Мал шаруашылығын субсидиялау

Тауар өндірушілер отандық асыл тұқымды мал зауыттарынан және (немесе) шаруашылықтардан сатып алған асыл тұқымды төлдің, тауар өндірушілер дистрибьютерлік және (немесе) малды асылдандырушы орталықтардан сатып алған, ұрпағының сапасы бойынша бағаланған тұқымдық бұқалардың ұрығының, тауарлық құс фабрикалары етті бағыттағы құс шаруашылығы бойынша асылдандырушы шаруашылығынан және құс шаруашылығы саласындағы асыл тұқымды мал шаруашылықтарынан сатып алған асыл тұқымды тәуліктік балапандар (бұдан әрі – балапандар) және асыл тұқымды жұмыртқа құнын ішінара (50%-ға дейін) арзандатуға, сонымен қатар, Ауыл шаруашылығы министрлігіне қарасты РМАО «Асыл түлік», «Астана құс» АШ АҚ және «Қазақ тұлпары» ЖШС шығындарын өтеуге жұмсалады.

Субсидиялау бағдарламасына қатысушылар бюджеттік субсидияларды алу үшін мәмілелердің жасалуына қарай, бірақ сәйкес қаржылық жылдың 20-желтоқсанынан кешіктірмей, аудандық ауыл шаруашылығы бөліміне асыл тұқымды өнімді (материалды) сатып алғандығын растайтын құжаттарды өткізеді.

Олар белгіленген талаптарға сәйкес болған жағдайда асыл тұқымды өнімді (материалды) сатып алғаны туралы жиынтық акт жасайды және бекітеді, және төлем құжаттарының көшірмелерін қоса беріп, басқармаға ұсынады. Ұсынылған құжаттар белгіленген талаптарға сәйкес келмеген жағдайда, Бөлім екі жұмыс күнінен кешіктірмей, олардың сәйкес келмеу себептерін көрсетіп, тауар өндірушілерге қайтарады.

Тауар өндірушілердің банк шоттарына тиесілі бюджеттік субсидияларды аударуды Басқарма төлемдер бойынша жеке қаржыландыру жоспарына сәйкес жүзеге асырады.

Сиыр, бройлерлік құс, жұмыртқалағыш кроссты тауық жұмыртқасын өндіру үшін пайдаланылатын құрама азықтың және құнарлы жемшөптің құнын ішінара арзандатуға (45%-ға дейін), сондай-ақ сүт, биязы қойлардың жүнін, қой етін, жылқы етін, қымыз және шұбат өндірісіне жұмсалатын шығындарды ішінара өтеуге арналады.

Бюджеттік субсидиялар алу үшін тізімге енгізілген тауар өндірушілер өнімнің сатылуына қарай ай сайын, бірақ сәйкес қаржы жылының 20-желтоқсанныан кешіктірмей, аудандық ауыл шаруашылығы бөліміне өнімнің ішкі нарықта сатылғанын растайтын құжаттарды өткізеді.

Бөлім ай сайын, құжаттардың түсуіне қарай бес жұмыс күнінің ішінде, бірақ сәйкес қаржы жылының 25 желтоқсанынан кешіктірмей, ұсынылған құжаттарды тексереді. Олар белгіленген талаптарға сәйкес болған жағдайда, аудан бойынша өнімді сату туралы жиынтық акт жасайды және жиналған құжаттарды Басқармаға қарауға және ақысын төлеуге ұсынады.

Ұсынылған құжаттар белгіленген талаптарға сәйкес келмеген жағдайда, Бөлім үш жұмыс күнінің ішінде оларды тауар өндірушілерге сәйкес келмеу себептерін сипаттай отырып, пысықтауға қайтарады.

Тиісті тауар өндірушілердің және құс фабрикаларының банктік шоттарына тиесілі бюджеттік субсидияларды аударуды Басқарма төлемдер бойынша жеке қаржыландыру жоспарына сәйкес жүзеге асырады.

