Бағдарламасы «ертеңІҢ Үшін аянба! »

Біздің әрбіріміз де күнделікті тіршілікте түрлі өмірлік жағдайлармен бет пе бет келіп жатамыз. Мұндай мәселелерді біз тез шешетін болып алдық. Өйткені оның шешімін табуды бізге өмірдің өзі үйретеді.

Алайда, бұдан басқа да басымызға жиі түспесе де эмоционалдық қиындықтарын арқалай келетін, оның шешіміне көп жағдайда арнайы құқықтық білім керек болатын тіршіліктің түйткілдері де кездеседі. Мұндай қайталанып тұратын жағдайлар қалайда мемлекеттік органдар жұмысының ережесімен, мемлекеттік қызметті ұсыну рәсімдері, былайша айтқанда азаматтарға мемлекеттік қызмет көрсету регламентіне байланысты болады. Осы және басқа да қарапайым деп айтуға да, қиындық деуге де келмейтін жағдайлар жөнінде қолыңыздағы кітапшадан оқи аласыз.

Мемлекеттік органдар соңғы кездері өздерінің ақпараттық ресурстарында түрлі Жаднамалар әзірлеп, орнатып қоятын болды. Әрине, мұндай жақсы бастамалары үшін оларға үлкен алғыс айтқан орынды. Алайда бұл жаднамалар тек сол мемлекеттік органның «биігінен» ғана қарайды, дәлірек айтсақ, жалпыға бірдей түсінікті бола бермейді, кеңсе тілімен, қиын терминдермен және заңнамаларға жасалған сілтемелермен әспеттеледі.

Заманауи заңнамалардың күрделілігі кез келген адамға мәселені түп тамырына дейін дұрыс шешіп, тиянақтау үшін оңай соқпасы анық. Қазақстанның барлық тұрғындары ғаламторға кіру мүмкіндігіне ие емес, олардың әрбірінде жеке компьютер бола бермейді, өкінішке орай, барлық азаматтарымыз тиісті білім мен дағдыларға ие деп айта алмаймыз. Нормативтік құқықтық актілерді және сол жаднаманың өзін ғаламтор ресурстары мен мемлекеттік органдар сайтынан тауып ала қою өзін «көштен қалмаған» деп санайтын талайымызға оңай соқпасы анық.

Осындай қолайсыздықтарды ескере отырып, бұл жинаққа ең керекті деп санаған жүз түрлі жағдайдың сауатты шешімі болар ұсыныстарды жинақтадық. Бұл жағдайлар әлеуметтік қызметтер мен төлемдер, медициналық қызметтер, білім беру мәселелері, дәлірек айтқанда балабақша таңдау, мектепке баланы даярлау және жоғарғы білім алу мәселелерін қамтыды. Тұрғын үй алу және оның бағдарламалары. Өз құқыңды қалай сауатты қорғай білу керек, төтенше жағдайларда не істеу керек сынды бірқатар маңызды сұрақтарға жауап іздедік. Сонымен қатар, өз бизнесіңді заңнама шеңберінде қалай дұрыс тіркету және жүргізу керектігі де айтылды.

1. 
   Зиянды әдеттерден – темекі шегуден, спиртті ішімдіктер ішуден, тым қатты тойып тамақ ішуден бас тартыңыз.
   
2. 
   Күн сайын отыз минут таза ауада серуендеу адамның денсаулығын жақсартуға сеп болады.
   
3. 
   Денені шынықтыру ағзаны сергітеді, бұлшық еттерді, сүйектерді, жүрек тамырларын, жүйке, иммунитетті және ағзаның барлық жүйелерін нығайтады. Дене шынықтыру жаттығулары кезінде ойлау, есте сақтау қабілеттері артады. Сонымен қатар, көңіл-күй көтеріледі. Сондай-ақ, суға түсу, моншаға бару артық салмақты бір сәтте-ақ жояды.
   
4. 
   Әр күн сайын шоколадтың кішкентай ғана бөлігін жеу жақсы эмоцияларды арттырады.
   

5. 
   Жаңа піскен қызанақ (соус түрінде де) ер адамдарға да, әйел адамдарға да жас көріну мүмкіндігін береді. Жаңа піскен қызанақ (соус түрінде де) ер адамдарға 1,9 жыл, әйел адамдарға 0,8 жылға жас көріну мүмкіндігін береді.
   
