме;

3)www.gfss.kz/ru/zakon/element.php?ELEMENT_ID=355 – Қазақстан Республикасының Конституциясына сілтеме.

Тұрмыстық зорлық-зомбылық - мемлекеттің даму деңгейі мен мәдени хал-ахуалына қарамастан, әлемнің барлық елдерінде кездесетін мәселе. Қазақстанда да осындай мәселе орын алған. Жыл сайын елімізде тұрмыстық зорлық-зомбылыққа қатысты, тіпті өлтіру бойынша он мыңдаған оқиғалар тіркеледі.

Егер сіз тұрмыстық зорлық-зомбылықтың құрбаны болсаңыз, немесе ондай қауіп басыңызға төніп тұрғанын сезсеңіз, онда құқық қорғау органдарының көмегіне жүгініңіз.

Қолданыстағы заңдар арқасында тұрмыстық зорлық-зомбылықты алғашқы кезеңінде, тіпті қол жұмсау әрекетінің алдын-алуға болады.

Заң бұзушылықтардың негізгі жағдайларын жинақтап, сіздің және полиция әрекетін көрсетуге тырысайық:

Бірінші жағдай. Адам сізге байланысты әкімшілік заң бұзушылық пен қылмыс жасаған жоқ. Алайда өзінің әрекеттерін сіздің еркіңізге қарсы жүзеге асырады, сол арқылы өміріңізді қиындатады – сіздің рұқсатыңсыз жұмысыңызға келеді, жиі телефон арқылы хабарласып, мазаңызды алады, егер бөлек тұрсаңыз, қорқытып, соныңыздан жүріп, психологиялық әсер етеді және т.б.

Егер осылай болса, онда сіз полиция органдарының көмегіне жүгінуге құқылысыз. Оұқыңы органдарының көмегіне жүгіне аласыз. ы, іздің _________________________________________________________________________

Осындай жағдайда полицейлер құқық бұзушымен профилактикалық әңгіме жүргізеді.

Егер бұл жеткіліксіз болса, онда ол адамды полицияға жеткізіп, оған қорғалу туралы нұсқама жазылады. Ол не? Қорғалу туралы нұсқаманың арқасында оған тұрмыстық зорлық-зомбылық жасауға, жәбірленушінің еркіне қарсы оны іздеуге, соңына түсуге, келуге, ауызша және телефон арқылы әңгімені жүргізуге, басқа да амалдарды қолданып байланыс жасауға тыйым салынады. Қорғалу нұсқамасының 10 күндік мерзімі бар. Мерзімі біткеннен кейін, сіздің шағымыңызға сәйкес, прокуратура оны 30 тәулікке дейін ұзарта алады. Осы шараларды полицейлер өздері жасайды. Сізден тек өтініш қана талап етіледі.

Қорғалу нұсқамасын бұзғаны үшін адам әкімшілік жауапкершілікке тартылады (әкімшілік айыппұл, сот тарапынан заң бұзушы тәртібіне негізгі талаптар қою – оны іздеу, соңына түсу, жәбірленушіге келу, онымен ауызша және телефон арқылы әңгімелерді жүргізуге, басқа амалдарды қолданып, байланысқа түсуге, суық қаруды алу, оны сақтауға, өзімен бірге алып жүру мен қолдануға тыйым салынған). Мұндай тыйым бір жылдық мерзімге белгіленуі мүмкін.

Егер қорғалу нұсқамасы қайта бұзылатын болса, онда қатал әкімшілік жаза қолданылады (10 АЕК көлеміндегі әкімшілік айыппұл, немесе 10 тәулікке дейін қамауға алу, сонымен қатар, заң бұзушы тәртібіне негізгі талаптар қою).

Ал егер осы нұсқаманы бұзуға әрекеттер тыйылмаса, онда адам қылмыстық жазаға тартылады (200 АЕК көлеміндегі әкімшілік айыппұл, 120-180 сағатқа қоғамдық жұмыстарға тартылу немесе 4 айға қамауға алыну).

Екінші жағдай. Жәбірлеуші әкімшілік құқық бұзушылық жасады. Ол күш көрсету, балағат сөздер айту, қорлау, кемсіту, үй шаруашылығындағы құралдарға зақым келтіру, басқа да азаматтарды, бірге отбасылық-тұрмыстық жағдайда өмір сүріп келе жатқан адамдарды сыйламау, қылмыстық жазалаушы әрекеттерін көрсетпей, белгілі бір пәтер не үй тұрғындарын мазалау арқылы көрініс табады.

Сіздің полицияға шағымыңыздан кейін, құқық бұзушы ішкі істер органдарына жеткізіледі, онда әкімшілік құқық бұзушылық туралы хаттама жасалады. Егер сізге қауіп төніп тұрса, онда жәбірлеушіге қорғалу туралы нұсқама ұсынылады, оның жеткіліксіз негізін ескере отырып, жәбірленуші қауіпсіздігі үшін құқық бұзушы 48 сағатқа қамауға алынады (оны толықтай оқшаулау). Одан кейін оған әкімшілік жаза қолданылады (әкімшілік айыппұл, әкімшілік қамау, құқық бұзушы тәртібіне негізгі талаптар қою).

Бұл жағдайда, сіздің полицияға шағымыңыздан кейін, қылмыстық іс қозғалу керек. Заңға сәйкес күдіктіні 72 сағатқа қамауға алады. Жәбірленушінің қауіпсіздігі үшін күдіктіге бұлтартпау шарасы қолданылады (жол жүрмеу және тәртібі туралы қолхат, қамау, т.б.), ал егер қажет болса, қылмыс үдерісіне қатысқан тұлға қауіпсіздігі бойынша іс жүргізу шаралары қолданылады. Жазықты деп танылған тұлғаға сот шешімімен жаза қолданылады.

Егер жәбірленушіге қауіп төніп тұрса, ал қылмыстық жаза қолдану үшін біраз уақыт керек болса, онда ішкі істер органдары тарапынан қорғалу туралы нұсқама беріледі.

Төртінші жағдай. Азаматтық сот өндірісі шеңберінде жәбірленуші өз күшімен жәбірлеуші әрекеттерін тыюға тырысады. Ол нені білдіреді? Егер отбасы мүшесі сізге байланысты тұрмыстық зорлық-зомбылық көрсететін болса, онда сіз тікелей сотқа шағымдану арқылы оның сізге деген әрекеттерін тыя аласыз.

Есіңізге сала кетейік, әр тұлға (жәбірленуші, тұрмыстық зорлық-зомбылық жасаған тұлға, отбасылық-тұрмыстық қатынастағы басқа адамдар, сонымен қатар, тұрмыстық зорлық-зомбылықтың алдын алатын адамдар) жоғары мемлекеттік орган (қызметтік тұлға), прокуратура органдары мен сотқа бекітілген заңнамаға сәйкес жоғарыда аталған шаралар туралы шешім бойынша шағымдана алады.