Субсидиялар жергілікті бюджет қаражаты есебінен ауыл шаруашылығы тауар өндірушілеріне келесі бағыттар бойынша төленеді:

1) ауыл шаруашылығы жануарларын қолдан ұрықтандыру бойынша қызмет ұсынушылардың шығынын 50%-ға дейін қайтару;

2) сатып алынған арнайы технологиялық, зертханалық жабдықтардың және ауыл шаруашылығы малдарын қолдан ұрықтандыру үшін пайдаланылған арнайы техниканың құнын, сондай-ақ ауыл шаруашылығы тауарларын өндірушілер сатып алған мал өнімдерін өндіру, пайдалану үшін сатып алған жабдықтары мен техникаларының құнының 50%-ына дейін қайтарып алу;

3) қатты және сулы азықтарды өндіру және дайындау шығындарын 50%-ға дейін қайтару;

4) мал өндіру және құс өндіру нысандарын салу және қайта салу шығындарын 50%-ға дейін қайтару.

Ауыл шаруашылығы тауарларын өндірушілерді субсидиялау жылына бір рет мына бағыттардың тек біреуі бойынша жүзеге асырылады:

1) бірінші, екінші және үшінші репродукциялық өнімінің тұқымын (жақын және алыс шет елдерден және республикамыздың басқа облыстарынан енгізілетін тұқымдарды қоса алғанда) сатып алатын АШТӨ шығындарын ішінара бірінші, екінші және үшінші репродукциялық өнімнің тұқымының сатып алынған толық құны жергілікті атқарушы орган белгілеген (әрі қарай облыстың жергілікті атқарушы органы) әр ауданға ағымдағы жылдың жиын терімі бойынша жиналатын әр тұқым көлемі мен қаржыландыруы шегінде қайтаратын субсидия төленеді,

2) отандық ауыл шаруашылығы тауарларын өндірушілердің шығарған бірінші, екінші және үшінші сортты тұқымдарының құнын жартылай арзандатуға субсидиялау тиісті жылдың өнімінен алынған тұқымның әрбір түріне әрбір аудан үшін тұқым беру және қаржыландыру көлемі бойынша облыстың жергілікті атқарушы органы белгілеген шеңберде бірінші, екінші және үшінші сортты тұқым көлемінің құнын арзандату бойынша отандық ауыл шаруашылығы тауарларын өндірушілерге нақты іске асырылған тұқым өндіру шаруашылығына (бұдан әрі – тұқым шар-ғы)төленеді.

Субсидия алатын АШТӨ тізімін және оларға тиесілі субсидия көлемін анықтау үшін әкімдік Ведомство аралық комиссия құрады (бұдан әрі - ВАК). Комиссияның жұмысшы органы Ауыл шаруашылығы басқармасы болып табылады.

Субсидия алу үшін құжаттар жинау және рәсімдеу:

1. АШТӨ жұмысшы орган белгілеген мерзімде ВАК-тың жұмысшы органына Министрлік бекіткен формада субсидия алуға болатын АШТӨ тізіміне (бұдан әрі – АШТӨ тізімі) енгізу үшін өтініш ұсынады:

1) заңды тұлға ретінде мемлекеттік тіркеу (қайта тіркеу) туралы немесе жеке кәсіпкер ретінде мемлекеттік тіркеу туралы куәлік көшірмесі;

2) клиентті салық есебіне қою фактісін растайтын салық қызметінің органы берген құжаттың көшірмесі;

3) жер учаскесін сәйкестендіру құжатының көшірмесі;

4) ағымдағы шоттың болуы туралы банк анықтамасы;

5) түпнұсқалар: шот-фактура, тауарлар мен қызметтер сатушысы берген тауар-көліктік тауар құжаттамасы;

2. ВАК жұмысшы органы құжаттарды қабылдау күні аяқталған сәттен бастап он жұмыс күні ішінде оларды өңдеуді жүзеге асырып, ВАК қарауына ұсынады. Құжаттарды қабылдап алған күні АШТӨ-ге толық көлемде қабылданған құжаттар туралы анықтама береді.

3. ВАК бес жұмыс күні ішінде ВАК жұмысшы органы ұсынған құжаттарды қарастырады және берілетін субсидия сомасын көрсете отырып АШТӨ тізімін қалыптастырады.

АШТӨ өтініште көрсетілген көлемдегі тыңайтқыштарды, жабдықтарды, техниканы немесе өзге да заттарды сатып алудан немесе қайтарудан бас тартса, ВАК осы көлемді АШТӨ тізіміне енгізілген басқа АШТӨ арасына бөліп береді.

4. ВАК үш жұмыс күні ішінде Министрлік бекіткен формада АШТӨ-нің соңғы тізімін құрастырып, аудан (облыс, қала) әкіміне бекітуге жібереді.