6. 
   Өсімдік, зәйтүн, зығыр майлары тамырлардың икемді жұмыс істеуін қолдап қана қоймай, бауырдың өтті дұрыс өңдеуіне және ағзадан зат алмасу өнімдерін бөлуге көмек береді.
   
7. 
   Күн сайын мүмкіндігінше көбірек түрлі жеміс жеңіздер. Жемістер ағзаға дәрумендер беріп, қуатыңызды арттырады. Күн сайын 5 түрлі жеміс жеңіздер. Жемістер ағзаға дәрумендер беріп, энергетиканы арттырады.
   
8. 
   Пісірілген, бұқтырылған немесе буға пісірілген балық, мүмкіндігінше экологиялық таза теңіз балығын аптасына 2-3 рет жеуге тырысыңыз. Пісірілген, бұқтырылған немесе буға пісірілген балық, мүмкіндігінше экологиялық таза теңіз балығын аптасына 2-3 рет жеу адам өмірін 3 жылға ұзартады.
   
9. 
   Бірдей көлемде араластырылған дәрумендердің құрамындағы немесе жеке түрдегі фолий қышқылы сіздің саулығыңызға өте пайдалы. Бірдей көлемде араластырылған дәрумендер өмір жасын ұзартады. Дәрумендердің құрамындағы немесе жеке түрдегі фолий қышқылы сіздің жасыңызға тағы да 1,2 жыл қосады екен.
   
10. 
    Дұрыс, мағыналы күлкі, көңілге тимейтін әзілді де ұмытпаңыз. Күлкі, жағымды, сәнді әзілдің адам өсіміне тағы да 8 жыл қосатынын ұмытпаңыз.
    
11. 
    Құрамында кальцийі басым болатын тамақтар (ірімшік, йогурт, сыр, сүт) – сүйегіңізді бекітеді. Кальций және құрамында ол басым болатын тамақтар (ірімшік, йогурт, сыр, сүт) – шамамен бір жыл қосады.
    
12. 
    Ауыз қуысын тәртіпте ұстап, әр жарты жыл сайын тіс дәрігеріне бару – денсаулық кепілі.
    

13. 
    Дұрыс ұйқы – салауаттты өмірдің бір салты. Салауатты түс – әйелдердің өміріне 7 сағат, ал ерлердің өміріне 8 сағат қосып, сіздердің өмірлеріңіз тағы да 3-12 жылға ұзарады.
    
14. 
    Орташа салмақты ұстаңыз. Қозғалыс жасаңыз. Күніне бірнеше минут дене шынықтырумен айналысыңыз. Жаттығу барысында 30 жастан кейін өндірілуі күрт азайып кететін бойдың өсу гармоны еркін қозғалысқа түседі. Орташа салмақты ұстау Сізге тағы да 6 жылға дейін өмір қосады. Қозғалыс жасаңыз. Күніне бірнеше минут қана дене шынықтырумен айналыссаңыз да өміріңіз ұзарады. Жаттығу барысында 30 жастан кейін өндірілуі күрт азайып кететін бойдың өсу гармоны еркін қозғалысқа түседі.
    
15. 
    Жақсы адамдармен жақын болыңыз. Табиғат аясына көбірек шығыңыз. Бұл сіздің жан сарайыңызды ашады.
    

16. 
    Қандай жағдай болса да түңілмеңіз. Оптимистер пессимистерге қарағанда айтарлықтай ұзақ өмір сүреді, бұл ғылыми тұрғыда расталған. Қиын сәттерде өз өміріңіздің қуанышты сәттерін, бақытты кездерін, есіңізге түсіріңіз, шүкірлік етіңіз. Бұл өмір сүруге деген құштарлығыңызды арттырып, ренжіткен адамдарды кешіруге көмектеседі.
    
17. 
    Миды жұмыс істетіңіз. Кроссвордтар шешіңіз, көп оқыңыз, шет тілдерін оқыңыз. Миды белсенді жұмыс істеуге мәжбүрлесеңіз, тек қана ақыл емес, сонымен бірге жүрек қызметін, қан айналымы жүйесін, зат алмасу барысын жақсартасыз.
    