АШТӨ тізіміне енгізуден бас тартқан жағдайда жұмысшы орган соңғы тізім құрастырылған сәттен бастап үш жұмыс күнінен кешіктірмей АШТӨ-ға бас тартудың себебін көрсетіп, жазбаша хабарлама таратады.

5. Аудан (облыс, қала) әкімі екі жұмыс күнінің ішінде АШТӨ тізімін бекітеді.

Пайдалы сілтемелер:

1) http://minagri.gov.kz/ – Ауыл шаруашылығы министрлігінің cайты;

2) www.kaf.kz/ - «Қазаргофинанс» АҚ-ның сайты;

3) www.fad.kz/ - «Ауыл шаруашылығын қаржылық қолдау қоры» АҚ-ның сайты

Сотқа арыз беруді кейінге қалдыруға болмайды.

Талап арыз жазбаша түрде беріледі. Өтініште мынадай қажетті ақпараттар көрсетілуі тиіс:

1. 
   Сіз өтініш беріп жатқан соттың атауы;
   
2. 
   Сіздің толық аты-жөніңіз, тұрғылықты мекен-жайыңыз. Егер ұйым талапкер болса, онда тұрғылықты жері бойынша тіркелгендігі туралы куәлік немесе оның орналасқан жері, СТН және банктік реквизиттері. Егер өтінішті өкілдік беріп отырса, онда оның атауы мен мекен-жайы;
   
3. 
   Жауапкердің (ықтимал заң бұзушының) аты-жөні (егер ол жеке басын куәландыратын құжатта көрсетілсе), оның тұрғылықты немесе орналасқан жері, жұмыс орны және СТН (егер сот бұйрығын шығару туралы өтініште көрсетілсе). Егер жауапкер заңды тұлға болса, оның атауы, іс жүзіндегі тұрған орны немесе егер сізге белгілі болса, бірыңғай мемлекеттік тіркеу мәліметі, СТН және банктік реквизиттері;
   
4. 
   Сіздің құқығыңыздың, бостандықтарыңыздың немесе заңды мүдделеріңіздің бұзылуы немесе бұзылу қаупінің мәні және сіздің талап арызыңыз;
   
5. 
   Талабыңыз бен дәлелдемелеріңізді растауда негізге алып отырған жағдайлар;
   
6. 
   Егер талап бағалануға жататын болса, талап ету құны.
   

2) мемлекеттік салымды төлегеніңізді растайтын құжат;

3) өкілдің өкілеттігін растайтын сенімхат немесе басқа құжат;

4) Талабыңызды растау жағдайында негізге алатын құжаттар, егер жауапкер және үшінші тұлғаларда болмаса, осы құжаттардың көшірмелері;

5) егер жоққа шығарған жағдайда нормативтік құқықтық актінің мәтіні;

6) Сіздің сот шығындарын төлеуді кейінге қалдыру, ұзарту, төлеуден босату немесе олардың көлемін азайту, талапты қамтамасыз ету, дәлелдемелерді талап ету және тағы да басқа жағдайлар (егер олар талап арызда жазылмаған болса) туралы өтініміңіз.

Талап арыздардың үлгілерімен сіз ҚР Жоғарғы сотының www.supcourt.kz/ («Сот жүйесі» бөлімі, әрі қарай – «Сайтты ашушыларға арналған мәліметтер», әрі қарай – «Қабылданған сот актілеріне шағымдар беру тәртібі») ресми сайтында таныса аласыз.

Сотқа талап арыз түсіру кезінде мемлекеттік алым төлеуіңіз керек. Мүліктік сипаттағы талап арыздан мемлекеттік алым мынадай көлемде алынады:

• 
  жеке тұлғалар үшін – талап сомасынан 1 %;
  
• 
  заңды тұлғалар үшін – талап сомасынан 3 %;
  
• 
  мемлекеттік органдардың және олардың лауазымды тұлғаларының жеке тұлғалардың құқықтарын шектеумен байланысты заңсыз әрекеттеріне түскен арыздан - 30 %;
  
• 
  мемлекеттік органдардың және олардың лауазымды тұлғаларының заңды тұлғалардың құқықтарын шектеумен байланысты заңсыз әрекеттеріне түскен арыздан - 50 %;
  
• 
  салықтық тексеру актілері бойынша хабарламаларды даулау туралы талап арыздардан: жеке кәсіпорындар мен шаруашылық (фермерлік) қожалықтар үшін – хабарламада көрсетілген салықтар және бюджетке төленетін басқа да міндетті төлемдерден (өсімді қоса алғанда) 0,1 %;
  
• 
  заңды тұлғалар үшін – хабарламада көрсетілген салықтар және бюджетке төленетін басқа да міндетті төлемдерден (өсімді қоса алғанда) 0,1 %;
  
• 
  некені бұзу туралы талап арыздардан – 30 %;
  
• 
  тұрғын жайларды жалдау шартын өзгерту немесе бұзу, мұрагерлікті қабылдау мерзімін ұзарту, мүлікті қамаудан босату туралы талап арыздардан және басқа да мүліктік емес сипаттағы немесе бағалауға жатпайтын талап арыздан – 50 %;
  
• 
  ерекше өндіріс істері бойынша өтініштерден (арыздардан) – 50 %;
  
• 
  аралық соттардың шешімдерін, арбитражды шешімдердің күшін жою туралы өтінімнен: жеке тұлғалар үшін – талап арыз сомасынан 1 %; 
  
• 
  заңды тұлғалар үшін – талап арыз сомасынан 3 %;
  
• 
  сот шешімдеріне апелляциялық шағымнан – мүліктік емес сипаттағы талап арызды беру кезінде өндірілетін мемлекеттік алым көлемінен, ал мүлікті сипаттағы даулар бойынша – даулап жатқан өтініш иесінен аударылған мемлекеттік алым сомасы көлемінен 50 %;
  
• 
  сот бұйрығын шығару туралы өтініштен – мемлекеттік алым мөлшерінен 50 %;
  
• 
  заңды тұлғаны банкрот ден тану туралы өтініштен – 500 %.
  

1) www.supcourt.kz/ - Жоғарғы Сот сайты;

2) www.astanasot.kz/ - Астана қалалық Сотының сайты;

3) www.asp-astana.kz/ - Астана қаласының кәсіпкерлердің құқығын қорғау жөніндегі Ассоциацияның сайты.

Адамдар құлдыққа әртүрлі жолмен түседі. Көп жағдайда жастарды «айлығы жақсы, тұруға барлық жағдай жасалған, некеге тұруға немесе жоғары білім алуға мүмкіндігің бар» деген ұсыныстармен еліктіреді. Әдетте, мұндай қауіпке 18 жасқа дейінгі балалар мен жасөспірімдер, 18-25 жас аралығындағы жастар, 30 жасқа дейінгі жас әйелдер ұрынады.

Таныстарыңыз немесе шетелдік ұйымдар сізге шетелде жұмыс ұсынысын жасады ма? Олай болса, құл сатушылардың «желісіне» түсіп кетпес үшін мына кеңестерге құлақ түріңіз:

1. Шетелде қызмет етуді ұсынатын агенттіктің ҚР Еңбек және халықты әлеуметтік қорғау министрлігі беретін лицензия барын, оның заңды жұмыс істеп жатқанын біліңіз

2. Шетелге шықпай тұрып, жұмысқа орналасу туралы келісімшартқа қол қойыңыз. Сізге қол қоюға берген келісім-шартты мұқият оқып шығыңыз, оның бір данасы өзіңізде қалуы керек. Сізге ұсынып жатқан қызметтің бір данасы өзіңізде қалуы керек. Сізді шетелге жіберіп жатқан фирмаға еш қатысы жоқ заңгермен кеңесіңіз. Келісім-шартта жұмыстың жағдайы, тұратын жер, жалақы және медициналық сақтандыру туралы айтылуы тиіс.

3. Жұмыс істеушінің визасын алыңыз, туристік виза сізге жұмыс істеуге ешқандай құқық бермейді. Барамын деп шешкен елдің Елшілігіне барып, дәл сол жұмыс түріне жұмысқа орналасу мүмкіндігі туралы біліңіз.

4. Медициналық сақтандыруды рәсімдеңіз.

5. Барлық құжаттарыңыздың, визаңыздың, төлқұжатыңыздың жоқ дегенде екі көшірмесін жасатып алыңыз, оның біреуін өзіңізбен алып жүріңіз, ал екіншісін туыстарыңызға қалдырыңыз. Бұл - құжаттарыңызды тартып алса немесе жоғалтып алсаңыз керек болады.

6. Өз туыстарыңызға қайда, кіммен бара жатқаныңызды тұратын жеріңіздің мекен-жайы мен телефонын қалдырыңыз. Өзіңіздің туыстарыңызбен «егер белгілі бір уақыт аралығында хабарласпасам, онда басыма қауіп төніп тұрғанын білдіреді» деп келісіп алыңыз.