1) www.zdravclub.ru/

2) www.doctor.kz/

3) www.medportal.kz/

Сіз емханадан скринингті медициналық тексеру туралы естуіңіз мүмкін. Бұл әрбір ауру түрі бойынша қиын (тәуекел) топтарға кіретін тұрғындардың жеке жыныстық-жастық топтарының жаппай тексеруден өтуі дегенді білдіреді.

Мысалы, 18, 25, 30 жас шамасындағы ерлер мен әйелдерге - терапевтің, электрокардиограмма, биохимиялық зерттеу, холестерин мен триглицеридтің деңгейін анықтау сияқты тексеруден өту міндетті. 35, 40, 45, 50, 55, 60, 65 жас шамасында да терапевтің, электрокардиограмма, биохимиялық зерттеу, холестерин мен триглицеридтің деңгейін, қандағы қанттың құрамын анықтау сияқты тексерулер міндетті түрде жүргізіледі. Барлық көрсетілген зерттеулер қан айналым процесіндегі ауруларды табу (жүректің ишемикалық ауруы, артериялық гипертония) мақсатында жүргізіледі. Себебі, дәрігерлердің айтуынша біздің еліміздегі өлім көрсеткіші артериялық гипертензия (қан қысымының көтерілуі) бойынша ең жоғарғы болып отыр.

Ересектердің мақсатты топтарын профилактикалық тексеріп-қарау: тексеріп-қарау, анамнез деректерін жинау, антропометриялық өлшеу (бойы, дене салмағы, белдің шеңбері), жылына 1 рет артериялық қан қысымын өлшеу; қырық жастан бастап жылына 1 рет көру жітілігін анықтау, қырық жастан бастап жылына 1 рет есту жітілігін анықтау, екі жылда бір рет қалқанша безді тексеріп-қарау және пальпациялау (эндокринолог), қырық жастан бастап жылына бір рет көзіші қан қысымын тексеру, отыз жастан бастап жылына бір рет тік ішекті саусақпен зерттеу (хирург), қырық жастан бастап жылына бір рет қуық асты безін саусақпен зерттеу (хирург), он сегіз жастан бастап тазалық дәрежесін анықтау үшін жағынды алумен әйелдерді гинекологиялық тексеріп-қарау (акушер-гинеколог), акушер-гинеколог болмаған жағдайда 35, 40, 45, 50, 55, 60 жастағы әйелдердің цитологиялық зерттеуге жатыр мойынынан жағынды ала отырып (Рар-тест – Папаниколау бойынша бояу) гинекологиялық тексеруді қамтиды.

Профилактикалық тексеріп-қарау кезінде зертханалық және аспаптық зерттеулер жүргізіледі: қанның жалпы талдауы: жылына 1 рет эритроциттердің, гемоглобиннің, лейкоциттердің тұну жылдамдығын анықтау, жылына бір рет зәрді нәруызға тексеру, жылына бір рет нәжісті глист жұмыртқасына тексеру, жылына бір рет кеуде жасушасы органдарын флюорографиялық тексеру, қырық жастан бастап жылына бір рет қандағы глюкозаны тексеру, қырық жастан бастап жылына бір рет электрокардиографияға түсіру, қырық жастан бастап жылына бір рет фиброгастродуоденоскопияға түсіру кіреді.

35, 40, 45, 50, 55, 60, 65 жас шамасындағы әйелдерге келесі зерттеу түрлерін өту қажет: онкоцитологияға жағынды (бұл зерттеуді өткенде жатыр мойны ісігінің даму тәуекелі жоғары әйелдер білінеді). 50, 52, 54, 56, 58, 60 жаста сүт безінің ісік алды процесін білу мақсатында маммография, яғни сүт безінің рентгені, кеңейтілген кольпоскопия (жатыр мойнын зерттеу) және гинеколог дәрігерге көріну жүргізіледі. Қазіргі таңда әйелдер арасында бұл аурулар жас шамасына қарамастан, өлім қаупі бойынша бірінші орынды алып отыр.