7. Шетелге шықпас бұрын алдын-ала, сол елде сізге көмектесе алатын ұйымдардың мекен-жайлары мен телефон нөмірлерін жаттап алыңыз. Бұл Қазақстан Республикасының дипломатиялық өкілеттіліктері, үкіметтік емес ұйымдар, сонымен қатар жұмысқа орналасқан елдегі көші-қон бойынша халықаралық ұйымдар болуы мүмкін.

8. Баратын елдің тілін үйреніңіз, сіздің мамандығыңыз бен біліктілігіңіздің таңдап алған қызметіңізге сәйкестігін біліп алған жөн.

9. Егер де Сіз бәрібір «құл сатушылардың» құрбанына айналып, алайда олардан қашып үлгерсеңіз, өз консулдығыңыздан немесе басқа елді мекеннен қолдау күткеніңіз дұрыс.

1) www.migration.ucoz.kz/publ/5-2-2 - «Миграция.kz» сайты;

2) www.rodnik.kz/ - «Әлеуметтік-психологиялық оңалту және бейімдеу орталығының» сайты.

Хабарласу үшін телефондар: 116 16 – адам саудасына қарсы күрес бойынша тәулік бойы жұмыс істейтін сенім телефоны (республиканың барлық өңірлерінен қалалық және ұялы телефон арқылы байланысуға болады), сондай-ақ 119, 8 8000 80 80 50, 8 (7172) 509 509.

Интернет арқылы іздеу. Сіз Интернет арқылы да осы тақырып бойынша көптеген материалдармен таныса аласыз. Ол үшін іздеуге арналған сайттар, мысалы www.google.kz, www.rambler.ru, www.yandex.ru сияқты жүйелерде «адам саудасы», «адам саудасының құрбаны болмау үшін не істеу қажет» және т.б. кілт сөздерді теру керек.

76. Мүлік иесі қайтыс болғаннан кейін мұраға алу құқығын қалай рәсімдеуге болады?
Мұрагерлік құқығының жалпы ережелерін білу бәрімізге керек, өйткені дүниеге келгеннен, қайтыс болғанға дейін кез-келген адам мұрагер болуы мүмкін. Алайда мұрагерлікке байланысты барлық мүмкін болатын жағдайларды алдын ала болжай алмайсың. Сондықтан да мұраға алу бойынша қандай да бір іс-әрекет жасамас бұрын заңгермен кеңескеніңіз жөн.

Мүлік, соның ішінде жылжымайтын мүлік екі жолмен заң бойынша және мұра берушінің соңғы аманаты бойынша өсиет хат негізінде мұрагерлікке қалады.

Заң бойынша мұрагерлік өсиет хат болмағанда немесе ол ҚР Азаматтық кодексінің ережесіне сай жарамсыз деп танылғанда қолданылады.

Мұрагерлер заңда көрсетілген процедураға сай мұраға алуға шақырылады. Айта кету қажет, мұраға иелік етуге құқық мұрагердің азаматтығына қарамайды. Қазақстан Республикасының азаматы да, шетел азаматы да, тіпті мемлекет те мұрагер бола алады. Міндетті үлес құқығына мұра берушінің кәмелет жасқа толмаған немесе еңбекке жарамсыз балалары, сондай-ақ еңбекке жарамсыз әйелі мен ата-аналары ие (олар өсиет хаттың бар-жоғына қарамастан мүліктің белгілі бір бөлігін иемденеді).

Мұраға алудың сегіз кезегі белгіленген. Кезектілік негізі туыстарды бір-бірінен бөлетін, туу санымен анықталатын туыстық деңгеймен анықталады. Заң бойынша әрбір келесі мұрагерлердің кезегі алдыңғы кезекте мұрагерлер болмаған жағдайда ғана мұраға алу құқығына ие болады.

Ең бастысы – нотариуста құжаттарды рәсімдеу!

Мұраға иелік ету үшін мұрагер оны қабылдауы қажет. Мұрагер мұрагерлік іс ашылған күннен бастап, оны қабылдауды, әлде басқа мұрагерлердің пайдасы үшін одан бас таруды шешіп алуы қажет. Мұраға иелік етуден бір рет бас тарту шешімі кейін қайтадан өзгертілмейді.