Сондай-ақ, 18 жасқа дейінгі балалар үшін келесі мамандардың профилактикалық тексеруі қарастырылған. Сәбилерді өмірінің бірінші жылында: хирург-ортопед, ЛОР, невролог, офтальмолог;

2 жасында: стоматолог, офтальмолог;

3 жасында: хирург-ортопед, офтальмолог, стоматолог;

4-5 жасында: стоматолог;

6 жасында: хирург-ортопед, ЛОР, стоматолог, офтальмолог, невролог;

7 жасында: стоматолог;

8 жасында: эндокринолог, стоматолог;

9 жасында: хирург-ортопед, ЛОР, стоматолог, офтальмолог;

10 жасында: эндокринолог, стоматолог;

11 жасында: хирург-ортопед, ЛОР, офтальмолог, невролог, стоматолог;

12 жасында: стоматолог;

13 жасында: стоматолог;

14 жасында: хирург-ортопед, ЛОР, офтальмолог, невролог, стоматолог

15-17 жасында: қыздар -  стоматолог, гинеколог, жігіттер - хирург-ортопед, ЛОР, невролог, стоматолог, офтальмолог маманның алдынан өткені жөн.

Тұрғындарға бекітілген барлық қаралулар, зерттеулер тегін! 18 жасқа дейінгі балаларға жыл сайын скрининг бойынша медициналық тексерулер тегін жүргізіледі.

Скринингтік медициналық тексерулерді өту міндетті, өйткені бұл іс-шаралардың мемлекеттік маңызы бар әрі мемлекет есебінен қаржыландырылады.

Онымен қоса, медициналық тексерулер еңбекті қорғау талаптарының бірі болып табылады. Бәрінен бұрын, медициналық тексерулер жұмысшының өз кәсіби функцияларын денсаулығына залал келтірмей орындауын бағалауға мүмкіндік береді. Медициналық тексерулер кәсіби аурулардың бастапқы белгілерін дер кезінде тауып, емдеуге және оның дамуының алдын алуға мүмкіндік береді. Жұмыс беруші медициналық тексерулердің көмегімен зиянды өндірістік факторлардың әсер етуі жағдайында жұмысшысының денсаулығын бақылауға мүмкіндік алады. Бұл жұмыс берушінің кінәсінен алдағы уақытта кәсіби аурулардың пайда болуының алдын алады.

Медициналық тексерулер алдын ала (жұмысқа тұрғанда), мерзімдік (мысалы, жыл сайынғы) және кезектен тыс деп үшке бөлінеді. Алдын ала медициналық тексерулер жұмысқа тұрғанда жүргізіледі. Мерзімдік медициналық тексерулерден жұмыс ағымында, кем дегенде екі жылда бір рет өту керек, ал 21 жасқа дейінгі қызметкерлер жыл сайын өтуі тиіс. Кезектен тыс тексерулер, көбінесе медициналық ұсыныстар болған жағдайда жұмысшының өтініші бойынша болады.

Тексеру тізімі жұмысшының атқаратын жұмысына және қандай зиянды фактордың әсеріне душар болуына байланысты болады.

Медициналық тексерудің өтуге міндетті түрлері де бар. Мысалы,

• 
  Баланы медициналық тексеру. Медициналық тексеру бала мектепке немесе балабақшаға барғанда міндетті түрде жүргізілетін іс-шара болып табылады. Сондай-ақ бұл бала денсаулығын қалыптасыру мен нығайтудың нақты мүмкіндігі. Дәрігерлер 17 жасқа толғанға дейін балаларды жылына бір рет медициналық тексеруден өткізуді ұсынады;
  
• 
  Әскер қатарына шақырылғандардың медициналық тексерулері. Әскерге шақыру жасындағылар, шақырту қағазын алғаннан кейін әскери қызметті өтеуге жарамдылығын анықтау үшін медициналық тексеруден өтуі қажет;
  
• 
  Шетелге шығар алдында және т.б. сақтандыруларды алу үшін қажетті медициналық тексерулер.
  

«Халық денсаулығы және денсаулық сақтау жүйесі туралы» Қазақстан Республикасының Кодексі.

Егер сіз мемлекеттік медициналық ұйымға немесе мемлекеттік тапсырысты орындайтын жеке ұйымға барған болсаңыз, төмендегідей қызметтер сізге тегін көрсетілуі тиіс:

• 
  Жедел медициналық жәрдем. Егер сіз немесе сіздің жақыныңыз шұғыл медициналық көмекке мұқтаж болса (әртүрлі жарақаттар, уланулар, тырысулар, жоғарғы температура, құсу, қатты қан кету, тұншығу, іштің өтуі, естен тану, қимылсыз қалу, жүрек дүрсілінің қатты соғуы, өмірге қауіпті жағдайлар туған кезде және жүктілік кезінде, сонымен қатар босану қаупі), жедел медициналық жәрдем көрсететін бригаданы телефон арқылы (103) шақырыңыз. Үйіңізге келген медициналық қызметкер науқасты қарайды, қажетті медициналық көмекті көрсетеді, емдік препараттарды салады. Мұның барлығы тегін жүргізіледі. Егер жағдай шұғыл түрде ауруханаға жатқызуды талап етіп тұрса, сізді аумақтық емханаға немесе дәрігерлік амбулаторияға жеткізеді.
  