Мұраны қабылдау мұрагерлік іс ашылған жердегі нотариусқа мұраны қабылдау немесе мұрагерлі құқығы туралы куәлікті беруге өтініш беру арқылы жүзеге асырылады. Жылжымайтын мүлікке мұрагерлік құқықты нотариалдық тәртіппен рәсімдеу үшін келесі құжаттар қажет:

1) қайтыс болғандығы туралы куәліктің түпнұсқасы және көшірмесі;

2) мұра берушімен туыстық қатынасын растайтын құжаттардың түпнұсқасы мен көшірмесі (туу туралы, неке қию туралы куәлігі және т.б.);

3) пәтерге құқық белгілейтін құжаттар (сату-сатып алу құжаты, сыйға тарту және т.б.), үйдің мұрагерлік құқығын рәсімдеу үшін үйдің және жер теліміне құқық белгілейтін құжаттар;

4) қайтыс болған адамның соңғы тұрғылықты жері туралы (мекенжай бюросынан, азаматтарды тіркеу (үй кітапшасы) кітабы немесе пәтерлік карта) анықтама;

5) жылжымайтын мүлікке және соның мәмілесіне тіркелген құқығы туралы анықтама. Пәтердің орналасқан жері бойынша халыққа қызмет ету орталығы арқылы әділет органдарынан беріледі.

Егер мұраға ие болу құқығы мұрагердің мұрадан бас тартуынан немесе басқа мұрагердің мұраны қабыл алмауынан кейін басқаларға берілген болса, бұл адамдар мұраны мұралық ету құқығы пайда болған күннен бастап алты ай мерзімінде қабылдай алады.

Егер сіздің мұраны қабыл алу мерзіміңіз өтіп кеткен болса, не істеу керек? Бұл жағдайда мерзімді қалпына келтіру туралы сотқа өтініш беру қажет. Егер мұрагер мерзімді белгілі себептермен өткізіп алған болса, және де мерзімі өткеннен кейінгі алты ай ішінде сотқа жүгінген болса онда сот мұраны қабылдау үшін мерзімді қалпына келтіреді және мұрагерді мұраны қабыл алды деп есептейді.

Мұрагерлік құқық туралы куәлік.

Бұл құжат мұрагерлік іс ашылғаннан кейін алты ай мерзім өткеннен кейін кез-келген уақытта беріледі. Куәлік сіздің пәтерге деген меншік құқығыңызды әділет органдарына тіркеу үшін қажет. Тіркеу үшін құжаттарды тапсыру жылжымайтын мүлік орналасқан жер бойынша әділет органдарының халыққа қызмет көрсету орталықтары арқылы жүзеге асады.

Қазақстан Республикасының Азаматтық Кодексі (57-тарау. Мұрагерлік туралы жалпы ережелер)

1) www.defacto.kz/ - «Заңнама. Консультациялар. Құқықтық қызметтер» сайты;

2) www.kn.kz/articles.php?id=825 – «Жылжымайтын мүлікке мұрагерлік ету» мақаласы.

Интернет арқылы іздеу. Сіз Интернет арқылы да осы тақырып бойынша көптеген материалдармен таныса аласыз. Ол үшін іздеуге арналған сайттар, мысалы www.google.kz, www.rambler.ru, www.yandex.ru сияқты жүйелерде «мұрагер құқығы», «мұраға алу құқығын рәсімдеу» және т.б. кілт сөздерді теру керек.


77. Конституциялық құқығынды талап ете отырып, соттың қорғауын қалай пайдалануға болады?
Егер Сіздің жеке құқығыңыз бен бостандығыңызға прокурордың, тергеу және жауап алу органдарының әрекеті (әрекетсіздігі) және шешімі кері әсерін тигізіп жатса, Сіз сотқа шағымдануға құқылысыз.

Қылмыс туралы арызды қабылдаудан бас тартқанда, қылмыстық іс қозғаудан бас тарту кезінде заң нормалары бұзылғанда, қылмыстық іс қозғағанда, тоқтатып қойғанда және мүлде тоқтатып тастағанда, сот-медициналық сараптама жүргізу үшін медициналық ұйымдарға күштеп жатқызу кезінде заң бұзылған жағдайда, тінту немесе қарау кезінде, мүлікті пайдалануға шектеу қою кезінде, кепіл қолдану кезінде, өзге де әрекеттерге немесе әрекетсіздікке бару кезінде, сондай-ақ шешім қабылдау кезінде заң бұзылған жағдайларда, егер осы әрекеттердің және шешімдердің заңдылығын тексеруді сотпен шешу кезеңіне дейін қалдыру адамның және азаматтың құқығына және бостандығына зиянын тигізіп жатса шағым рәсімделеді. Сотқа шағым тиісті шешіммен танысқан соң немесе прокурор шағымды қанағаттандырусыз қалдырған жағдайда беріледі.

Шағым қылмыстық істі жүргізіп отырған орган орналасқан мекен-жай бойынша аудандық сотқа сіз келіспейтін шешіммен танысқаннан кейін, он бес тәуліктің ішінде немесе прокурордың атына берілген шағымды қанағаттандырудан бас тартқаны туралы хабарлама алған күннен бастап немесе прокурорға шағым түсіргеннен кейін он бес тәулік ішінде оған жауап қайтармаса беріледі

Сотқа шағым-талап жазбаша түрде беріледі. Өтініште мыналар көрсетілуі керек:

1. 
   Сіз өтініш беріп жатқан соттың атауы;
   
2. 
   Сіздің толық аты-жөніңіз, тұрғылықты мекен-жайыңыз. Егер ұйым талапкер болса, онда тұрғылықты жері бойынша тіркелгендігі туралы куәлік немесе оның орналасқан жері, СТН және банктік реквизиттері. Егер өтінішті өкілдік беріп отырса, онда оның атауы мен мекен-жайы;
   
3. 
   Жауапкердің (ықтимал заң бұзушының) аты-жөні (егер ол жеке басын куәландыратын құжатта көрсетілсе), оның тұрғылықты немесе орналасқан жері, жұмыс орны және СТН (егер сот бұйрығын шығару туралы өтініште көрсетілсе). Егер жауапкер заңды тұлға болса, оның атауы, іс жүзіндегі тұрған орны немесе егер сізге белгілі болса, бірыңғай мемлекеттік тіркеу мәліметі, СТН және банктік реквизиттері;
   
4. 
   Сіздің құқығыңыздың, бостандықтарыңыздың немесе заңды мүдделеріңіздің бұзылуы немесе бұзылу қаупінің мәні және сіздің талап арызыңыз;
   
5. 
   Талабыңыз бен дәлелдемелеріңізді растауда негізге алып отырған жағдайлар;
   
6. 
   Егер талап бағалануға жататын болса, талап ету құны.
   

      Өтініште даудың шешілуіне әсерін тигізетін өзге де мәліметтер көрсетіліп, баяндалуына жол беріледі.

      Мемлекеттік немесе қоғамдық мүдделерді көздейтін прокурор ұсынған өтініште мемлекеттік немесе қоғамдық мүдделерге негіз болатын дәлелдер келтіруі, қандай құқық бұзылғаны көрсетілуі, сондай-ақ заңға немесе өзге де нормативтік-құқықтық актіге сілтеме жасалуы керек. Прокурор жеке азаматтың мүддесі үшін өтініш жасаған жағдайда талап-шағымда азаматтың өзі талап-шағым бере алмауының себебі негізделуі тиіс; өтінішке әрекет етуге қабілеті жоқ тұлғаның мүддесін қорғау үшін өтініш берілген жағдайлардан басқа, сотқа талап-шағым беруге азаматтың келісімін растайтын құжат қоса берілуі тиіс.

      Өтінішке талап етуші немесе талап-шағымға қол қоюға және шағымдануға құқығы бар оның өкілі қол қояды.

Талап-шағымға мынадар қоса беріледі:

1) жауапкер және үшінші тұлғалардың саны бойынша талап арыздың көшірмелері;

2) мемлекеттік салым төлегеніңізді растайтын құжат (мемлекеттік салым талап-шағымның сипатына байланысты есептеледі);

3) өкілдің өкілеттігін растайтын сенімхат немесе басқа құжат;

4) Талабыңызды растау жағдайында негізге алатын құжаттар, егер жауапкер және үшінші тұлғаларда болмаса, осы құжаттардың көшірмелері;

5) егер жоққа шығарған жағдайда нормативтік құқықтық актінің мәтіні;

6) егер талап арызда көрсетілмеген болса, сот ісін кейінге шегеру, сот шығындарын төлеуден босату немесе олардың мөлшерін төмендету, талапты қамтамасыз ету, дәлелдер және басқаларды талап ету туралы өтініш хаты.