• 
  Амбулаториялық көмек. Сіз өзіңіз қарайтын емханаға қаралуға немесе дәрігерді үйге шақыруыңызға болады. Егер қандай емханаға қарайтыныңызды білмесеңіз, өзіңіздің облысыңыздағы (қалаңыздағы) денсаулық сақтау басқармасына қоңырау шалып біле аласыз. Олардың телефон нөмірлерін анықтамалық қызметтен, сонымен қатар интернет жүйесінің ақпараттық порталынан білуге болады. Егер Сіз ауылдық жерде тұрсаңыз, сіздің елді-мекеніңіздегі медициналық, фельдшерлік-акушерлік пунктке, дәрігерлік амбулаторияға қаралуыңызға болады. Жоғарыда көрсетілген мекеменің медицина қызметкерлері сізді не мазалайтынын анықтап, медициналық қызмет көрсетуі тиіс. Егер бұл жеткіліксіз болса, онда Сізді аудандық емханаға немесе облыстық диагностикалық-кеңес беру орталығына жібереді.
  

- Сізді учаскелік дәрігер қарайды;

- тексеруге жібереді (лабораториялық және аспаптық диагностика, жеке профиль бойынша маман-дәрігерлердің кеңесі). Тексеруден өту үшін міндетті түрде дәрігердің жолдамасын алыңыз.

Есіңізде болсын! Сіздің дәрігеріңіз диагнозды қоюға керекті деп жазған барлық зерттеулер тегін көрсетіледі! Тек полимеразды тізбекті реакция, иммунофенотипирлеу, компьютерлік және магниттік резонанстық томография, ангиография, медициналық-генетикалық зерттеулер ғана тегін тексеруге жатпайды (бұл зерттеулер әлеуметтік-қорғалмаған азаматтарға, атап айтсақ, 18 жасқа дейінгі балаларға, жүкті әйелдерге, ҰОС ардагерлеріне, мүгедектерге, «Алтын алқа» және «Күміс алқамен» марапатталған көп балалы аналарға атаулы әлеуметтік көмек алушыларға, жас мөлшері бойынша зейнетке шыққан зейнеткерлерге, жұқпалы ауруларға, әлеуметтік қауіпті науқастарға, қоғамға қауіпті ауруларға ғана тегін көрсетіледі).

Егер сізге ауруханада қажетті медициналық көмек керек болса, онда дәрігерлер ем егуді, дәкелік таңғышты орауды, немесе гипсті тегін жүргізуі қажет. Сонымен қатар, хирургиялық, гинекологиялық, урологиялық, офтальмологиялық, оториноларингологиялық және т.б. амбулаториялық процедуралар медициналық ұйымның материалдық шығындары есебінен тегін жүргізілуі қажет. 18 жасқа дейінгі балаларға медициналық көрсеткіштері болған жағдайда физиоемдеу тегін.

Егер дәрілік терапия керек болса, сізге қажетті рецепті жазып береді. Дәрігерден жеңілдікпен немесе тегін дәріні алу мүмкіндігін сұрап біліңіз (аурулар мен препараттар тізімін сіз кез-келген емханадан сұрап біле аласыз). Егер дәрі-дәрмек тегін болса, дәрігер сізге рецепт жазып, тегін немесе жеңілдікпен берілетін дәрі-дәрмектерді алуға дәріханаға жібереді. Егер Сіз ауылдық жерде тұрсаңыз, дәрі-дәрмекті фельдшерлік-акушерлік пункттен, дәрігерлік амбулаториядан немесе медициналық пункт арқылы аласыз.

Тегін стоматологиялық көмекті әлеуметтік қорғалмаған контингентке (шұғыл медициналық көрсеткіштері болған кезде) көрсетеді. Ал жоспарланған тегін тіс жұлу, препарирлеу, және пломба салу сияқты стоматологиялық көмекті (протездеуден басқа) 18 жасқа дейінгі балаларға, жүкті әйелдерге көрсетеді.

Егер Сіз есепте тұрған сырқатыңыз бойынша емханаға барған болсаңыз, онда сізді маман қарап, керек болған жағдайда лабораториялық және аспаптық зерттеуге жібереді. Әлеуметтік мәні бар және қоршаған ортаға қауіп төндіретін ауруларда (мұндай ауру түрлерін Үкімет бекітеді, ол әрбір емдеу орындарында бар) полимеразды тізбекті реакция (ПТР), иммунофенотипирлеу, компьютерлік және магниттік-резонанстық томография, ангиография, медициналық-генетикалық зерттеулер тегін жүргізіледі.

Егер Сізге стационарлық көмек керек болса, емханадағы дәрігер Сізді ауруханаға жатқызуға жолдама жазып береді.

Диагностика мен емдеу қиындық туғызған кезде дәрігер Сізді медициналық көмек көрсетуге республикалық ұйымдарға жіберуі тиіс. Бұл амбулаторияларға да, стационарларға да қатысты. Республикалық ұйымдардағы диагностика мен емделуге жолдаманы (тиісті үлес) облыстық (қалалық) денсаулық сақтау басқармасында арнайы құрылған жоғары маманданған медициналық көмек Комиссиясы береді. Мұндай жағдайда, Сізді бақылап отырған емхана дәрігері стационарлық немесе амбулаториялық карта көшірмесінен, бекітілген тексеру тізімдерінен және жолдамадан тұратын құжаттарды рәсімдеуі қажет.

Егер жоғарыда тегін деп көрсетілген медициналық қызметтер бойынша сізден төлем сұраса, онда бұл туралы ұйымның әкімшілігіне немесе Сіздің аймақтағы медициналық және фармацевтикалық бақылау департаментіне хабарласыңыз (телефон нөмірін телефондағы анықтамалық қызметтен білуге болады).

1) «Халық денсаулығы және денсаулық сақтау жүйесі туралы» Қазақстан Республикасының Кодексі;

2) «Тегін медициналық көмектің кепілдендірілген көлемінің тізімін бекіту туралы» Қазақстан Республикасы Үкіметінің 2009 жылғы 15 желтоқсандағы № 2136 қаулысы.

Пайдалы сілтемелер:

www.e.gov.kz – «Электронды үкімет» порталы («Ақпараттық каталог», «Денсаулық» бөлімі).

Интернет арқылы іздеу. Сіз Интернет арқылы да осы тақырып бойынша көптеген материалдармен таныса аласыз. Ол үшін іздеуге арналған сайттар, мысалы www.google.kz, www.rambler.ru, www.yandex.ru сияқты жүйелерде «тегін медициналық көмек», «тегін медициналық көмек түрлері» және т.б. кілт сөздерді теру керек.

4. Республикалық медициналық орталықтарда ем алу жолдары қандай?
Тиімді емделу біршама қаражат пен үлкен шыдамдылықты талап етеді. Бұл – бәрімізге таныс дүние. Өкінішке қарай, адамдардың бәрінің қаржылық мүмкіндігі бірдей емес. Осындайда, біздің көпшілігіміз үшін ірі мемлекеттік мекемелерден тегін ем алу жолы қандай немесе емделу үшін қомақты қаржыны қайдан алуға болады деген сұрақ төңірегінде толғанамыз. Бұл мәселе бойынша сізге Республикалық медициналық орталықтарда жоғары мамандандырылған медициналық көмек (ЖММК) көрсету бойынша мемлекет дер кезінде көмекке келеді.

ЖММК – диагностиканың, емдеу мен медициналық оңалтудың ең жаңа технологияларын пайдалануды талап ететін аурулар кезінде медициналық ұйымдарда бейінді мамандар көрсететін медициналық көмек.

Республикалық клиникаларға жолдама алу үшін тұрғылықты жердегі медициналық мекемеге (емханаға) бару керек. Медициналық көрсеткіштер болған жағдайда емдеуші дәрігер ЖММК комиссияның қарауына мынадай құжаттар ұсынады:

Егер республикалық медициналық клиникаларда емделу туралы толық мәлімет алғыңыз келсе, жергілікті денсаулық сақтау басқармасы немесе тұрғылықты жердегі медициналық мекеменің мамандарына хабарласуыңыз қажет.